MICHELLE

Begenadigd spreker, toegewijde ouder, liefdevolle echtgenote, de hoop en het geweten van Amerika, stijlicoon… : Michelle Obama is het allemaal, en nog veel meer. Redenen genoeg voor de Weekendredactie om haar uit te roepen tot Vrouw van het Jaar, nu ze afscheid neemt als first lady. Een terugblik op haar American dream.

In de finale weken die haar nog resten in het Witte Huis, beleefde Michelle Obama (52) onlangs, op een zonnige herfstdag, een bijzonder moment. Het was niet een van haar megapopulaire tv-optredens, gemaakt om viraal te gaan op het internet. Integendeel, het verliep zo rustig dat de bijbehorende video die het Witte Huis deelde amper enkele duizenden keren werd bekeken op YouTube. Er was op te zien hoe Michelle Obama afscheid nam van haar meest concrete verwezenlijking als first lady : de moestuin die ze had laten aanleggen in de tuin van het Witte Huis, compleet met bijenkorf, kruidenbedden en meer dan 55 groente- en fruitsoorten. Voor een publiek van Witte Huis-medewerkers en schoolkinderen onthulde ze de finale en grotere versie van haar kitchen garden : de oppervlakte was onlangs verdubbeld tot 260 vierkante meter, en er waren nu ook wandelpaden, een overwelfde ingang en een zithoek aangelegd. Michelle Obama, in de oktoberzon omringd door tomatenplanten, zuchtte en glunderde, en bedankte alle aanwezigen voor hun bijdrage. Dit was de plek waar haar avontuur acht jaar eerder begon. De cirkel was rond.

“Dat ik hier vandaag met jullie mag zijn, in deze mooie tuin, is een emotioneel moment”, vertelde ze haar gasten. “In het Witte Huis zijn er tegenwoordig wel meer emotionele momenten. Alles wat we doen, is voor de laatste keer.”

In de speech die volgde, haalde de first lady herinneringen op aan de presidentsverkiezingen van 2008, waarbij haar man Barack Obama verkozen werd tot 44ste president van de Verenigde Staten. “De vraag die mij toen het meest gesteld werd,” zo vertelde ze, “was welke rol ik als first lady zou vervullen. Een jaar eerder, op een avond in 2007 en gezeten aan onze keukentafel in Chicago, brak ik mij het hoofd al over die vraag. Tot ik een ingeving kreeg. Wat als ik in de tuin van het Witte Huis een grote moestuin zou aanleggen, om een nationaal gesprek op gang te trekken over gezonde voeding, over de oorsprong van ons eten, over het belang van beweging, en hoe dat alles de gezondheid van onze kinderen beïnvloedt ?”

Blijf van mijn tuin, Trump

Ze begon aan haar missie, maar niet zonder twijfels. “Wat als er niets zou groeien, buiten wat triestige tomaten en massa’s onkruid ?” Natuurlijk gebeurde dat niet. Michelle Obama liet dat niet gebeuren, omdat die moestuin voor haar niet zomaar wat bezigheidstherapie was. De ambities van de first lady, een voormalige Hardvardstudente en advocate, lagen hoog. De tuin moest een middel worden in de strijd tegen obesitas bij jongeren. Eén op de drie kinderen in de VS lijdt aan overgewicht, en ook onder volwassenen neemt obesitas toe. Michelle kaartte ongezonde voeding op scholen, op menukaarten in restaurants en in de reclame-industrie aan. De tuin werd het symbool voor een nationale voedings- en fitnesscampagne die de first lady op gang trok in 2010 : Let’s Move.

De inzet van Michelle Obama bleef niet onopgemerkt. “Barack vertelt me dat er vandaag één vraag is die hij van wereldleiders altijd opnieuw te horen krijgt : hoe gaat het met de tuin van je vrouw ? ” Om te voorkomen dat de volgende first family de moestuin meteen weer verwijdert, zamelde Michelle Obama onlangs 2,5 miljoen dollar aan sponsorgeld in, bedoeld voor het onderhoud in de komende jaren. De boodschap voor de Trumps : die tuin is mijn kindje, en daar blijf je van af.

