‘Atlas van Vergeten België’: 50 verwaarloosde monumentale parels

Lege putten, aquaria en mijnen, vervallen architecturaal erfgoed, in onbruik geraakte bruggen en wegen: Bart Vanacker en Reinout Bossuyt bundelen in hun ‘Atlas van Vergeten België’ meer dan vijftig vergeten plaatsen die toch de moeite waard zijn. We polsten naar hun favorieten.

Bart Vanacker en Reinout Bossuyt vonden in België meer dan vijftig vergeten plaatsen die toch de moeite waard zijn. In elke provincie zochten ze naar de verstilde ruïnes van monumenten, zoals een vernielde abdij, uitgerangeerde treinen, brokstukken van architecturale parels en industriële panden. Met foto’s, verhalen en kaarten vertellen de auteurs het verhaal achter deze puinhopen van het verleden in hun boek ‘Atlas van vergeten België, 68 verborgen plaatsen om zelf te ontdekken’. Dankzij de adresgegevens en praktische info kan je ze ook zelf gaan ontdekken tijdens je gedwongen staycation.

Hoe zijn jullie op het idee gekomen voor dit boek?

Bart Vanacker: “In 2018 hebben we het boek ‘Verdwijnend België’ geschreven waarin de klemtoon vooral lag op verdwenen of bedreigde monumenten. In dit boek willen we de vergeten plaatsen aan bod brengen. Elke Belgische provincie verbergt wel zulke eigenaardigheden, groot of klein, die je minder snel in toeristische brochures tegenkomt. Nochtans spreekt het verhaal van die plaatsen tot de verbeelding. Denk maar aan een aquaduct met Romeinse allures, een opgeblazen trambrug die kan tippen aan Pont d’Avignon of een autofabriek met een circuit op zijn dak, net zoals de Lingotto-fabriek van Fiat in Turijn. Een auto- of treinrit van een paar uur volstaat om oog in oog te staan met spoorwegen, vakantieparadijzen en fabrieken die uit ons geheugen gewist zijn. De huidige toestand van die plaatsen kan nogal variëren. Het ene monument kreeg een herbestemming of groeide toch uit tot een bescheiden toeristische trekpleister. Andere gebouwen zijn in een halve eeuw nog niet met een tang aangeraakt of staan op het punt om te bezwijken.”

Welke plaatsen hebben jullie zelf het meest verrast?

De Dronkenput in Middelkerke

“Eind negentiende eeuw was deze betonnen bak bedoeld om drinkwater op te slaan voor de snelgroeiende badstad. Door het stijgende grondwater kwam de put echter scheef te liggen. Vandaag ligt hij er nog altijd zo bij en kan je hem ook echt bezoeken. Je klautert via de scheef hangende trap naar beneden en komt in de put terecht, waar alles scheef is. Een bijzondere ervaring.”

Het sanatorium in Tombeek

“Het sanatorium werd begin twintigste eeuw gebouwd op een heuveltop in Overijse. Het werd een modernistische parel. Vanaf de sluiting eind jaren 80 stond het gebouw leeg en sloeg het verval toe. Intussen is het volledig opgeknapt tot een woonzorgcentrum. Voor ons is het een boeiende plaats omdat we het zowel in de vervallen als opgeknapte versie hebben gezien.”

De aquariumgrotten in Gent

“Tijdens de Wereldtentoonstelling van 1913 werd in de kunstmatige rotspartijen in het Gentse Citadelpark een aquariumgrot gemetseld. Via een trap daalden de bezoekers af in de grot en konden ze zich vergapen aan de vissen die rondzwommen in aquaria. Vandaag zie je nog altijd de nissen waar die aquaria moeten gestaan hebben en de uitstekende verroeste waterleidingen.”

Het testcircuit in Trooz, Luik

“Wegens plaatsgebrek werd in 1929 een testpiste aangelegd tussen de sheddaken van autofabrikant Imperia, de laatste Belgische autobouwer. Het werd een achthonderd meter lange omloop. Dertig jaar later sloot de fabriek. Het circuit ligt er nu ongebruikt bij en is zelfs voor de helft afgebroken.”

De nutteloze ring rond Lommel

“Deze ringweg is een van de nutteloze werken in ons land die wel heel pijnlijk aantonen hoe nonchalant er in de jaren 70 werd omgesprongen met overheidsgeld. De 750 meter lange vierbaansweg werd nooit afgewerkt en is aan beide uiteinden afgezoomd met vangrails. Je ziet er nu geen auto’s of vrachtwagens maar buren die er de hond uitlaten, fietsers en joggers.”

Welke vergeten plekken mogen we zeker niet missen?

Het Volkshuis van Victor Horta

“Het illustreert hoe er in de jaren 60 van de vorige eeuw met art nouveau gebouwen werd omgesprongen. Het was nog te nieuw en daarom het beschermen niet waard. Dit gebouw verdween in 1965 onder de sloophamer en zou elders heropgebouwd worden. Dat is nooit gebeurd. De resten ervan liggen verspreid over België, onder meer het in wijkpark ‘De Porre’ in Gentbrugge. De ijzeren spanten zijn verwerkt in het Antwerpse Grand Café Horta.”

Hotel Kosmos op het topje van de Rodeberg

“Begin deze eeuw sloot het hotel de deuren nadat het zwembad vlakbij geen nieuwe vergunning meer kreeg en bezoekers daardoor wegbleven. Het modernistisch vakantiecomplex viel ten prooi aan vandalen en brandstichters. Het is niet meer toegankelijk, maar alleen al de buitenkant is een pareltje. Het haalde daarom de cover van ons boek. Waar ooit het zwembad lag, vind je nu een landschapspark.”

De steenkoolmijn van Sauwartan

“De betonnen steenkoolmijn van Sauwartan ligt in een bos bij Dour. Alleen al de locatie is uniek. De constructie dateert van 1928 maar ze was slechts tien jaar in gebruik. Het betonnen karkas bleef overeind en rust er tot op vandaag. Een uniek zicht.”

De halve boogbruggen van Bohan en Membre

“Deze bruggen bewijzen dat je niet naar Avignon moet om een doodlopende brug te gaan bekijken. De viaducten boven de Semois vormden twee kunstwerken op een buurtspoorweg. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden beide viaducten opgeblazen, en er werd nooit aanstalten gemaakt om de lijn te herstellen. De sporen zijn opgebroken en boven de Semois hangen nu twee doormidden gesneden bruggen.”

De droogloodsen van Tuileries du Littoral

“De droogloodsen van dakpannenfabriek Littoral in Kortrijk zijn vandaag piekfijn gerestaureerd. Dat was enkele jaren geleden niet het geval: na de sluiting van de fabriek zakten ze als een pudding in elkaar en wilde de eigenaar het complex platwalsen. Voor hen was een nieuwe functie onbespreekbaar, het zou eenvoudigweg te veel geld kosten. Na tussenkomst van de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie en een handvol Kortrijkse politici werden de droogloodsen beschermd en alsnog gerestaureerd. Ze geven nu onderdak aan de energiezuinige kantoren van Wienerberger, producent van duurzame keramische bouwmaterialen, dat op zijn site uitpakt met het gebouw als ‘zijn strafste showroom’. Of hoe een gevreesde herbestemming toch vruchten kan afwerpen.”

Bart Vanacker & Reinout Bossuyt, Atlas van vergeten België (29,99 euro), vanaf 11 juli bij Borgerhoff & Lamberigts.