Ontdek de Serengeti: de dieren, de Kopjes en de altijd veranderende natuur

Dat de Serengeti tegenwoordig nog een groot wildernisgebied is, is voor een groot deel te danken aan de tsee tsee vliegen en de slaapziekte die ze veroorzaken.

Serengeti komt van het Swahili woord ‘Siringitu’ en dat wil zeggen ‘de plaats waar het land voor altijd doorloopt’. Dat de Serengeti in Tanzania en Kenia tegenwoordig nog een groot wildernisgebied is, is voor een groot deel te danken aan de tsee tsee vliegen en de slaapziekte die ze veroorzaken. De kleine beestjes zorgden ervoor dat de Europeanen uit de buurt bleven en niet al het wild vernietigden, zoals in veel andere delen van Afrika.

Landschap

Het ecosysteem in de Serengeti behoort tot de oudste op aarde. Het klimaat, de vegetatie en de fauna zijn de afgelopen miljoen jaar amper veranderd. Serengeti is een savanne bestaande uit graslanden, bossen, vlakten, kopjes en moerassen. Savanne is een soort verzamelnaam voor semi-aride gebieden.

Een kwart van de landoppervlakte van de wereld bestaat uit savanne, het meest geschikte leefgebied voor dieren. Eén van de kenmerken van een savanne is dat er vaak branden uitbreken waardoor het landschap voortdurend verandert.

De bomen in Seregenti zien er zeer onvriendelijk uit, maar dat heeft een reden. De bomen moeten zich tegen heel wat verdedigen moeten: tegen herbivoren, muggen, droogte….. Daarom hebben ze allerlei stekels, naalden en hoeken ontwikkeld om zichzelf zoveel mogelijk te beschermen tegen de gevaren.

In het zuiden van Serengeti vind je vooral uitgestrekte graslanden, in het centrum savannegebieden met overal verspreid acaciabomen, in het noorden is het heuvelachtig en bosachtig en in het westen zie je uitgestrekte bossen en zwarte vlakten. Door het hele park heen liggen meren, riviertjes en moerassen. In het zuidoosten rijst de Ngorongoro vulkaan boven het landschap uit.

Wat moet je er zien?

Short Grass Plains

De grasvlaktes in het zuiden van de Serengeti zijn de meest productieve en voedzame graslanden in de wereld. Na de regens in november trekken de gnoes hierheen. Ze hebben het mineraalrijke gras nodig om hun jongen mee te voeden. In februari en maart voltrekt zich hier gedurende vier weken een groot spektakel. Dan worden de jonge gnoes geboren en zijn de graslanden gevuld met duizenden jonge kalfjes.

De gnoes blijven enkele maanden in dit gebied, samen met hartenbeesten (soort antilope), gazellen en trekvogels. Wanneer de regen stopt – in mei en juni – en de vlakte opdroogt, trekken de gnoes weer terug naar het noorden. Ze worden daarbij vergezeld door witte ooievaars, steppenkiekendieven en slechtvalken.

Long Grass Plains

De ‘short grass plains’ maken in de buurt van de grens tussen Ngorongoro Conservation Area en het Serengeti National Park plaats voor de ‘long grass plains’. Hier vind je het typische Serengeti landschap van eindeloze grasvlaktes zover je kan kijken, af en toe onderbroken door de typische Kopjes (ronde rotsen). Dit gebied is niet zo geschikt om te grazen en daarom trekken de dieren op hun grote tocht wel door deze vlaktes, maar ze blijven er meestal niet, tenzij er nergens anders voedsel te vinden is.

Het lange gras maakt de dieren bovendien bijzonder nerveus omdat roofdieren zich hier gemakkelijk kunnen verstoppen. Er zijn wel verschillende dieren die hier permanent hun leefgebied hebben, zoals gazellen, kongoni antilopen, wrattenzwijnen, hartenbeesten, leeuwen, jachtluipaarden en hyena’s.

