Couchsurfen in Iran: ‘Binnenshuis doen ze alles wat niet mag’

Een geheime SM-bijeenkomst in Teheran, een bikinifeest in Mashhad, flirten met meisjes zonder hoofddoek, dronken worden van huisgemaakte wijn: de Duitse journalist Stephan Orth zag en deed het allemaal, toen hij twee maanden ging sofasurfen in Iran. Over zijn illegale avontuur schreef hij een boek.

In het voorjaar van 2014 beslist de Duitse Stephan Orth om eindelijk de reis te maken die al lang op zijn verlanglijst staat : met de rugzak dwars door Iran trekken en al couchsurfend logeren bij Iraniërs thuis. Hoewel couchsurfen in Iran min of meer verboden is, ondervindt Orth (37) al snel dat het hem weinig moeite kost om slaapplaatsen te vinden. Met elke nieuwe gastheer of -vrouw leert hij bovendien een land kennen dat helemaal niet lijkt op het clichébeeld van de strenge, religieuze schurkenstaat: niet alleen blijken Iraniërs ongelooflijk gastvrij te zijn, achter gesloten deuren verdwijnt ook hun angst voor de conservatieve leiders van het land. Stephan Orth logeert bij mannen die illegaal bier en wijn produceren, rookt wiet met de locals en gaat op stap met een SM-meesteres. Hier zit een boek in, denkt de journalist, die op dat moment voor het nieuwsmagazine Der Spiegel werkt. En dus schreef hij Couchsurfing in Iran.

Zijn verhaal is intussen een bestseller in Duitsland, werd in zes talen vertaald, en geeft een unieke inkijk in de kleine en grote verlangens die Iraniërs koesteren zo gauw ze over de drempel van hun huis stappen. Daarnaast geeft Orth in zijn boek praktische informatie mee over de omgangsvormen in Iran – ‘Je krijgt er alles gratis aangeboden, van taxiritten tot Perzische tapijten, maar volgens het beleefdheidsprotocol mag je die zaken nooit aanvaarden.’ En signaleert hij op ludieke wijze wat je als toerist zeker moet weten – ‘Verwacht nooit dat je op het toilet een rol toiletpapier vindt. Iraniërs doen het met een waterslangetje.’

Wat bracht je op het idee om twee maanden door Iran te reizen?

Stephan Orth: Vandaag ben ik freelanceschrijver en -journalist, maar daarvoor heb ik jaren als reisjournalist voor Der Spiegel gewerkt. In die job ontmoette ik voortdurend reizigers die me over uitzonderlijke reisbestemmingen vertelden. Telkens als Iran ter sprake kwam, kreeg ik te horen hoe speciaal, gastvrij en onderbelicht het land wel niet was, helemaal anders dan wat je op basis van het nieuws en de actualiteit zou verwachten. Dat prikkelde mijn nieuwsgierigheid.

Waarom besliste je te couchsurfen tijdens je trip?

Orth: Ik ben al jaren een fervent couchsurfer. Ik vind het een prachtig concept. Het is de ideale manier om op reis het dagelijkse leven van de lokale bevolking te leren kennen. Sinds ik in mijn studententijd voor het eerst in iemands zetel logeerde, in Vancouver in Canada, boden al meer dan tweehonderd gastheren en -vrouwen me een gratis slaapplaats aan. Zelf ontving ik bij mij thuis ook al meer dan honderd couchsurfers. Het was dus vanzelfsprekend dat ik in Iran op dezelfde manier zou rondreizen. Ik hou vooral van de verrassingen die je overkomen wanneer je enkele dagen binnenstapt in het leven van een ander. Ik heb eerst twee weken uitgetest hoe makkelijk of moeilijk het is om in Iran te couchsurfen. Na twee weken was ik verliefd op het land, haar inwoners en hun levenshouding. Al snel besliste ik om terug te keren voor twee maanden en er een boek over te schrijven.

Sofasurfen is in Iran nochtans verboden.