Met dezelfde cool, toewijding en overtuiging zette de first lady de voorbije jaren haar schouders onder drie andere grote projecten. In 2011 lanceerde ze Joining Forces, een programma waarmee militairen, veteranen en hun families steun krijgen op de arbeidsmarkt, op het vlak van onderwijskansen of welzijnsbegeleiding. In 2014 gebruikte ze de megafoon van het Witte Huis om Reach Higher te introduceren, een campagne om Amerikaanse jongeren uit kansarme gezinnen aan te moedigen om verder te studeren na de middelbare school. Een jaar later volgde Let Girls Learn : een initiatief om meisjes wereldwijd naar school te laten gaan, hen op school te houden, en een diploma te laten behalen. Hoewel Michelle Obama zichzelf in de eerste plaats omschrijft als mom in chief van dochters Malia (18) en Sasha (15), maakt ze er al heel haar leven een topprioriteit van om jongeren aan te moedigen en te helpen om verder te studeren. Als kind uit een arbeidersgezin weet ze maar al te goed dat een diploma behalen een wereld van verschil kan maken.

Arbeidersgezin

Michelle Obama zal de geschiedenisboeken ingaan als een van de opmerkelijkste first lady’s. Toch zijn het niet zozeer haar huidskleur, haar bekende knuffels, of haar Carpool Karaoke met James Corden (47 miljoen YouTube-views) die haar populariteit verklaren. Het is haar opvoeding in een klein appartementje, in een arbeidersgezin in Chicago.

In zijn boek Michelle Obama – A Life toont Amerikaan Peter Slevin, professor aan Northwestern University en voormalig politiek journalist van The Washington Post, uitgebreid aan waarom de populariteit van Michelle Obama terug te brengen is tot de ervaringen uit haar jeugd. Lang voor ze Michelle Obama werd, zo schrijft Slevin, bracht Michelle Robinson, zoals ze als kind heette, haar jeugdjaren door in een éénslaapkamerappartement in een overwegend zwarte buurt in het zuiden van Chicago. De enige slaapkamer in het huis was voor haar ouders, Marian Robinson, een huismoeder, en Fraser Robinson, een machineoperator bij de stedelijke watercentrale. Michelle sliep, samen met haar oudere broer Craig, in een hoek van de smalle woonkamer die met panelen was omgebouwd tot een aparte kamer.

Het gezin had niet veel geld, maar moeder Marian maakte er een punt van om iedereen ’s avonds rond de eettafel te verzamelen. Vader Fraser leed aan multiple sclerose, een ziekte die hem op vele vlakken afremde. Toch stak hij al zijn energie en tijd in de opvoeding van zijn kinderen, tot zijn vroege dood in 1991. “In het gezin Robinson werd Michelle en Craig duidelijk gemaakt dat hun mogelijkheden in dit leven grenzeloos waren, ondanks de obstakels die ze door hun huidskleur of door hun roots in het arbeidersmilieu konden tegenkomen”, schrijft Slevin. Moeder Marian leerde haar kinderen lezen nog voor ze naar school gingen. Vader Fraser had iets over zich waardoor zijn kinderen hun uiterste best voor hem wilden doen.

“Alles wat ik vandaag denk en doe, is terug te brengen naar het leven dat ik leidde in dat kleine appartement waar mijn vader zo hard voor werkte”, zou de first lady later zeggen. De aanpak van hun ouders wierp zijn vruchten af. Zowel Michelle als haar broer ging studeren aan de universiteit van Princeton. Een kans die haar ouders, en alle generaties voor hen, nooit gekregen hadden.