Seronera Vallei

Deze vallei is een belangrijk overgangsgebied tussen de grasvlakten in het zuiden en de bossen in het noorden. Er slingeren verschillende rivieren door deze vallei, waaronder de Seronera. Er is hier het hele jaar door water beschikbaar en daarom is het de meest betrouwbare plaats om wild te zien.

Er leven leeuwen, hyena’s, giraffen, buffels, hartenbeesten, ellipswaterbokken, impala’s, rietbokken, bosbokken, dikdikantilopen, nijlpaarden, krokodillen, wrattenzwijnen en verschillende vogels. Ook luipaarden komen hier voor, maar die zijn nogal schuw. De grootste kans om ze te zien heb je langs de rivieren. Ze rusten vaak onder de takken van acaciabomen. Dat zijn ook de plekken waar jachtluipaarden, boskatten en karakallen graag vertoeven.

Banagi

Banagi ligt achttien kilometer ten noorden van Seronera. In de schaduw van de heuvels leven hier kuddes buffels en groepen giraffen. In Retima, zes kilometer verder, kan je nijlpaarden zien baden in poelen. Het gebied tussen Banagi en Kilimafedha (‘heuvel van rijkdom’) bestaat uit bosgebieden, onderbroken door open vlaktes en heuvels.

Hier bevinden zich ook de beroemde rosten met kwartsaderen van twee tot drie duizend miljoen jaar oud. Tot 1966 werd hier naar goud gezocht. Daarnaast is dit de streek waar je de meeste kans hebt om olifanten te zien. Tijdens het droge seizoen voeden ze zich met bomen en dat is duidelijk te zien aan de begroeiing.

Kopjes

De rare rond vorm van de rotsen, vandaar de naam ‘kopjes’, is ontstaan door splijting en erosie ten gevolge van de zon, regen en wind. Ze bieden een prima bescherming voor dieren en planten – onder andere tegen de felle zon – en ze houden het water vast. Zonder de kopjes zouden leeuwen en andere grote dieren niet kunnen overleven op de grote savannes. De belangrijkste groepen kopjes zijn Barafu, Gol, Maasai, Loliondo, Simba en Moru.

Op de Moru kopjes zijn schilderingen van de Masaai bewaard gebleven en er is één speciale rots die gebruikt werd om muziek te maken. Bovendien bestaat hier de kans dat je de zeldzaam geworden zwarte neushoorn ziet. Vroeger kwam het dier zeer veel voor in Serengeti, maar ze werden in het verleden veelvuldig gedood om hun hoorns.

De Gol en Barafu kopjes vormen een goed leefgebied voor jachtluipaarden en in het natte seizoen zie je er veel gnoes. Bij de Masaai en Loliondo kopjes leven dan weer veel leeuwen en grote cobra’s. De Simba kopjes zijn het gemakkelijkst te bereiken en daar komen onder andere giraffen, bavianen en leeuwen (simba’s) voor.

Lobo

Het noordelijke deel van Serengeti is vochtiger dan het zuiden en daarom verzamelen grote kuddes dieren zich hier tijdens het droge seizoen. Olifanten zal je er vrijwel zeker tegenkomen en daarnaast leven er klipspringers en pythons. Het is het hele jaar door een interessant gebied, maar de beste tijd om het te bezoeken is de periode tussen juni en december. Er zijn campings, een lodge, een tentenkamp en een landingsstrook voor vliegtuigjes.

Western Corridor

De Western Corridor verschilt nogal van andere delen van het park. Het loopt helemaal door naar Lake Victoria en is vrij moeilijk te bereiken. Tijdens de droge periode kom je in het eerste stuk geen dieren tegen, maar het verste deel is gedurende het hele jaar een thuis voor vele dieren, zoals duizenden gnoes en zebra’s. Zij doen niet mee aan de grote trektocht van hun verwanten. Verder leven er giraffen, buffels, elanden, hartenbeesten, kongoni antilopen, impala’s, waterbokken, Thompson gazellen en hyena’s.