Orth: Er is geen wet die letterlijk zegt dat couchsurfen verboden is, maar de Iraanse wet dicteert wel dat wie onderdak geeft aan een buitenlander, zijn gast binnen de 24 uur moet laten registreren bij de lokale politie. De officiële verklaring daarvoor luidt dat de politie wil voorkomen dat Iraniërs onderdak geven aan spionnen, maar het is duidelijk dat ze vooral bang zijn dat de bevolking via couchsurfing in aanraking komt met de westerse cultuur, met normen en waarden die ingaan tegen hun conservatieve beleid. Natuurlijk geeft geen enkele Iraniër zijn couchsurfer aan bij de politie. Ze lopen nog liever het risico dat ze betrapt worden en streng verhoord worden door de politie, of zelfs een nacht in de gevangenis moeten doorbrengen.

Je boek is een aaneenschakeling van voorbeelden die aantonen hoe Iraniërs de strenge wetten in hun land proberen te omzeilen, of gewoon overtreden. Had je dat verwacht voor je vertrok?

Orth: Ik had verwacht dat ik in een erg religieus land zou terechtkomen waar absurd strenge regels gelden, de bevolking onderdrukt wordt en vrouwen minderwaardig behandeld worden. Dat bleek op het eerste gezicht ook zo te zijn, maar zodra ik de huizen van locals betrad en tijd met hen doorbracht, kwam ik in een heel ander land terecht. Ik wist meteen dat ik in mijn boek dat magische, gastvrije Iran wou belichten. Achter geblindeerde ramen en gesloten deuren zijn Iraniërs vrijer dan in de publieke ruimte. Ze kunnen zich er kleine vrijheden veroorloven die op straat niet toegelaten zijn. Vrouwen doen hun hoofddoek uit eens ze binnenshuis zijn, mensen drinken alcohol en feesten, ze vervloeken de regering. Jongeren flirten met elkaar via sociale media en iedereen onder de veertig zit op Facebook. Het medium is officieel verboden, maar mensen weten hoe ze met een VPN-verbinding kunnen inloggen op verboden websites. Natuurlijk zijn er ook heel wat conservatieve Iraniërs, die het beleid van de overheid steunen, maar als couchsurfer kom je vooral terecht bij Iraniërs die dezelfde dromen hebben als jij en ik, die iets van zichzelf proberen te maken en rebelleren tegen de regering die hun een staatsreligie oplegt. Daardoor is Iran een land dat tegelijk betovert en woede oproept.

Wat vinden de Iraniërs van de leiders van hun land?

Orth: Huidig president Hassan Rohani is naar Iraanse normen gematigd progressief, toch slaagt hij er niet in zijn volk meer vrijheden te geven en dat beseffen de Iraniërs erg goed. Hij doet zich modern voor, maar op de achtergrond houdt Ali Khamenei, Irans religieuze leider, de touwtjes stevig in handen. Hij is een van de meest meedogenloze leiders uit de jongste geschiedenis. In alle winkels en in elk restaurant, op de gevels van woningen en regeringsgebouwen, in moskeeën en hotels hangen posters met zijn beeltenis en die van de overleden Ruhollah Khomeini, die de Iraanse Revolutie leidde en het land in de jaren tachtig omvormde tot een streng religieuze fundamentalistische staat. Heel wat mannen en vrouwen die ik ontmoette verafschuwen hen, maar wie in Iran de posters van Khomeini en Khamenei niet wil zien, moet thuisblijven of blind zijn.

Je beleefde tijdens je reis heel wat avonturen die geen enkele reisorganisatie ooit op haar programma kan zetten. Wat zijn je mooiste herinneringen?

Orth: In Marivan, in het westen van Iran, ontmoette ik een man die jaarlijks zeshonderd liter rode wijn produceert en daar geld mee verdient. Als hij ooit betrapt wordt, krijgt hij een gevangenisstraf van minstens zeshonderd jaar: één jaar opsluiting per geproduceerde liter. De druiven groeien ergens op het platteland en zijn opslagplaats ligt goed verstopt. Bij hem thuis dronken we liters van zijn wijn en nadien gaf hij me nog een fles mee voor onderweg. Een ander mooi verhaal speelde zich af in Mashad, waar een van mijn gastheren me meenam naar een bikinifeestje. Het feestje werd in de namiddag gehouden, in een tuin met zwembad, omringd door muren van wel vier meter hoog. Vanuit westers standpunt is zo’n zwembadparty volledig onschuldig, maar als de Iraanse politie ons had betrapt, waren we waarschijnlijk in de gevangenis beland. In Teheran had ik dan weer een gastvrouw die, eens ze wist dat ik op zoek was naar straffe verhalen, verklapte dat ze als SM-meesteres actief is in het SM-milieu van Teheran. Ze nam me mee naar een geheime bijeenkomst in het park waar slaven, meesters en domina’s praatten over hun relaties en technieken.

