‘Het is frivool, vervuilend, betoverend en politiek tegelijk’: waarom glitter terecht een expo krijgt

Na eeuwen schaamteloos gefonkeld te hebben, werd glitter, omwille van de microplastics die het bevat, in 2023 verboden. Nu is het sprankelende stofje voor het eerst het thema van een tentoonstelling. Het MK&G in Hamburg laat niet alleen de glamour van glitters zien, maar ook de controverse. ‘Zelfs de oermens werd al aangetrokken door glinsterende dingen.’

Iedereen die ooit glitters heeft gebruikt, weet: je krijgt ze nooit meer uit je huis. Maanden – of zelfs jaren – later spot je nog altijd minuscule blinkers. Dat is meteen de reden waarom de Europese Unie eind 2023 de verkoop van losse glitters verbood, in het kader van de microplasticsban. Maar die onuitroeibare eigenschap van glitters is ook hun kracht, vinden Nina Lucia Groß en Julia Meer, curatoren van de tentoonstelling Glitter! die eind deze maand opent in de Duitse stad Hamburg, in het designmuseum Museum für Kunst und Gewerbe. ‘Glitter is mooi, maar ook weerbarstig en onverzettelijk. Je kunt het niet zomaar wegvegen; het plakt overal aan vast en verspreidt zich ongecontroleerd. Ideaal als protestmiddel, dus. Denk maar aan de glitterbommen die activisten op politici gooien, vaak om te strijden voor lgbtq+-rechten.’

Glitter spuwen

Wie dacht dat glitter alleen maar glamour is, zal op de expo zijn ogen opentrekken. Dat de tentoonstelling überhaupt plaatsvindt, is al een statement: het is de allereerste museumexpo over glitters ooit. Voor een materiaal dat zó alomtegenwoordig is in onze maatschappij, lijkt dat onbegrijpelijk.

‘Binnen de kunst- en designwereld kleven er veel vooroordelen aan glitter. Het zou oppervlakkig en frivool zijn, en dus ongeschikt om serieuze kunst mee te maken. Artiesten die het toch gebruiken, moeten zich vaak verantwoorden voor die keuze of worden scheef bekeken. Ook de weinige kunsthistorici die al wetenschappelijk onderzoek deden naar glitters, focussen meer op de vraag waarom glitter als onderwerp de moeite waard is, dan het echt te bestuderen’, aldus curator Julia Meer. Lachend voegt ze eraan toe: ‘Voor ons als museum is een glitterexpo haast een paradox. Conservatie is een van onze kerntaken, maar het is eigenlijk onmogelijk om een glitterkunstwerk intact te bewaren. En tegelijkertijd zullen er na de expo waarschijnlijk voor eeuwig glitters rondwaren in onze gebouwen.’

De missie van de expo is duidelijk: glitter uit zijn gemarginaliseerde positie halen en op een piëdestal zetten. Maar wel op een uitnodigende, laagdrempelige manier. ‘Het is een immersieve en zintuiglijke beleving. Een visueel spektakel waarbij je niet per se veel tekst en uitleg nodig hebt. Al is die er wel voor wie daarin geïnteresseerd is, zoals een heel uitgebreide tijdlijn over de geschiedenis van glitter’, lichten de curatoren toe. ‘We tonen veel fotografie en video, maar ook pruiken, kleding, beautyproducten en nailart. Eén ruimte richtten we in als een tienerkamer – met de hoogste concentratie glitters van de hele expo – een beetje zoals traditionele stijlkamers in musea. Kortom: de expo toont hoe veelzijdig en complex glitter is.’

Lees ook: Is mode kunst? In het Louvre in Parijs opent deze week de eerste modetentoonstelling ooit

Er zit ook een Belgisch kantje aan. Vanaf 5 juni wordt de expo uitgebreid met een installatie van het Turks-Belgische duo :mentalKLINIK. Twintig omgebouwde robotstofzuigers rijden rond in een museumzaal van driehonderd vierkante meter vol fuchsia glitter. De robots zuigen de glitters op én spuwen het weer uit, waardoor er een continu veranderend glitterschilderij ontstaat.

