Waarom vrouwen staken op 8 maart: ‘Wij willen iets zichtbaar maken wat anders onzichtbaar blijft.’

Wij spraken met enkele organisatrices over hun drijfveren. ‘Dit is niet alleen iets voor feministen.’

België krijgt op 8 maart 2019 zijn eerste Vrouwenstaking. Sturende kracht daarachter is Collecti.e.f 8 Maars, dat vrouwen aanspoort om 24 uur lang al het werk neer te leggen. Wij spraken met enkele organisatrices over hun drijfveren. ‘Wij willen iets zichtbaar maken wat anders onzichtbaar blijft.’

Vrouwen verzetten bergen werk, maar krijgen er te weinig erkenning voor. Ze zijn belangrijke draaischijven van de economie, maar vaak de dupe van beleidsmaatregelen. Nog altijd gelden er voor hen andere maatstaven dan voor mannen. En nog altijd zijn ze slachtoffer van diverse vormen van seksisme en geweld. Dat zijn maar enkele van de redenen die het in Brussel ontstane Collecti.e.f 8 Maars aanwendt om vrouwen op 8 maart een duidelijke vuist te doen vormen. Naar analogie met de vrouwenstakingen die Spanje en IJsland al kenden, roept het collectief nu ook Belgische vrouwen op om 24 uur lang al het werk neer te leggen, te stoppen met consumeren, niet te studeren, niet te koken, het huishouden te negeren en mee te lopen in manifestaties.

Frédérique Vansteenwegen, Ashley Vandekerckhove en Cristina García zijn drie leden van dat collectief. Dat woord benadrukken ze: het is niet omdat zij dit interview geven dat ze plots de gezichten achter de staking zijn. ‘Wij zijn een horizontale organisatie. Niemand is de baas, er is geen hiërarchie. Iedereen neemt een aantal taken op zich en spreekt voor zichzelf.’ Voor we goed en wel aan het interview kunnen beginnen, wil het drietal nog iets duidelijk maken: met het woord ‘vrouw’ bedoelen ze iedereen die zichzelf als vrouw identificeert en/of die als dusdanig gepercipieerd wordt.

Je kan er gif op innemen: elke 8 maart is er wel iemand die zegt dat vrouwendag nutteloos is, want dat vrouwen en mannen in België al gelijk zijn.

Cristina: ‘Vrouwendag gaat niet alleen over vrouwenrechten. Op papier kan iedereen inderdaad stemmen, een bankrekening openen of een huis hebben. Maar deze staking gaat over het onzichtbare werk dat in de meerderheid van de gevallen door vrouwen wordt gedaan: zorgen voor anderen. Dat doen ze in 2019 ook nog altijd massaal, ook in België.’

Frédérique: ‘Ook seksisme, geweld op vrouwen, lastiggevallen worden op straat of de loonkloof zijn nog altijd problemen waarmee vrouwen af te rekenen krijgen. Er zijn zoveel verschillende manieren waarop ze nog altijd worden gediscrimineerd, ook in België. Uiteraard zijn er landen waar de toestand veel erger is, maar dat betekent niet dat we in België op onze lauweren mogen rusten.’

Ashley: ‘Integendeel: ons land zakt jaar na jaar op de ranking voor gendergelijkheid. We zijn een van de ergste landen in Europa wat betreft het aantal verkrachtingen en aangiftes daarvan.’

Frédérique: ‘Ook op vlak van feminicides (moord op vrouwen uit vrouwenhaat, nvdr.) hoort België lang niet tot de beste leerlingen van de klas. Zeker vergeleken met onze buurlanden liggen die cijfers erg hoog.’

Ashley: ‘Met andere woorden: er is een groot verschil tussen de theorie en de praktijk. We hebben in België inderdaad redelijk goede wetten op vlak van vrouwenrechten. Maar onze mentaliteit is oerconservatief.’

En daarom roepen jullie op om op 8 maart alle vormen van arbeid neer te leggen.

