Biodiversiteit – de essentiële variatie in de levensvormen op aarde – blijft achteruitboeren in de hele wereld. Vier diepgaande rapporten die onlangs zijn voorgesteld waarschuwen dat de capaciteit van de natuur wordt bedreigd als basis voor menselijk welzijn, economie en voedselzekerheid.
De vier rapporten werden gepubliceerd op een wereldtop rond biodiversiteit in het Colombiaanse Medellín. Ze beschrijven hoe het staat met de soortenrijkdom in Europa en Centraal-Azië, de Amerika’s, Azië en Afrika, wat de belangen en bedreigingen zijn en welke stappen de overheid kan nemen. Meer dan 550 toonaangevende wetenschappers uit meer dan 100 landen werkten eraan mee.
Daaruit blijkt dat, afgezien van enkele positieve uitzonderingen, in alle regio’s de soortenrijkdom schade lijdt door gemeenschappelijke oorzaken: druk op de habitats, overexploitatie en onduurzaam gebruik van natuurlijke rijkdommen, vervuiling van lucht, grond en water, de opmars van invasieve soorten en de klimaatverandering.
Ver van mijn bed
‘Biodiversiteit en de bijdrage van de natuur aan mensen klinkt voor veel mensen academisch en ver van mijn bed’, zegt Robert Watson, voorzitter van het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (Ipbes), dat de rapporten coördineerde. ‘Maar niets is minder waar: ze vormen de absolute basis van ons voedsel, schoon water en energie. Ze zijn cruciaal voor ons overleven maar ook voor onze cultuur, identiteit en levenskwaliteit.’
Alle wetenschappelijke kennis wijst in de richting van één conclusie: we moeten snel handelen om het schadelijke gebruik van de natuur te stoppen, zo niet riskeren we niet alleen problemen in de toekomst maar ook nu al in ons dagelijks leven, zegt Watson. ‘Gelukkig is er ook goed nieuws: de onderzoeken tonen ook aan dat we weten hoe we waardevolle natuur kunnen beschermen en deels herstellen.’
Europa en Centraal-Azië
De belangrijkste bedreigingen zijn de opmars van industriële landbouw en de houtkap. Veel heeft te maken met de subsidiesystemen die gebaseerd zijn op productiequota.
In de Europese Unie blijkt amper zeven procent van de vissoorten en negen procent van de zeehabitats er goed aan toe. Op land is twee derde van de habitats in gevaar.
Belangrijk is ook de impact van de Europese regio op regio’s elders in de wereld. ‘De mensen in deze regio consumeren meer grondstoffen dan de regio produceert’, zegt hoogleraar Markus Fischer, die het onderzoek leidde.
Maar er zijn ook positieve voorbeelden op het vlak van duurzame landbouwpraktijken en beter bosbeheer, die de biodiversiteit ten goede komen. De economische groei kan zo bijdragen aan een betere bescherming van de biodiversiteit, maar enkel als die groei ontkoppeld kan worden van een grotere druk op de natuurlijke rijkdommen.
Amerika’s en Afrika
In de Amerika’s bijvoorbeeld levert de rijke biodiversiteit immense voordelen op: het helpt armoede te bestrijden en versterkt de economie en het inkomen van gezinnen. De natuur op land levert er volgens het rapport meer dan 24.000 miljard dollar per jaar op aan de economie.
Maar 65 procent van die bijdragen staan onder druk, en een vijfde daalt zelfs snel. Dat is vooral het gevolg van de klimaatverandering, veranderende neerslag en toenemend extreem weer.
Ook in Afrika is de rijke natuur van strategisch belang: het is de laatste plaats op aarde met een brede waaier aan grote dieren. Toch zijn steeds meer planten, vissen amfibieën, vogels en zoogdieren er bedreigd. Uit het rapport blijkt dat al 500.000 vierkante kilometer land er gedegradeerd is door onder meer overexploitatie en bevolkingsdruk. Die druk zal enkel toenemen als de bevolking verdubbelt tot 2,5 miljoen in 2050.
Azië en de Pacific
Biodiversiteit en ecosysteemdiensten droegen in belangrijke mate bij aan de snelle economische groei in de regio, maar die groei had op zijn beurt ook een sterke impact in de andere richting. ‘De biodiversiteit in de regio is ernstig bedreigd door onder meer extreem weer, zeespiegelstijging, invasieve soorten, afval en intensieve landbouw’, zegt Madhav Karki die de studie leidde.
Rijkere, meer diverse ecosystemen vormen onze ‘verzekeringspolis’ tegen onverwachte rampen en, als ze goed beheerd worden, kunnen ze ook oplossingen bieden voor onze meest prangende problemen.’
Ook hier zijn enkele voorbeelden van hoe het beter kan, met name in beschermde gebieden. In de laatste 25 jaar steeg de biodiversiteit in die gebieden op zee met 14 procent en op land met 0,3 procent.
Op zich zijn die cijfers lang niet genoeg om het verlies van diversiteit te keren in de regio. Aquacultuur en overbevissing bedreigen kustregio’s, en zonder ingrepen zullen er geen commercieel exploiteerbare visbestanden meer zijn tegen 2048.
Ontwikkelingsdoelen
‘Een van de belangrijkste bevindingen in de vier regionale rapporten is dat, als we niet ingrijpen, we de kansen om de ontwikkelingsdoelen te halen van elke regio en bijna elk land doen slinken’, zegt Anne Larigauderie, uitvoerend secretaris van Ipbes.
‘Zowel de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s), het Strategische Plan voor Biodiversiteit en het klimaatakkoord van Parijs zijn afhankelijk van een gezond en vitaal milieu in al zijn variatie en complexiteit. De biodiversiteit beschermen is minstens even belangrijk voor het menselijk welzijn als de strijd tegen de klimaatverandering.’
Rijkere, meer diverse ecosystemen zijn immers beter bestand tegen bedreigingen van buitenaf, zoals extreem weer of de opmars van nieuwe ziektes. ‘Ze vormen onze ‘verzekeringspolis’ tegen onverwachte rampen en, als ze goed beheerd worden, kunnen ze ook oplossingen bieden voor onze meest prangende problemen.’