Tijdens haar studentenjaren vergat Michelle nooit haar roots. Voor haar thesis aan Princeton onderzocht ze hoe zwarte studenten en professoren zich voelen in het overwegend blanke universitaire milieu. Aan de Harvard Law School waar ze nadien toegelaten werd, als een van de 170 zwarte studenten op een totaal van 1796, vroeg Michelle zich af hoe ze als zwarte advocate een verschil zou kunnen maken. “Michelles diploma was een ticket waarmee ze het arbeidersmilieu in Chicago kon verlaten, maar waarmee ze haar gemeenschap ook vooruit kon helpen”, vertelt Peter Slevin ons via e-mail. “Vandaag vertelt ze jonge mensen, vooral kinderen uit kansarme gezinnen, dat je opleiding iets is wat niemand je ooit nog kan afnemen.”

“Meermaals hebben mensen mij duidelijk gemaakt dat succes niet weggelegd is voor een meisje als ik, uit de South Sidevan Chicago”, zei Michelle Obama in 2010 voor een klas van laatstejaarsstudenten van een middelbare school uit een probleemwijk van Washington. De leerkrachten op Michelles middelbare school vonden haar schoolresultaten namelijk te laag voor een universitaire toekomst. En haar verwachtingen te hoog. “Als iemand van jullie datzelfde gevoel heeft, dat je je verwachtingen moet temperen, je dromen moet opbergen, omdat niemand in jou lijkt te geloven, dan is het mijn taak om te zeggen : stop daarmee.”

Wie Michelle Obama de voorbije jaren zag spreken voor tieners, in aula’s van scholen of binnen de muren van het Witte Huis, zag haar bezig in de rol die haar het best afging als first lady : die van een begeesterende mentor. En hoewel haar peptalk soms heel Amerikaans klinkt, gebruikt ze geen stroperige taal om haar boodschap over te brengen : dat iedereen alles kan worden, als je er maar hard genoeg voor wilt werken. Als achter-achterkleinkind van slaven is Michelle Obama daar het perfecte voorbeeld van. Aan dat laatste werd ze in het Witte Huis trouwens permanent herinnerd : “Elke ochtend word ik wakker in een huis gebouwd door slaven”, zei ze nog afgelopen zomer.

Angry black woman

First lady worden was nooit een van haar dromen. Vóór haar man in 2008 verkozen werd tot president, had Michelle Obama een eigen identiteit opgebouwd die losstond van de ambities van haar man. Toen Barack Obama in 1989 als nieuwkomer werd verwelkomd in het advocatenkantoor waar Michelle werkte, werd zij zijn mentor. En later, na meer dan twintig jaar ervaring, eerst als advocate, daarna in verschillende directeursfuncties in de publieke sector, was ze lange tijd de belangrijkste kostwinner voor het gezin.

Wanneer senator Barack Obama in 2007 aankondigt dat hij een gooi wil doen naar het presidentschap, staat zijn vrouw dan ook niet te springen om die keuze. “Haar egoïstische kant wilde hem tegenhouden, omdat ze dacht dat haar leven en dat van hun kinderen beter zou zijn als Barack die grote sprong niet zou wagen”, schrijft Peter Slevin. Maar tegelijk wist Michelle Obama ook dat haar man een bijzonder talent had om president te worden. “We moeten stoppen met beslissingen te nemen uit eigenbelang”, zei ze nadat ze Barack haar zegen had gegeven. “We moeten beslissingen nemen die het best zijn voor ons, voor de groep.” En zo werd zijn streefdoel ook het hare.

“Voor de eerste keer in mijn volwassen leven ben ik trots op mijn land, omdat ik voel dat hoop een comeback maakt”, zei ze begin 2008 in een speech, terwijl de campagne op volle toeren draaide. Haar omgeving begreep wat ze daarmee bedoelde. In haar jeugd had Michelle genoeg redenen gezien om niet te geloven dat een zwarte man ooit president kon worden. Toch viel haar uitspraak niet bij iedereen in goede aarde. Critici karikaturiseerden haar als een angry black woman. In The New Yorker verscheen een cartoon waarin Michelle Obama afgebeeld stond in combatlaarzen, met een afro en een machinegeweer rond haar schouders. Later zou de first lady vertellen dat die kritiek haar diep raakte.