Frédérique: ‘We willen Vrouwendag inderdaad weer doen draaien rond vrouwenrechten in plaats van rond bloemen kopen voor je secretaresse. We willen aantonen hoeveel werk vrouwen dag in dag uit verrichten: betaald en onbetaald, zichtbaar en onzichtbaar. Dat kan alleen door het eens even niét te doen. Als een vrouw stopt, stopt de wereld.

Cristina: ‘Heel wat vrouwen draaien dubbele shiften. Dan komen ze thuis na hun werk en moeten ze daar opnieuw beginnen. Dat los je niet op met de invoering van een nieuwe wet, wel door meer bewustwording.’

Frédérique: ‘Als maar enkele mannen beseffen hoeveel werk de vrouwen in hun omgeving verzetten op elke andere dag dan 8 maart, is het resultaat al positief.’

Ashley: ‘Het is leuk om deel uit te maken van een grassroot beweging. De geïnstitutionaliseerde vrouwenbewegingen kunnen door hun afhankelijkheid van subsidies maar zo ver gaan als toegelaten wordt door de regerende partijen. Als ze iets willen veranderen, houden ze de politiek maar beter te vriend.’

En is dat nu met Collecti.e.f 8 Maars niet nodig?

Ashley: ‘Welke politiek zouden we te vriend moeten houden? De huidige regering is niet bepaald vrouwvriendelijk.’

Frédérique: ‘Het is ook niet de bedoeling van ons initiatief om vrienden te worden met iedereen. Wij willen iets op de agenda zetten wat daar nu nog niet op staat. Dat lukt niet zonder tegen minstens een aantal schenen te schoppen. Wij zijn onafhankelijk en kunnen van onze politiekers eisen om zich meer over vrouwenrechten te buigen.’

Cristina: ‘Ik zou nooit een feministische groep met politieke tak willen vervoegen. Door bottom-up te werken kan Collecti.e.f 8 Maars een veel grotere critical mass bereiken dan dat soort groepen.’

Ashley: ‘Het frustreert me zelfs als een politieke partij uitpakt met feministische thema’s, omdat ze vaak als windowdressing worden gebruikt. Vrouwenrechten zijn zoveel complexer dan partijpolitiek, die kan je niet begrenzen. De politiek praat niet over wat het betekent om vrouw te zijn in deze maatschappij: er wordt in die wereld totaal geen rekening gehouden met het seksisme dat je elke dag meemaakt, de micro-agressies, alle onbetaalde arbeid,…

België heeft in 2007 een wet rond gendermainstreaming goedgekeurd. Kort samengevat houdt die in dat voor elk beleidsvoorstel onderzocht moet worden of het gevolgen kan hebben voor mensen op basis van hun genderidentiteit, aangezien gender verschillende machtsdynamieken met zich kan meebrengen. Bij de hervorming van de pensioenen is dat niet gebeurd en die regelgeving is nu nadelig voor vrouwen. Deze regering werkt tegen haar eigen wetten.’

Ook de klimaatbeweging maakt niet noodzakelijk overal vrienden. De aansturende jongeren krijgen vaak het verwijt dat ze geen oplossingen aanbrengen. Is dat de taak van actievoerders?

Frédérique: ‘Ik kan alleen maar hetzelfde zeggen als de klimaatspijbelaars. Er bestààn oplossingen. Er zijn genoeg wetenschappers die de problemen al lang onderzocht hebben en alternatieven gevonden hebben. Ik denk dat er echt geen nood is aan zestienjarigen die oplossingen op tafel leggen, net zomin als wij dat zouden moeten doen. Er zijn genoeg mensen die al jaren bezig zijn met deze thema’s. Wij willen enkel tonen dat er een draagvlak is en een vraag naar verandering vanuit de bevolking.’

Ashley: ‘Daarbij is het te gemakkelijk om van activisten te eisen dat zij met alle oplossingen komen. Wij doen dit allemaal vrijwillig, naast onze uren. Activisme is gratis. Geef mij geld en ik doe met plezier nog meer onderzoek naar hoe we dingen anders kunnen aanpakken! Ook hierin schuilt verantwoordelijkheid van ons beleid.’

