Belg zkt buitenland: over vertrekkers en hun volle rugzak

We dromen er allemaal weleens van. Je koffers pakken, de deur dichttrekken en in een ander land een nieuw leven beginnen. De voorbije vijf jaar steeg het aantal Vlamingen dat naar het buitenland verhuist met 20 procent. “België is een fantastisch land, maar dat warme thuisgevoel heb ik pas gevonden in Spanje.”

Het aantal landverhuizers groeit’, bevestigt Koen Van der Schaeghe, directeur van de Stichting Vlamingen in de Wereld, een belangenorganisatie voor landgenoten die in het buitenland (willen) wonen, werken en verblijven. ‘Vooral na de zomervakantie stijgt het aantal vragen om informatie. Mensen beleven tijdens hun vakantie mooie momenten in het buitenland, wat hen doet dromen van een nieuw leven daar.’

Emigreren spreekt tot de verbeelding, maar is geen eenvoudige beslissing. Bezint eer ge begint, zegt Koen Van der Schaeghe: ‘Een belangrijke vraag die je jezelf moet stellen, is: waarom wil ik weg? Wat wil je veranderen of verbeteren in je leven? Ga je dat bereiken door te verhuizen? In Spanje mag de zon dan wel elke dag schijnen, ook daar moet je een job zoeken en belastingen betalen. Ergens op vakantie gaan is niet hetzelfde als ergens elke dag wonen, werken en leven. Veel mensen onderschatten dat. Uiteindelijk heeft elk land zijn eigen kleine en grote problemen.’

Een groot deel verhuist voor de job, en keert na een aantal jaar terug. Wie voorgoed verhuist – of toch met die bedoeling – doet dat vooral voor de levenskwaliteit. Ook Joost (47) en Tatienne (48) hadden nood aan verandering toen ze vier jaar geleden hun huis in Willebroek inruilden voor hun eigen B&B, Casa Valle de Oro, in Andalusië. ‘We voelden ons niet meer goed in België. De files, het klimaat, de stress: het begon allemaal wat tegen te steken. We hebben altijd veel gereisd, de drang om te vertrekken zat er wel wat in. We hebben even gedacht om naar Indonesië te verhuizen, maar we vonden het belangrijk om niet té ver weg te zijn van vrienden en familie. Spanje is ideaal. Je hebt het zuiderse weer, het tragere ritme en de hartelijkheid van de mensen, en zit toch niet aan de andere kant van de wereld. De cultuurshock is beperkt.’

Een andere groep landverhuizers vertrekt in het spoor van de liefde, zoals journaliste Leentje De Leeuw (42). Vijf jaar geleden leerde ze tijdens een reportage in Amerika haar man kennen, een Vlaming met een eigen bedrijf in Chicago. Een jaar later stapte ze met haar vijfjarige zoon en een paar koffers het vliegtuig op, voor een enkele vlucht over de oceaan. ‘Het is allemaal heel snel gegaan. Het kon ook, want ik zat nergens aan vast. Ik heb mijn huurhuis opgezegd, mijn meubelen weggegeven of verkocht en wat speelgoed en kleren ingepakt. Het klinkt misschien raar, maar achteraf bekeken was het best een impulsieve beslissing. Het was now or never, vond ik. Mijn zoontje was nog jong genoeg om zich aan te passen, en ik kon mijn werk gewoon voortzetten in Chicago. Na het bereiken van een akkoord met de vader van mijn zoon, was het dan ook vrij eenvoudig om de knoop door te hakken. Ook mijn ouders stonden achter mijn beslissing. Mijn vader is zelf geëmigreerd naar Madeira, mijn moeder is in eigen land verhuisd naar de kust. Het zit er dus een beetje in.’

Land van melk en honing

Wat de reden ook is, verkassen naar het buitenland vraagt de nodige voorbereiding. ‘Vanaf het moment dat je beslist hebt om te verhuizen, sta je in een spreidstand tussen je oude en je nieuwe wereld’, zegt Koen Van der Schaeghe. ‘Zowel psychologisch als praktisch moet je het ene afsluiten en het andere aankoppelen. Je moet je vrienden en familie vertellen dat je weggaat; je zult je beslissing misschien een paar keer moeten verdedigen. Je moet je uitschrijven uit het bevolkingsregister, je verzekeringen opzeggen of aanpassen… Er komt veel planning en papierwerk bij kijken, zeker bij een intercontinentale verhuizing. De Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland zijn vandaag de meest begeerde verre bestemmingen, maar de emigratieprocedures zijn streng en ingewikkeld. Je moet flink wat moeite doen om een visum te bemachtigen.’