Kers op de taart

Glitter laat niemand onberoerd. Het zal de een extatisch en vrolijk maken, de ander vooral geïrriteerd. Er kleeft voor iedereen wel een connotatie aan de minuscule blinkende snippers. Van eerder genoemde agressie en onuitroeibaarheid tot fun, feestjes en optimisme. Maar ze hebben ook iets nostalgisch. Denk aan de morning after, wanneer je de glitters vindt van het feestje de avond ervoor. Glitters zijn heel erg in your face. Alles wat blinkt, trekt onze aandacht. Het is sterker dan onszelf. Zelfs als je niet van glitter houdt, kijk je ernaar omdat de oermens diep in ons wordt aangetrokken door glinsterende dingen. Een reflex die van pas kwam bij het zoeken naar vers water.

Curator Nina Lucia Groß: ‘Glitter lijkt simpel, maar zit vol dualiteit. Dat maakt het zo aantrekkelijk. Het is ongrijpbaar. Elke keer als je ernaar kijkt, ziet het er anders uit. Dat maakt het ondoorgrondelijk en mysterieus. Bovendien balanceert glitter op de grens van materieel en immaterieel. Het is extreem zichtbaar, maar tegelijkertijd zo klein dat je het amper kunt vastpakken. Uniek is ook dat glitter nooit op zichzelf staat, zoals bijvoorbeeld hout of glas. Glitter versiert iets – huid, kleding, nagels, objecten – dat ook zónder de glitter kan bestaan. Glitter is het extraatje, de kers op de taart. Het maakt dingen mooier, spannender of grappiger.’

Wie zich extra wil verdiepen, tippen we het boek Glitterworlds. The Future Politics of a Ubiquitous Thing van de Britse socioloog Rebecca Coleman, dat in 2020 verscheen. Ze onderzoekt het “ambigue materiaal dat oogverblindend en betoverend is, maar evengoed vervuilend en politiek. Het is frivool, maar kan ook de wereld transformeren. Na het lezen van dit boek is glitter niet meer hetzelfde”, zo belooft het boek.

Moedig middel

Glitters zijn alomtegenwoordig en overal verkrijgbaar. Maar tegelijkertijd gebruiken subculturen en minderheden ze om zich af te zetten tegen de mainstream, zoals de queergemeenschap. Waarom houden juist zij zo van glitters? ‘Door de schittering zijn glitters als het ware non-binair. En de grote visuele kracht van glitters maakt je hyperzichtbaar, maar geeft je tegelijkertijd een masker om je achter te verschuilen’, zegt curator Nina Lucia Groß. ‘Met glitters bouw je een zelfgeconstrueerde identiteit, een utopie. We zien wel verschillen binnen de lgbtq+-gemeenschap. Lesbiennes gebruiken opvallend minder glitters dan homoseksuelen, trans personen en drags.’

De link tussen queer en glitter duikt ook op in het boek Glitter Up the Dark: How Pop Music Broke the Binary. Daarin onderzoekt de non-binaire auteur Sasha Geffen queerness en gendernon-conformiteit in de laatste honderd jaar popmuziek. Hun vermeldt uiteraard David Bowie, die zich bestaande elementen uit de queeresthetiek toe-eigent en aan een breed publiek toont op het podium. Denk maar aan zijn androgyne personage Ziggy Stardust dat ook niet vies was van wat glitters. Ook de Amerikaanse socioloog Nicole Seymour schreef erover in haar nieuwste boek Glitter. Een kleinood gevuld met analytische observaties over glitter. Ze schetst hoe de samenstelling én de status ervan veranderden. Het materiaal evolueerde van insecten, glas, stenen, zout, suiker en plastic naar cellulose. Maar ook de functie verschoof: van antieke cosmetica tot protestmateriaal, en van milieuvervuiler tot biologisch afbreekbaar accessoire.

Lees ook: Van sad beige moms tot de perfecte zwarte broek: wat maakt mode minimalistisch? 

In één stuk legt ze de opmerkelijke link tussen glitter als microplastic enerzijds en homofobie of queerhaat anderzijds. In conservatieve, haatdragende kringen worden homokoppels afgeschilderd als artificieel en onnatuurlijk. In tegenstelling tot de ‘natuurlijke’ heteronormatieve koppels die zich ‘normaal’ voortplanten. Seymour bekritiseert in dit licht de EU-ban van glitter. De beperkte schade (slechts 0,01% van alle microplastics bestaat uit losse glitters) is onevenredig met het grote effect op queergemeenschappen die het gebruiken als revolutionair symbool.