Cristina: ‘Wij zijn geen politici, wij maken geen wetten. We hebben ideeën over wat er zou moeten gebeuren en willen dat zo ook verkondigen bij een breder publiek. Ik zie niet in waarom je concrete wetsvoorstellen zou moeten doen om op straat een probleem te mogen aankaarten. De kennis is er, ze moet alleen nog maar gebruikt worden.’

Frédérique: ‘Het verschil met de klimaatmarsen is dat wij een echte staking organiseren. Het ondergewaardeerde werk door vrouwen heeft niet alleen te maken met politiek, ook met werkgevers, met families, met relaties… Dit is veel ruimer dan gewoon een betoging.’

Jullie eisenlijst is erg breed opgevat: ze maakt bijvoorbeeld gewag van mensen in illegaliteit of kolonialisme. Is dat nog feminisme?

Ashley: ‘Ja. Meer zelfs: feminisme kan geen feminisme zijn zonder intersectionaliteit. Vrouwen maken de helft uit van de bevolking en die bevolking bestaat uit mensen met verschillende achtergronden. Die achtergronden moeten allemaal apart worden aangesproken, want ze hebben allemaal af te rekenen met hun eigen drempels. Als we die niet aanpakken, kunnen bepaalde vrouwen uit bepaalde segmenten van de samenleving niet vrij zijn.’

Frédérique: ‘Zo is het feminisme voor iedereen. We wilden meer zijn dan een intellectueel collectief dat enkel elitevrouwen verenigt en hebben heel bewust beslist om het laagdrempelig te houden.’

Ashley: ‘Daarbij is het heel belangrijk om over alle soorten vrouwen te praten. Als je dat niet doet, blijven mensen denken aan de norm. Praat bijvoorbeeld over een professor en je denkt meteen aan een man.’

Frédérique: ‘Ons eisenpakket is bovendien ook ‘maar’ een kader. We roepen vrouwen op om vooral te staken voor hun eigen redenen. Onze eisen zijn niet bindend. Elke vrouw mag staken voor datgene waarvan zij vindt dat het haar leven moeilijker maakt.’

Discriminatie is een ingewikkeld fenomeen en het bestaat uit verschillende kleine elementen in het grotere verhaal. Heel wat vrouwen gaan bijvoorbeeld parttime werken om zorgtaken op te nemen omdat ze toch al minder verdienen dan hun mannelijke partner, waardoor ze vervolgens minder kans maken op een bloeiende carrière. Is er één aspect dat verandering zou kunnen brengen op al die fronten?

Ashley en Frédérique in koor: ‘Educatie!’

Frédérique: ‘Ik zat vroeger op een meisjesschool waar enkel vrouwelijke leerkrachten werkten, al was de directeur een man. Tijdens een les Nederlands kregen we dat raadsel voorgeschoteld van die vader en zoon die een auto-ongeluk hebben en waarna de chirurg over de zoon zegt: ‘Ik kan die jongen niet opereren, dat is mijn zoon’. Net als veel van mijn klasgenoten kwam het niet in me op dat die chirurg zijn moeder kon zijn. Toen is er iets ontwaakt in mij, maar dat was het eerste besef dat discriminatie naar vrouwen toe in heel ruime zin bestond. Ik was zestien.’

Ashley: ‘Bij mij was het nog erger. Pas toen ik 23 was, ontdekte ik het feminisme. Ik stelde me vanaf mijn lagere school wel al bepaalde vragen, maar ik wist niet dat ik feministisch was. Waarom moesten wij breien en mochten de jongens meubels bouwen? Dat leek mij veel leuker! Of later: waarom geloofde mijn leerkracht wiskunde dat ik geen wetenschappen-wiskunde zou aankunnen, aangezien meisjes volgens hem slecht zijn in meetkunde?’

Cristina: ‘Net om deze redenen moet onze beweging intersectioneel zijn. Alleen zo kan je inspelen op de verschillende gebieden waarop discriminatie ontstaat.’