Dan begint het pas. Het effect op je sociale zekerheid, je kans op werk, kindergeld, je pensioenrechten: het zijn allemaal zaken die je het best op voorhand uitvlooit. Want het weer mag dan beter zijn, het gras is niet altijd groener aan de overkant. ‘In België zijn we best verwend’, zegt Van der Schaeghe, ‘we betalen veel belastingen, maar we krijgen er ook veel voor terug. In het buitenland zijn zaken als gratis onderwijs geen vanzelfsprekendheid. Vooral wat sociale zekerheid betreft, zijn we een land van melk en honing. Dat beseffen veel mensen pas als ze in het buitenland wonen.’

Tatienne en Joost werden zich buiten de landsgrenzen plots bewust van het rijke Belgische culturele leven. ‘In België hebben zelfs de kleinste gemeenten een interessant aanbod. Hier is het ver zoeken naar een theater of concerten, tenzij je elke dag flamenco wilt zien. Ook op dat gebied zijn we in België verwend. Wanneer we op bezoek zijn, proberen we altijd wat cultuur mee te pikken, want dat missen we echt.’

Geen bezoeker meer

Wie emigreert, zoekt vaak een ander, beter leven, maar niet iedereen verhuist naar het paradijs op aarde. Irene Vleugels (31) woont al zeven jaar in Burkina Faso, een van de armste landen ter wereld. Samen met haar Burkinese man zet ze zich in voor straatjongens in Banfora. ‘De eerste jaren is alles spannend en nieuw. Ik woonde in bij lokale families, alles was één groot avontuur. Pas toen mijn man en ik ons eigen plekje hadden, begon het door te dringen dat ik niet zomaar meer op bezoek was.’

Hoe langer ze er woont, hoe minder makkelijk ze het leven er vindt. ‘In het begin vind je de extreme hitte best stoer en de stroompannes gezellig, nu kan ik er soms wel om huilen. Nieuwe vrienden maken blijkt niet zo gemakkelijk als je verwacht, zelfs niet in het sociale Afrika. Op sommige momenten voelt de sociale betrokkenheid van Burkinezen als bemoeienis, wordt de traagheid van het leven plots irritant en beschouw je de eenvoud als ‘gebrek aan diepgang’. Er zijn echt dagen dat het me te veel wordt.’

Moeilijke momenten horen erbij, waar je ook geland bent. Ook Leentje liep al een paar keer met haar hoofd tegen de muur. ‘Vooraf zag ik ons vertrek helemaal zitten. De twijfels kwamen pas tijdens de eerste maanden hier. Wat heb ik gedaan, heb ik toen vaak gedacht. Ik voelde me een slechte moeder omdat ik mijn kind uit zijn vertrouwde omgeving weggehaald had. En wat als mijn ouders ziek zouden worden, terwijl ik zo ver weg zit? Gelukkig is dat gevoel voorbijgegaan, al zal het gemis van vrienden en familie nooit helemaal overgaan.’

Praten met een vriendin

WhatsApp, Skype en Facebook maken dat je nooit écht weg bent. Moderne communicatiemiddelen als remedie tegen heimwee, al zal een virtueel netwerk nooit die knuffel van een vriendin of babbel op café helemaal vervangen. Voor Joost en Tatienne valt het gemis beter mee dan ze gevreesd hadden. ‘Onze vrienden en familie uit België komen ons geregeld opzoeken, meer dan we hadden verwacht. Ze brengen bij ons hun vakantie door, blijven soms één of twee weken. Sommige vriendschappen zijn daardoor zelfs intenser dan vroeger.’