Een speciale attractie is de krokodillenpopulatie in de Grumeti rivier, vooral in Kirawira. De zogenaamde Nijl krokodillen kunnen 6 meter lang worden en hun leven is nauw verbonden met de grote migratie van de andere dieren in het park. Wanneer de dorstige kuddes komen drinken in de rivier slaan de krokodillen toe en krijgen zo genoeg voedsel om de tijd door te komen tot de dieren het volgende jaar weer terugkeren.

Als je heel veel geluk hebt, kan je hier een zwarte of witte Colobus aap tegenkomen. De luxueuze kampen ‘Kirawira Serena Camp’ en ‘Grumeti River Camp’ zijn hier gesitueerd, maar je kan er ook voor kiezen enkele kilometers buiten het park, in de Speke Bay Lodge, te overnachten.

Welke dieren leven er?

Veel mensen beginnen aan een safari omdat ze de zogenaamde ‘Big Five’ willen zien. Dat is een term uit het verleden en slaat op de vijf grote zoogdieren die het meest gewild waren voor de jacht, die het sterkst en gevaarlijkst waren. De dieren die bedoeld worden zijn de olifanten, leeuwen, neushoorns, panters en Cape buffels.

Naast deze ‘Big Five’ is er ook nog een ‘Little Five’. De dieren die daartoe behoren – de mierenleeuw, neushoornkever, olifantspitsmuis, buffelwever en het luipaardschildpad -, zien er misschien minder indrukwekkend uit, maar voor de echte natuurliefhebbers zijn ze net zo bijzonder. Verder staat de Serengeti bekend om de ‘Grote Migratie’ van meer dan een miljoen gnoes, zebra’s en gazellen.

The big five – Olifanten

De Afrikaanse olifant is het grootste landdier en weegt tussen de 3000 en 5000 kg en is daarmee ongeveer even zwaar als vier auto’s. Wanneer ze op zoek zijn naar voedsel kunnen ze volledige bomen omver trekken. Ze leven meestal in kuddes van 2 tot 24 olifanten. De kudde wordt geleid door het oudste vrouwtje, de ‘matriarch’ die tot zestig jaar oud kan worden. Iedere groep bestaat uit de dochters en jongen van de matriarch.

Mannetjes blijven bij de groep totdat ze in de puberteit komen. Rond hun dertiende beginnen ze seksueel gedrag te vertonen en dat wordt niet getolereerd door de vrouwtjes. Vanaf dat moment trekken ze er alleen op uit. Aan het einde van het regenseizoen is de paringstijd en dan leven de olifanten in groepen van tegen de honderd. De oudere olifanten leren de jongeren alles wat ze moeten weten om in het wild te overleven. Olifanten zijn het grootste deel van de dag – ongeveer zestien uur – bezig met eten. De overige uren slapen ze, drinken ze of spuiten ze zichzelf nat met water en modder.

The big five – Leeuwen

Leeuwen zijn de grootste carnivoren van Afrika en zijn enorm sterk. Ze jagen op grote herbivoren zoals antilopen, gnoes en zebra’s. Het zijn nogal luie dieren, die het grootste deel van de dag slapend doorbrengen. Tijdens de middag komen ze meestal in actie om te jagen en op die momenten zijn ze alles behalve lui.

Vrouwelijke leeuwen leven en jagen in groepen. Mannetjes proberen de leiding te krijgen over zo’n groep door ervoor te vechten. Ze doden daarbij alle welpjes zodat de vrouwtjes snel opnieuw vruchtbaar worden en opnieuw jongen kunnen krijgen. Een mannetje die eenmaal de leiding heeft verkregen over een groep zal zich fel verzetten tegen andere mannetjes die de groep over willen nemen.

The big five – Neushoorns

Neushoorns zijn grazers en eten graag peuldragende kruiden en struiken. Verder drinken ze enorm veel water – rond de 25 liter per dag – en wentelen ze zich graag in de modder. De mannetjes leven altijd alleen en de vrouwtje vormen meestal kleine groepjes met kalfjes. De kalfjes wijken niet van de zijde van hun moeder. Ze zijn het meest actief vroeg in de ochtend en tegen de avond. De rest van de dag zijn ze bezig met rond te rollen in de modder. Helaas is hun aantal enorm afgenomen doordat stropers vaak op ze jagen.