Staken als middel kan doorgaans niet alleen op bijval, maar ook op tegenstanders rekenen.

Cristina: ‘Ik zie demonstraties als deze als een vredige manier om te tonen dat we het oneens zijn met de huidige gang van zaken. En het is een manier die werkt. Na de staking in Spanje begonnen plots alle politici het zeil te trekken van de vrouwenbewegingen. Zelfs wie zich op voorhand erg kritisch had uitgelaten, liep plots mee in de marsen. Vandaag zetelen er in de Spaanse regering meer vrouwen dan eender waar ter wereld. Feminisme is er mainstream geworden en staat er op de politieke agenda.’

Frédérique: ‘Ook in IJsland was het al een succes: negentig procent van de vrouwen lieten op 24 oktober 1975 al hun werk links liggen. Het jaar daarna werd er een wet gestemd die een gelijk loon voor mannen en vrouwen garandeerde en korte tijd later werd het land het eerste ter wereld met een democratisch verkozen vrouwelijke president. Ik denk niet dat een staking als die van ons negatief geïnterpreteerd kan worden.’

Ashley: ‘Je zal altijd mensen krijgen die zeggen dat vrouwen ‘normaal’ moeten doen. Maar van wie komen dat soort reacties dan?’

Het is een van de grote uitdagingen van het feministisch verhaal: het aan een breder publiek vertellen dan enkel aan vrouwen die zichzelf al feministisch noemen.

Frédérique: ‘Dat is het voordeel van vakbonden bij ons verhaal te betrekken: zij bereiken vrouwen die werken. Dat hoeven daarom niet allemaal vrouwen te zijn die zichzelf identificeren als feminist. Ze bereiken ook gewoon vrouwen die voelen dat er onrecht is en die daar iets aan willen doen.

Je hoeft jezelf tenslotte geen feminist te noemen om door te hebben dat je veel meer doet in het huishouden, op het werk minder verdient of dat je slachtoffer bent geweest van geweld. Ik denk dat er heel veel vrouwen zijn die dit soort dingen beseffen, zonder dat ze zich feminist noemen. De actie op 8 maart is dan ook geen staking voor wie die zichzelf feminist noemt. Het is een staking voor alle vrouwen die voelen dat ze onrechtvaardigheden meemaken. Daarop moeten we mobiliseren, we moeten vrouwen oproepen na te denken over wat zij onrechtvaardig vinden in hun eigen leven en daarvoor te staken.’

Cristina: ‘Raakt het woord ‘feminisme’ trouwens niet stilaan zijn connotatie met boze vrouwen kwijt? Volgens mij wordt het meer mainstream. Je ziet het bijvoorbeeld toch steeds vaker opduiken op truien of T-shirts.’

Frédérique: ‘In het begin was er maar weinig aandacht voor ons verhaal. We hebben geen politieke kleur, zijn niet gelinkt aan bestaande organisaties en er zijn geen bekende persoonlijkheden onder onze leden. Het kantelmoment was de eerste persconferentie, toen we aankondigden dat al zeker één vakbond ons steunde. Dat maakte van ons project in de marge plots iets dat echt zou gaan gebeuren, iets officieel.’

Het is een ding om te voelen dat je gediscrimineerd wordt, maar het is een ander ding om echt te gaan staken om dat aan te kaarten.

Cristina: ‘Ja. Hoe dan ook is 2019 slechts een begin. Ik hoop dat er dit jaar genoeg mensen zullen meedoen om het debat aan te wakkeren. En dan hoop ik dat het jaar daarna nog meer vrouwen zullen meedoen.’

Frédérique: ‘Daarom is 8 maart ook goed: om te tonen dat je niet alleen bent. Zelfs al staakt niet de hele vrouwelijke bevolking van België: als er na onze staking meer gepraat wordt over vrouwenrechten en vrouwen daardoor voelen dat ze niet alleen zijn, hebben we al gewonnen.’