Sinds Irene anderhalf jaar geleden moeder is geworden, heeft ze het moeilijker om zo ver weg te wonen. ‘Ik mis mijn jeugdvrienden, mijn mama… Ik besef nu ook dat mijn eigen, persoonlijke keuze ook een invloed zal hebben op een volgende generatie. Ik heb zelf kunnen beslissen om naar hier te verhuizen, terwijl mijn kinderen hier zullen opgroeien en mogelijk kansen zullen missen die ik als kind wél heb gehad. Ook het feit dat ze hun grootouders zo weinig zullen zien, kan me erg triestig maken.’ Ze verlangt soms naar België, maar niet genoeg om terug te keren. ‘Af en toe kom ik voor een maand of twee naar België en dat is fijn, al is het maar om eraan herinnerd te worden waarom Burkina Faso toch zo prachtig is. Nadien waardeer ik eens zo hard de schoonheid van de rode zandwegen en groene rijstvelden, het leven buiten, de dagelijkse gesprekjes met de mensen… Mijn bezoekjes aan België zijn in dat opzicht ook echt nodig.’

Voor wie geslaagd is geëmigreerd, wordt het buitenland ’thuis’, en België een vakantieplek. ‘Als we in België op bezoek zijn, hebben we heimwee naar Spanje’, zegt Tatienne. ‘Als ik nu aan ons huis denk, krijg ik een warm gevoel. Dat heb ik in Willebroek, waar we vroeger woonden, nooit gehad.’ Ook voor Leentje is België niet langer het ’thuisland’. ‘In Antwerpen ben ik een toerist geworden – een toerist die haar weg kent, dat wel. (lacht) Tegelijkertijd voel ik me in de VS meer Belg dan ooit. Zo ben ik zelfs voorzitter van de Belgian American Club in Chicago. Onlangs organiseerden we ons jaarlijkse mosselfeest, mét friet en bier. Ik had het nooit gedacht, maar je zoekt elkaar toch op. Als ik moe ben of ergens mee zit, is het toch wel fijn om met een Nederlandstalige vriendin te kunnen praten.’

Rare kerstmis

Het zijn de succesverhalen die doen dromen, maar niet elke emigratie eindigt met ‘en ze leefden er nog lang en gelukkig’. Pierre (69) en Lida (66) verhuisden in 2008 naar Spanje, een langgekoesterde droom. ‘We hadden ons vertrek zorgvuldig voorbereid’, vertelt Pierre. ‘We wilden echt tussen de Spanjaarden wonen, niet tussen de toeristen aan de kust, dus hadden we voor Sevilla gekozen. In het begin liep alles prima. We huurden een huis in een nieuwe woonwijk buiten de stad, waar we een leuk contact hadden met de buren, en genoten van de andere omgeving en het klimaat.’

Toch begon er al snel iets te knagen. ‘Sevillanen zijn erg op zichzelf en hun familie gericht’, vertelt Pierre. ‘Ze zijn heel vriendelijk en hartelijk, maar je hoort er nooit echt bij. We gingen al jaren in Sevilla op vakantie, maar de mentaliteit leer je toch pas kennen als je er woont. Dat was een beetje een afknapper, ja. De eerste Kerstmis zaten we buiten op ons terras in de zon. Heel fijn, maar je gedachten zijn toch bij je familie die in België rond de feesttafel zit. Lida kreeg bovendien enorm veel last van allergieën, door een nabijgelegen olijfgaard met paarden. Ik ben een echt taalmens, en miste het om Nederlands te spreken of te horen. Het zijn allemaal kleine dingen, maar die vormen na een tijdje wel een zware rugzak.’

Nog geen twee jaar na hun vertrek bracht de verhuiswagen hun spullen alweer terug naar Hasselt. ‘De beslissing om terug te keren was snel gemaakt. Op geen enkel moment hebben we dat beschouwd als een mislukking of ontgoocheling. Het was dan wel een droom die we waarmaakten, we zijn vertrokken zonder verwachtingen. We kijken met plezier op onze tijd in Sevilla terug, niet met spijt. Het was een mooi avontuur waarin we veel bijgeleerd hebben, ook over onszelf. Een nieuwe verhuizing zit er niet in: we weten nu dat we hier thuishoren. Onze familie en vrienden hadden meer gemengde gevoelens. Ze waren blij dat we weer in de buurt kwamen wonen, maar vonden het wel jammer dat ze hun vakantieadres kwijt waren.’ (lacht)