Pailletten voor Cleopatra

Glitters lijken zo modern dat je zou vermoeden dat ze een 20ste-eeuwse uitvinding zijn. Maar ze zijn al zo oud als de mens zelf. Neanderthalers mengden 50.000 jaar geleden al pigmenten met glanzende mineralen om te gebruiken als make-up. Onze voorvaderen gebruikten mica als glittertoets in hun grotschilderingen. Tienduizend jaar voor Christus naaiden ze in Indonesië al stukjes nautilusschelp op kleding, als pailletten. In het oude Egypte deden ze hetzelfde met stukjes goud. Cleopatra gebruikte glittermake-up gemaakt van verbrijzelde kevervleugels.

Het woord ‘glitter’ stamt uit de vroege middeleeuwen. Eind 19de eeuw begon een Duitse glasproducent glitters te maken van glasstof, wat bijvoorbeeld wordt gebruikt als kerstdecoratie. De glitters zoals we die vandaag kennen, zijn per toeval uitgevonden in 1934 in Amerika door Henry Frank Ruschmann, toen zijn fotosnijmachine op hol sloeg en de vloer vol met glimmende cellulosesnippers lag. Ruschmann zag prompt het potentieel en ontwikkelde het product verder door onder meer gepolijste aluminiumfolie toe te voegen. Moderne glitters waren geboren. Dankzij de productie op industriële schaal werden ze goedkoop en voor iedereen toegankelijk. Zowel de mode- als de cosmeticawereld maakten daar dankbaar gebruik van. ‘Glitters zijn altijd een substituut geweest voor iets duurders. Wie zich geen goud of diamant kon veroorloven, schitterde met vergruisde edelstenen, mineralen, glas of plastic’, aldus curator Julia Meer.

Van glamrock tot Euphoria

Ook vandaag nog zijn mode en beauty trouwe afnemers van glitters. Pailletten, blinkers en metallic stoffen zijn een vast onderdeel van onze garderobe en al lang niet meer gereserveerd voor de avond. Dat geldt ook voor beauty. En dan hebben we het niet over de traditionele visie op make-up, waarbij je met mascara je ogen accentueert of met foundation je rode vlekjes verdoezelt. Make-up dient als zelfexpressie, met je gezicht als blanco canvas om je op uit te leven. De impact van HBO-reeks Euphoria op deze trend is amper te onderschatten. Maar de trend blijft levend, kijk maar naar de glitter-lipliner op het laatste defilé van Miu Miu.

De muziek is de meest zichtbare plek van glitterende kleren en make-up. We denken dan aan de disco en glamrock uit de jaren 70 en 80 met bovengenoemde David Bowie, maar evengoed Gary Glitter, Freddie Mercury en Elton John. ‘Glitter is altijd aanwezig geweest op het podium. In de roaring twenties waren er de glimmende paillettenjurken, geïnspireerd op het graf van Toetanchamon, dat in 1922 werd ontdekt.

Maar ook vandaag blijft glitter heel aanwezig in de popcultuur. Voorbeelden zijn de razend populaire Renaissance World Tour van Beyoncé en The Eras Tour van Taylor Swift’, vertelt museumcurator Julia Meer. Volgens de Amerikaanse nieuwszender CNN steeg de verkoop van metallic laarzen en glitterjurken door de tournee, omdat de zogenaamde Swifties zich wilden kleden als hun idool.

Ecoglitter

Wat wij ons nog afvragen: hoe ziet de toekomst van glitters eruit? Sinds de uitvinding in 1934 is er veel gebeurd. Maakt de EU-wet na negentig jaar glitterpret een einde aan het schitterfeestje? Toch niet, zegt curator Nina Lucia Groß. ‘Er bestaat intussen heel goede plasticvrije ecoglitter die biologisch afbreekbaar is, die gebruiken we ook voor de scenografie van de expo. Zeker voor cosmetica is de ecovariant heel goed, omdat de glitters zacht en ademend zijn. Sommige glitters schitteren nog niet zoals hun plastic evenknie, maar de evolutie gaat snel en er zijn al heel goede blinkende soorten. Glitter zal nooit verdwijnen.’ Dat mag je gerust letterlijk nemen.

Van 28 februari t/m 26 oktober, meer info op de website.

Lees ook: De minder glamoureuze gevolgen van onze obsessie met glitter