“In 2008 hadden de speeches van Michelle Obama nog een erg politieke toon”, zegt Nederlander Michiel Vos ons vanuit New York. Vos is Amerikacorrespondent en schoonzoon van de invloedrijke Nancy Pelosi, de eerste vrouwelijke voorzitter van het Huis van Afgevaardigden van de VS. “Haar uitspraken werden in het begin gezien als gevaarlijk, en potentieel schadelijk voor de slaagkansen van haar echtgenoot. Communicatieadviseurs maakten haar meteen duidelijk dat ze best geen aanstootgevende uitspraken meer deed. In het conservatieve Amerika wordt dat niet verwacht van een first lady. De daaropvolgende jaren heeft Michelle dat goed begrepen, en perfect gedaan. Op een slimme manier toonde ze zich aan de wereld in de eerste plaats als moeder.” Haar scores in populariteitspolls stegen daarna tot ver boven zestig procent, hoger dan de scores van haar echtgenoot.

Tot Michelle Obama dit jaar toch weer op het politieke toneel verscheen en er enkele van haar beste speeches ooit gaf. “Afgelopen zomer werd haar gevraagd om te speechen in de presidentscampagne van Hillary Clinton”, zegt Michiel Vos. “Door vanuit haar moederrol te spreken, kon Michelle toch heel rake, politieke uitspraken doen.”

“When they go low, we go high.” Het is de zin die het meest bleef hangen na haar speech op de Democratische conventie afgelopen juli. De taal, de toon, het onderwerp : ze waren wat nu al ‘vintage Michelle’ genoemd wordt. Altijd hoopvol, altijd positief. Nu haar man niet meer afgestraft kon worden door haar eerlijkheid, kon de first lady duidelijk vrijer spreken. “Michelle verkocht Hillary Clinton beter dan Clinton zelf”, zegt Michiel Vos.

“Die speech maakte ook in de VS grote indruk”, zegt VS-correspondente Greet De Keyser ons vanuit Washington D.C. “Haar woorden konden op veel sympathie en bijval rekenen, over de partijgrenzen heen. Ook in de speech die ze in oktober gaf, waarin ze zich uitsprak over het ‘abnormale’ gedrag van Donald Trump, toonde Michelle Obama zich als een heel intelligente en bijzonder sympathieke vrouw. De first lady van het volk.”

Geen #Michelle2020

De voorbije acht jaar verscheen Michelle Obama op glossy magazinecovers en in drukbekeken talkshows als de Tonight Show van Jimmy Fallon (25 miljoen YouTube-views). Waarbij, uiteraard, ook veel aandacht ging naar haar kledingkeuzes en kapsels. De ene dag droeg ze een jurk van een topdesigner, vaak jonge ontwerpers die ze steunde, zoals de Canadese Jason Wu of de Amerikaan Joseph Altuzarra. De andere dag werd ze gespot in jeans en een cardigan, van betaalbare winkelketens als Gap of J.Crew. En ook haar blote, afgetrainde armen werden fel besproken. In de talkshow van Ellen Degeneres won ze een wedstrijdje push-ups (bijna 4 miljoen YouTube-views). En in damesbladen en op internetfora werden pagina’s gevuld met artikels als Hoe krijg je Michelle Obama-armen ? In de Amerikaanse pers kregen de lichaamsdelen zelfs een bijnaam : Donder en Bliksem.