The big five – Luipaarden

Luipaarden en jachtluipaarden worden vaak door elkaar gehaald. Zelfs de Masaai, die bekend staan om hun kennis van de dieren en planten, gebruiken dezelfde naam voor de twee verschillende dieren. Toch zijn er duidelijke verschillen. Jachtluipaarden zijn kleiner, lichter en sneller dan luipaarden. De stippen op hun vacht zijn rond en duidelijk afgetekend. Ze jagen overdag en doden hun prooi na een dramatische achtervolging, zoals je die vaak ziet in dierenfilms.

Luipaarden zijn groter, sterker en de stippen op hun vacht hebben de vorm van roosjes. Ze jagen ’s nachts, bij voorkeur in gebieden met veel begroeiing. Ze overrompelen hun prooi en houden er niet van om er achteraan te moeten jagen. Het zijn solitaire dieren en komen alleen samen met soortgenoten om te paren.

Overdag zie je luipaarden vaak luieren, het liefst liggend op een tak met een poot naar beneden bungelend. Als ze net een prooi gevangen hebben hangen ze die vaak over de tak een boom in de buurt. In Serengeti zal je ze het snelst zien in bomen langs riveren. Omdat ze zich vooral voortbewegen door dicht struikgewas, is de kans zeer klein dat je ze ziet wanneer ze actief zijn.

The big five – Cape buffels

Dit zijn zeer indrukwekkend dieren, vooral door hun enorme gekromde hoorns. Het zijn herkauwers die in groepen van honderd à driehonderd en soms in groepen van duizend dieren leven. Deze grote groepen zijn verdeeld in sub-groepen van dertig tot zestig vrouwtjes met hun jongen. Dominante mannetjes lopen alleen vrij rond in de grote groep en als ze oud zijn verlaten ze de rest en trekken ze er verder alleen op uit. Vooral deze oude mannetjes lopen het gevaar gedood te worden door stropers op zoek naar hoorns. Naast deze stropers zijn leeuwen de enige vijanden van de buffels.

Net als koeien kunnen deze dieren niet veel verschillende geluiden produceren, maar wanneer ze een luid, brommend geluid maken, moet je maken dat je weg komt. Dat is namelijk een teken dat ze boos zijn en dan blijf je het beste uit de buurt van deze gigantische dieren. In Seregenti leven ze vooral in de Western Corridor in de buurt van de Grumeti rivier en in de bosgebieden rond Seronera.

De grote migratie – Gnoes

Een gnoe ziet er maar grappig uit. Het is een soort antilope met een sik, korte nek, hoge schouders, koeachtige hoorns en dunne pootjes. Het zijn grazers die dag en nacht lopen te eten op de graslanden. Tussen december en maart – het regenseizoen – leven ze op de vulkanische open vlakten onder de Ngorongoro krater. Hier worden ook de kalfjes geboren.

Wanneer het droge seizoen begint, veranderen de grasvlakten in semi-woestijnen en kunnen de gnoes er niet langer overleven. Ze trekken de regen achterna naar het noorden, naar Masai Mara. Wanneer de regenperiode opnieuw aanbreekt, trekken ze weer terug naar de grasvlakten. Deze tochten, die dus twee maal per jaar plaatsvinden, worden de ‘grote migratie’ genoemd en beslaan ongeveer duizend kilometer. Groot is deze trektocht zeker, want ruim een miljoen dieren gaan tegelijkertijd op stap.

De grote migratie – Zebra’s

Zebra’s zijn grazers die zich gemakkelijk aanpassen. Ze kunnen overleven in grasachtige gebieden, maar ook in bossen, als er maar voldoende water is. Ze leven in harems, dat wil zeggen één hengst met een groep merries. Er zijn verschillende theorieën bedacht waarom zebra’s zulke opvallende strepen hebben. Hun vacht zou hen ’s nachts onzichtbaar maken, de strepen zouden muggen afschrikken en volgens de laatste theorie zorgen de strepen ervoor dat de lichaamstemperatuur van zebra’s op peil blijft.