Bauhaus in Berlijn (1932-1933): begin van het einde

De Berlijnse fase van Bauhaus duurde weliswaar maar kort – nog geen twee jaar -, maar van daaruit zwierven de leden daarna uit over de hele wereld en namen hun ideeën mee.

Op 30 september 1932 kwam er een einde aan de Dessau periode van Bauhaus. De NSDAP had in 1931 de gemeenteraadsverkiezingen gewonnen en wilde Bauhaus weg hebben uit hun stad. De derde en laatste directeur van Bauhaus, Mies van de Rohe, organiseerde een verhuizing naar Berlijn waar de professoren en studenten hun werk hervatten in een voormalige telefoonfabriek in Steglitz.

Maar aan de opmars van de nazi’s viel niet te ontkomen. De onderdrukking door Hitler’s aanhangers en het stopzetten van subsidie maakten het werken onmogelijk. Op 11 april 1933 werd de fabriek doorzocht door de SA: 32 studenten werden gearresteerd en de school zou alleen open mogen blijven wanneer ze voldeed aan de door de nazi’s gestelde eisen. Maar daar bedankte Van der Rohe voor.

Daarmee kwam er op 20 juli 1933 een einde aan Bauhaus. Een groot deel van de docenten en studenten emigreerde naar het buitenland. Daardoor verspreidden hun ideeën zich over de hele wereld. Het einde van de Berlijnse periode bracht dan ook nog iets goeds voort.

Voor de liefhebbers: een herdenkingsplaat aan de Birkbuschstrasse 49 herinnert aan de kortstondige Berlijnse periode. De oude telefoonfabriek is volledig verdwenen, maar deze herdenkingsplek ligt er vlakbij.

Alhoewel Bauhaus al vanaf dag één kosmopolitische trekjes had, zorgde de gedwongen uitwaaiering van de studenten en docenten over de hele wereld pas echt voor een internationalisering. Overigens waren sommige docenten al vóór de definitieve sluiting in 1933 uitgevlogen om hun ideeën elders te doceren.

Zo vertrok Gerhard Marcks al in 1925 naar Halle om daar les te geven. Oskar Schlemmer ging in 1929 naar Breslau (het huidige Wroclaw in Polen) en Paul Klee zakte in 1932 af naar Düsseldorf. En Sando Bortnyik richtte in 1926 de Mühely of Hongaarse Bauhaus op.

Dat was trouwens niet de enige van Bauhaus afgeleide stroming. Bauhaus – Moderne im Nationalsozialismus – was zo’n andere eclectische stroming waarin Bauhauselementen een belangrijke rol speelden.

Verenigde Staten

Tussen de Verenigde Staten en Bauhaus bestonden al banden voordat de leden massaal naar de VS emigreerden. Veel elementen uit de Amerikaanse cultuur zoals de jazzmuziek, het gebruik van stalen constructies en de architectuur van Frank Lloyd Wright hadden hun weg allang gevonden naar Bauhaus.

Die banden werden nog een stuk sterker toen vanaf 1933 belangrijke Bauhaus figuren zoals Walter Gropius, Mies van der Rohe, Marcel Breuer, Josef en Anni Albers allemaal de grote plas overtrokken. Walter Gropius en Mies van der Rohe ontwikkelden zich tot de twee belangrijkste en meest invloedrijke architecten in de VS. En Laszlo Moholy-Nagy richtte in Chicago in 1937 de New Bauhaus op.

Sovjetunie

Minder prettig verging het de Bauhaus leden die naar de Sovjetunie vertrokken. Hannes Meyer en een deel van zijn studenten hoopten daar bij te kunnen dragen aan de ontwikkeling van een socialistische samenleving. Ze werkten er mee aan de stadsplanning en vervulden andere architectuuropdrachten. Dat veranderde halverwege de jaren dertig toen Stalin met zijn Grote Terreur begon.

De Bauhaus leden die in de Sovjetunie bleven, hingen hun idealen aan de wilgen en gingen meewerken aan socialistisch classicisme. Anderen werden vermoord of naar de Goelag verbannen.

Andere delen van de wereld

Aan de oostelijke kant van de Middellandse Zee – in Israël, Palestina en Turkije – vond een fusie plaats van Noord-Europese ideeën (hoofdzakelijk van Bauhaus) en mediterrane vormen. De invloed reikte zelfs tot in Japan door Japanse Bauhaus studenten en Mexico doordat Hannes Meyer daarheen was uitgeweken.