Michelle Obama stal de voorbije acht jaar de harten van de wereld, in welke outfit ze ook verscheen. Ze maakte bovendien een bijzonder warme indruk, in alle rollen die ze vervulde. “Michelle Obama geeft me het gevoel dat alle keuzes mogelijk zijn. Je kunt naar Princeton en Harvard gaan, je kunt rappen met Missy Elliott, je kunt moeder én advocate én een sterke spreker zijn. Ze laat haar eigen erfenis na, namelijk dat ze de eerste first lady was die vrouwen toonde dat ze niet moeten kiezen”, formuleerde actrice en schrijfster Rashida Jones het in The New York Times.

Geen wonder dat ze sinds de overwinning van Donald Trump als president wordt opgeroepen om zich kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen van 2020, met hashtags als #Michelle2020 en #Michelleforpresident. Maar wie haar goed kent, weet dat dit nooit zal gebeuren. Het politieke toneel interesseert haar niet. In Rolling Stone zag Barack Obama zich onlangs genoodzaakt om de geruchten zelfs te ontkrachten : “Michelle zal nooit presidentskandidaat zijn. Ze is de meest getalenteerde persoon die ik ken. Ze heeft een ongelofelijke weerklank bij het Amerikaanse volk. Maar ik zeg al lachend dat ze te verstandig is om in de politiek te gaan.”

Wat zal Michelle Obama dan wel doen als ze straks het Witte Huis verlaat ? “Ik ben nog nooit de voormalige first lady van de Verenigde Staten geweest. Net zoals ik niet wist wat er mij te wachten stond als first lady, zal ik ook nu wel zien wat er op mij afkomt”, zei ze zelf in Vogue. Auteur Peter Slevin vermoedt dat Michelle Obama het niet erg vindt om de bizarre bubbel te verlaten die het Witte Huis is. “Ze heeft ooit gezegd dat ze ernaar verlangt om zelf terug met de auto te kunnen rijden, met de ramen open, zonder dat ze zich daarbij zorgen moet maken over haar veiligheid.”

“Ik vermoed dat de Obama’s blij zijn dat het avontuur erop zit”, zegt Michiel Vos. “Vooral Michelle moet de voorbije jaren meermaals binnensmonds gemopperd hebben over haar leven in het Witte Huis. Een leven ‘als vrouw van’, terwijl ze voordien zelf een topcarrière had.” Wat Michelle Obama de komende jaren ook beslist te doen : het zal ongetwijfeld betekenisvol zijn. She’ll go high. Met de armen bloot.

Tekst Elke Lahousse

TV-persoonlijkheid Oprah Winfrey : “We bewonderen haar armen en juichen haar kledingkeuzes toe, van J.Crew tot topdesigners. Maar Michelles grootste verwezenlijking is dat ze ons inspireert om de beste versie van onszelf te zijn – en om misschien ook wat vaker gewichten te heffen.”

Barack Obama : “Michelle zal nooit presidentskandidaat zijn. Ze is te verstandig om in de politiek te willen gaan”

Amerikacorrespondent Michiel Vos: “Ze was een first lady van haar tijd, iemand die soepel wist om te gaan met sociale media en popcultuur. Een heel aaibare first lady. Iemand die gewone dingen deed, zoals jij en ik : zingen in de auto, dansen op Beyoncé. Ze kwam altijd heel geloofwaardig en authentiek over.”

Michelle Obama: “Alles wat ik denk en doe, is terug te brengen tot mijn leven in die kleine flat waar mijn vader zo hard voor werkte”

Schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie : “Ze knuffelde meer mensen dan elke andere first lady ooit deed, en ze maakte van ‘first lady’ een warme, toegankelijke persoon. Een persoon die zowel normaal als inspirerend is, en een persoon met vele gradaties van cool.”

Zangeres Lady Gaga : “Michelle Obama is, op dit moment, de allergrootste vrouw van dit land. Het is geweldig om haar eerlijkheid en de manier waarop ze de wereld toespreekt zo vaak op televisie te mogen zien. Het geeft ons een gevoel van veiligheid.”