La pura vida in Costa Rica: het gelukkigste land ter wereld

Costa Rica, in Midden-Amerika, is bedekt met tropische wouden die beschermd worden door een ecologisch beleid waar andere landen een voorbeeld aan kunnen nemen. Hoe krijgen de Costa Ricanen dit voor elkaar? Wij gingen op verkenning in het groenste en gelukkigste land ter wereld.

Welkom in het land van ‘la pura vida’. Het zijn geen loze woorden bedacht door marketingjongens: pura vida is een levenswijze en een uitdrukking die gebruikt wordt om goeiedag of bedankt te zeggen, om antwoord te geven als iemand vraagt hoe het met je gaat, of zelfs om de ander succes te wensen. Costa Rica wordt op de bekende Happy Planet Index (een lijst die opgesteld wordt aan de hand van levensverwachting, ecologische voetafdruk, welzijn van de bevolking en zelfs gelijke verdeling van de inkomsten) geregeld uitgeroepen tot het gelukkigste land ter wereld, en wil zijn geluk graag delen met toeristen. Ieder jaar wordt er een recordaantal bezoekers ontvangen: in 2018 waren het er meer dan 3 miljoen. En dat heeft niet alleen te maken met het feit dat de bewoners zo sympathiek zijn, het komt ook doordat het land een pioniersrol speelt – en een voorbeeld is – op het gebied van milieubescherming. Ecotoerisme is tegenwoordig de voornaamste bron van inkomsten van het land.

wolkenwoud

Costa Rica is uniek: het bevat 6% van de biodiversiteit van de wereld, terwijl het land slechts 0,03% van de wereldbol beslaat. Een van de meest bezochte natuurlijke tempels ligt in Monteverde, en kreeg de mooie naam ‘wolkenwoud’ mee. Het is een zeldzaamheid op onze planeet, typisch voor de tropische of subtropische berglandschappen: een magische, vochtige, dichtbegroeide plek, waar geen mensenhand aan te pas is gekomen. Het is een echt primair bos, dat nooit verwoest, uitgebaat of beïnvloed is door de mens. Toch is het ook een kwetsbare, bedreigde plek: vorig jaar verloren de tropische streken 3,6 miljoen hectare van deze ‘primaire’ bossen, de bossen waar de grootste biodiversiteit ter wereld voorkomt en die het meeste CO2 absorberen.

Het wolkenwoud van Monteverde is een privégebied, en het is bijzonder goed beschermd. Dat geldt trouwens voor een behoorlijk groot gedeelte van het land, want 26% van het gebied is tot nationaal park of ecologisch reservaat uitgeroepen, en ondanks de ontbossing in het verleden is de helft van het land nog begroeid met wouden. Het is duidelijk: dit is een van de groenste landen ter wereld. Hier staat het recht op een gezonde, ecologisch evenwichtige omgeving zwart op wit in de grondwet. In dit land, dat in 1948 zijn leger afschafte, concentreert de regering zich op een groen beleid. Ze hebben zich zelfs tot doel gesteld om in 2021 volledig koolstofvrij te zijn. Daarnaast is er een fiscaal beleid ingesteld waarbij de opbrengst van bepaalde belastingen weer verdeeld wordt onder eigenaars die de bossen beschermen, als beloning voor de diensten die ze het ecosysteem bewezen hebben. Wat de energie betreft: bijna 100% van de elektriciteit komt van hydraulica, windmolens of de geothermische warmte van de vulkanen. In Costa Rica zijn er 200 vulkaansites, waarvan er 112 tekenen van activiteit vertonen en er vijf als actief beschouwd worden. Niet te missen is de schitterende Arenal-vulkaan, die behoorlijk grillig kan zijn.

vrouwenwerk

Dankzij de natuurlijke rijkdom heeft Costa Rica zichzelf ook op de wereldkaart gezet op het gebied van de export van natuurlijke producten: bananen, ananas en koffie. In het zuiden van het land heeft een groep van 37 bijzondere vrouwen het leven van de kleine berggemeenschap Biolley volledig weten te veranderen. Ze gingen moedig in tegen het idee dat ze vrouw aan de haard moesten zijn in een nog erg seksistische maatschappij, en richtten een vereniging op voor de productie van plaatselijke, duurzame koffie: Asomobi. Het is een klein, bloeiend bedrijf, dat alle koffieproducenten uit de streek verenigt en steunt.