Om in kaart te brengen hoe Iraniërs in het geheim vele regels overtreden, moest je zelf ook heel wat illegale zaken doen. Hoe ver wilde je gaan voor een goed boek?

Orth: Ik wist dat ik in zware problemen kon belanden als de politie te weten kwam dat ik een journalist was die een boek ging schrijven over alle illegale praktijken die zich afspelen in hun land. Ik zag hoe virtuoos de Iraniërs bij wie ik logeerde erin slaagden om de wetten te omzeilen, en deed gewoon mee. Toch was ik bereid om dat risico te nemen en de confrontatie met de overheid aan te gaan.Wat ik niet wilde riskeren was ontvoerd worden door een islamitische bende en dus ben ik nooit naar de grens met Pakistan en Afghanistan gereisd, waar zulke praktijken af en toe voorkomen. Ook wilde ik mijn gastheren en -vrouwen niet in de problemen brengen met mijn boek, daarom heb ik al hun namen veranderd.

Wat is het ergste dat je hebt meegemaakt?

Orth: Ik ben één keer gearresteerd door de politie en twee uur lang ondervraagd, in Nowsud, bij de grens met Irak. Mijn rugzak werd doorzocht en mijn fotocamera ook. Gelukkig vonden ze mijn volgeschreven notitieboekjes niet, noch de foto’s die ik gemaakt had van dansende vrouwen zonder hoofddoek. Anders had ik diep in de problemen gezeten en was ik allicht in de gevangenis beland. Als de politiemannen iets grondiger te werk waren gegaan, hadden ze alles ontdekt. Gelukkig voor mij was dit een lokaal politiekantoor en waren de politiemannen niet zo goed getraind.

Zou het voor een vrouwelijke journalist even evident geweest zijn om dit boek te schrijven?

Orth: Ik ben onderweg een aantal vrouwen tegengekomen die ook alleen rondreisden en couchsurften. Het zou dus zeker mogelijk zijn en als vrouw zal je ongetwijfeld heel wat gastvrije en mooie momenten beleven. Alleen moet je erop voorbereid zijn dat je sommige mannen een verkeerde indruk zal geven. Een westerse vrouw die alleen reist, is in de hoofden van bepaalde mannen wanhopig op zoek naar mannelijk gezelschap. Als vrouw zal je soms kordaat moeten zijn en wegstappen als je je onveilig voelt. Meisjes die voor het eerst alleen op reis gaan, kiezen misschien beter niet voor Iran als eerste bestemming.

Wat vond je de mooiste regio’s van het land?

Orth: Teheran, Isfahan, Yazd en Shiraz staan bekend als populaire steden onder toeristen en dat is terecht. Het zijn allemaal magische plekken. Ik hou vooral van Yazd, een woestijnstad waar ik leerde dat op een dak zitten en turen over de leemkleurige gebouwen, met aan de horizon een bergketen, een van de mooiste dingen is die je kan overkomen. Toch blijven de mensen de allermooiste bezienswaardigheden van Iran. Zij zijn de echte schatten van het land. Een reiziger die in contact komt met Iraniërs en leert over de problemen waar zij dagelijks mee worstelen, kan niet anders dan ontroerd zijn.

Je liefde voor de Iraniërs vormt duidelijk de rode draad in je boek. Toch keer je na het schrijven van dit boek best niet snel terug naar Iran, uit veiligheidsoverwegingen?

Orth: Het liefst stap ik morgen terug op het vliegtuig om de vele Perzische vrienden te bezoeken die ik tijdens mijn reis gemaakt heb. Helaas wist ik op voorhand dat dit onmogelijk zou zijn na de verschijning van mijn boek. Een expert die ik ter plaatse leerde kennen bevestigt dat: de kans is reëel dat ik bij een volgend bezoek aan het land word gearresteerd op de luchthaven. Mijn verhaal kreeg in Iran best veel aandacht, en niet in goede zin. Maar dat is de prijs die ik wou betalen voor een goed boek.