Leestip: vijf boeken over vergeten vrouwen

Dat ze geweldige dingen doen, sommige vrouwen. Nu, en in het verleden. En dat daar interessante boeken over geschreven zijn, ook. Vijf leestips.

Artemesia Gentileshi, kunstenares (1593-1652)

17e eeuwse barok denkt, dat zijn kunstenaars als Carravaggio, Rubens en Velasquez. Vanaf april loopt in de Londense National Gallery een expo over een andere grote naam: Artemesia Gentileschi. Als dochter van Orazio Gentileschi maakte ze als jong meisje al heel wat van zijn schilderijen af. Ze ging in 1611 als zeventienjarige in de leer bij Agostino Tassi, werd verliefd, maar ook verkracht. Zij zelf kon, als vrouw, geen aanklacht indienen, maar haar vader bracht Tassi voor de rechter, omdat die zijn ‘bezit’ beschadigd had. Tijdens het zeven maanden durende proces werd Artemesia publiekelijk gynaecologisch onderzocht en aan de handen gemarteld, om te zien of ze toch niet toevallig loog. Maar ze liet zich niet kelderen. Tassi werd veroordeeld, en eens haar handen genezen waren, trok ze als eerste vrouw ooit naar de Accademia del Arte in Florence. Ze trouwt en bouwt een succesvolle carrière uit, met opdrachtgevers in Venetië, Napels en Londen. In 2018 werd haar Sainte Cathérine d’Alexandre – een zelfportret – door de Britse National Gallery aangekocht voor 2,2 miljoen pond. Joy McCullough gebruikte de oorspronkelijke rechtbankverslagen voor haar boek Blood Water Paint, en schreef Artemsia’s aangrijpende verhaal in vers.

Janne Schuts, zakenvrouw (15e eeuw)

Wie in het 15e eeuwse Antwerpen geld nodig had, kwam misschien wel bij Janne Schuts terecht. Ze kwam uit een bescheiden gezin en werd na een affaire alleenstaande moeder. Ze ging aan de slag als dienstmeisje, maar bouwde daarna een zaak uit als vishandelaar. Nog later werd ze begijn en ging ze lesgeven. Omdat ze er door haar harde werk en neus voor zaken warmpjes in zat, kon ze haar stadsgenoten geld lenen. De archieven tonen zo’n 158 transacties, voor die tijd een enorm aantal. Janne trouwde nooit, maar was rijk genoeg om zowel haar zus als haar dochter een mooi huwelijksgift te schenken. Je leest alles over haar en nog veel meer indrukwekkende Middeleeuwse vrouwen in Wijvenwereld, een uitstekend geschreven boek over het dagelijks leven van stadsvrouwen in de Middeleeuwen. En geloof ons, dat leest veel leuker dan het klinkt.

Hèléne Dutrieux, wielrenster en pilote (1877-1961)

Toen de familie Dutrieux het financieel moeilijk kreeg, moest tienerdochter Hèléne aan de slag. Wielrennen, dat wou ze doen. Ze vestigde twee keer het Belgische uurrecord en won in 1897 en 1989 in Oostende het Europees en wereldkampioenschap snelheid. Ze kreeg van Leopold 2 het Kruis van St Andries, en verdiende een tijdje de kost door halsbrekende fiets- en motto-toeren uit te halen in het varietétheater. Toen een vliegtuigfabrikant in 1908 een testpiloot zocht, stelde ze zich kandidaat. Zonder enige opleiding vernielde ze het eerste toestel waar ze mee vloog, maar daarna ging het crescendo. Ze haalde haar vliegbrevet, nam deel aan meetings en vestigde record na record. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, melde ze zich als ambulancier en werd uiteindelijk directrice van een veldhospitaal in Val-de-Grâce. Ze trouwde met een Franse uitgever, kreeg een dochter, deed de administratie van zijn zaak maar bleef gepassioneerd door luchtvaart.

In Vergeten Vrouwen portretteert Jan van den Berghe zeventig stoutmoedige Belgische vrouwen die we onterecht vergeten zijn of toch niet met de nodige égards behandelen.

Katherine Johnson, wiskundige (1918-2020)

Toen astronaut John Glenn in 1962 zijn eerste baan om de aarde maakte, had NASA net zijn allereerste IBM computers gekocht. Maar Glenn vertrouwde die nieuwe technologie niet en wilde dat zijn baan berekend werd door Katherine Johnson, wiskundige en een van NASA’s beste rekenkundigen die al sinds 1953 met rekenmachine en potlood trajecten van ruimtevluchten, navigatietabellen en lanceringsprogramma’s berekende. Ze berekende ook – deze keer mét een computer – de trajecten voor de maanlanding in 1969. Als zwarte vrouw, in een bedrijf dat in het begin nog gesegregeerd en onvermijdelijk ook seksistisch was, baande ze zich een weg naar de top en werd gelauwerd als een van dé pioniers van de ruimtevaarttechnologie. In 2015 kreeg ze van president Obama een Medal of Honour. Ze stierf in februari en werd 101.

In Hidden Figures vertelt Margot Lee Shetterly niet alleen haar verhaal, maar ook dat van haar collega’s Dorothy Vaughan en Mary Jackson . Ben je geen lezer, dan is er de uitstekende film met dezelfde naam uit 2017.

Andreas Burnier, criminologe en schrijfster (1931-2002)

Schrijfster, criminologe, strijdlustige feministe en doodgewoon interessant mens: zo zou je Adreas Burnier – geboren als Catharina Irma Dessaur – simpel kunnen omschrijven. Maar ze was allesbehalve simpel. Ze overleefde de Tweede Wereldoorlog door drie jaar ondergedoken te leven, en ging daarna geneeskunde en filosofie studeren in Amsterdam. Ze doceerde criminologie in Nijmegen, maar maakte daarnaast naam als schrijftster van boeken als Een tevreden lach en Het Jongensuur. Haar romans zijn geestig en erudiet, maar als het over feminisme, homoseksualiteit of anti-semitisme gaat, dan omschrijft haar biografe Elisabeth Lockhorn haar als ‘fors’. Ze is een zoekende geest en een intellectuele wervelwind, vindt Lockhorn, al wil ze net iets te graag een goeroe zijn. Je zal het vaak met haar oneens zijn, maar ze zal je absoluut aan het denken zetten.