Terwijl ze druk bezig is met het drogen van de koffiebonen, vertelt Laura: ‘De belangrijkste missie van Asomobi is het genereren van inkomsten om de vrouwen en hun gezinnen in Biolley betere levensomstandigheden te bieden. Vroeger hadden we een lage dunk van onszelf. Dankzij dit project hebben we meer zelfvertrouwen gekregen. We weten nu dat we onze dromen kunnen waarmaken. En die gedachte hebben we ook doorgegeven aan onze dochters!’ 22 jaar nadat de onderneming werd opgericht, produceren en verkopen ze zes ton koffie per jaar. De vrouwen hebben het respect van de hele streek verworven, en er zijn ook mannen die nu voor hen werken: ‘In het begin wilden onze mannen ons niet steunen en niet met ons samenwerken. Maar met het verstrijken van de jaren wisten we indruk op hen te maken en nu willen ze ons helpen.’

Ananas boven alles

Vlak bij Asomobi vind je een van de grote paradoxen van Costa Rica: duizenden hectaren ananasplantages, die uitgebaat worden door het Amerikaanse reuzenbedrijf Del Monte. Hier getuigt alles van ontbossing, intensieve teelt, landroof en verarming van de grond. Hoewel het statuut van ‘grootste wereldexporteur van ananas’ goed is voor de economie van het land, is er op milieugebied een zware prijs voor betaald. Om te voldoen aan de vraag van de Noord-Amerikaanse en Europese verbruikers moeten er soms bepaalde concessies worden gedaan. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) is Costa Rica zelfs de absolute kampioen in het gebruik van pesticiden per hectare, nog voor China.

Toch beschikken de Costa Ricanen over een aantal belangrijke troeven om deze tegenstrijdigheden tegen te gaan. Ze weten maar al te goed dat hun land kostbare, maar kwetsbare schatten herbergt. Om de prachtige natuur en de groene wetten te beschermen, is Costa Rica sinds twintig jaar een van de weinige landen die een milieutribunaal hebben. Dit tribunaal stelt zich tot doel om conflicten tussen de economische en de ecologische belangen in goede banen te leiden. Wat van enorm belang is als ze het meest ecologische land ter wereld willen blijven.

Een nieuwe wereld

Het groene land is uiteraard de ideale bakermat voor allerlei mooie projecten. In het noorden van Costa Rica, in een schitterend stuk natuur, hebben twee jonge Belgen, Fahimeh en Adrien, een eigen kleine wereld gecreëerd, die mijlenver verwijderd is van onze westerse maatschappij. Ze konden die droom alleen waarmaken in ‘een land met een visionair, duurzaam beleid’, vertelt Adrien. ‘Het idee ontstond nadat we de documentaire De Wereld volgens Monsanto hadden gezien. We waren zo geschokt van die kijk op de planeet dat we iets wilden doen’, vervolgt Fahimeh. ‘We wilden eerst in de politiek gaan of voor een ngo gaan werken, maar dat was ons ding niet. Toen zijn we op zoek gegaan naar een plek waar we een wereld konden creëren die aan onze idealen en doelstellingen voldoet.’

En dat wil zeggen: sober leven, alles zelf bouwen, het land bewerken, herbebossen, hun eigen biologische voeding kweken, en hun ecologische voetafdruk beperken dankzij een duurzame levenswijze en hernieuwbare energie. Intussen hebben ook Flor en Alexandre zich met hun kinderen bij hen aangesloten. Fahimeh geeft les aan hun kroost en aan andere kinderen uit de buurt, en ook aan de kinderen van hun neef François, die deel uitmaakt van het nieuwe leven. Ze willen verbonden blijven met de rest van de wereld en hun ervaring overbrengen aan anderen, en dat doen ze onder andere via hun eigenhandig gebouwde Tierra Madre Eco Lodge. ‘Ik weet niet of we deel zijn van de oplossing, maar we zijn in elk geval geen deel meer van het probleem voor onze planeet. En dat is heel belangrijk.’