Op de sofa bij de modepsycholoog: ‘Ik schrijf soms een gele jurk voor’

Style shrink, dress doctor, wardrobe whisperer. Een therapeut die je zegt welke kleren je best draagt, het klinkt als een Amerikaanse rage. Maar het nieuwe academische domein van de modepsychologie krijgt nu ook in België voet aan de grond.

In een joggingpak scoor je slechter op cognitieve tests dan in een kostuum of mantelpak. Dat is geen boutade, maar een wetenschappelijk onderbouwd inzicht uit de modepsychologie. Dat relatief jonge academische domein onderzoekt de link tussen je kleding, je gedrag en je emoties. Een ander voorbeeld: toen onderzoekers een groep mensen een witte jas lieten aantrekken, zeiden ze tegen de ene helft dat het een doktersjas was, voor de andere helft werd het een schildersjas. De eerste helft scoorde hoger op een reeks aandachtstesten. Om maar te zeggen: kleren doen meer dan je naaktheid bedekken.

Beter, slimmer, scherper

Beter scoren, slimmer overkomen, scherper observeren en meer ad rem reageren: dat willen we ook wel. Maar hoe passen we deze labo-onderzoeken toe op onze eigen kleerkast? Daarvoor bellen we naar Dawnn Karen (33), de Amerikaanse psychologe die het domein van modepsychologie op de kaart zette. Ze heeft sinds 2012 een diploma psychologie op zak van Columbia University, een topinstelling die tot het selecte Ivy League-kransje behoort. Ze geeft TED Talks, is de jongste professor ooit aan het Fashion Institute of Technology en haar boek Dress Your Best Life is al vier keer vertaald. ‘De basis is wetenschappelijk, maar iedereen kan het dagelijks toepassen’, zegt ze vanuit haar kantoor in New York. ‘Heel belangrijk is dat je niet meteen je kast opent, maar eerst in een kort moment van zelfreflectie bedenkt: hoe voel ik me vandaag? Dat is het vertrekpunt van je outfit.’

Fashionfluisteraar Karen formuleert drie opties: het zogenaamde ‘mood enhancement dressing’. Ook wel ‘dopamine dressing’ genoemd, naar het gelukshormoon, omdat het je humeur verbetert en daardoor ook je zelfvertrouwen boost. Een tweede mogelijkheid is ‘mood illustration dressing’ of ‘serotonine dressing’ waarbij je je gemoed een-op-een vertaalt naar een outfit. Dit creëert rust, balans en focus. Tot slot is er het ‘repetitious wardrobe complex’ waarbij je altijd min of meer hetzelfde draagt, denk aan de zwarte coltrui van Steve Jobs. ‘In modemiddens is het misschien not done om een outfit te herhalen, maar ik vind het juist goed. Je minimaliseert je keuzes waardoor je je focus richt op wat je écht belangrijk vindt: je werk.’

Doe die jogging uit

Voor we Karen aan de lijn hadden, klonk modepsychologie ons als een soort personal styling met een extra babbel erbij. Niet dus. De insteek is helemaal anders. Lichaamsbouw, haarkleur of huidtint spelen geen rol in Karens tips. Alles komt voort uit de psyche. In plaats van je af te vragen hoe je eruitziet in een bepaalde outfit, moet je denken: hoe voel ik me erin? ‘Kijken naar iemands lichaamstype vind ik stigmatiserend, mentaal beschadigend en te weinig inclusief. Ik vertrek vanuit iemands persoonlijke stijl en borduur daarop voort. Driekwart van mijn klanten is vrouw, maar verder is het zeer divers: van politici tot muzikanten, maar bijvoorbeeld ook een Midden-Oosterse vrouw die sinds enkele jaren in het Westen woont en worstelt met die dubbele identiteit. Of iemand uit de lgtbq+-gemeenschap. In mijn praktijk verwerk ik mode in mijn therapeutische sessies. Zo schreef ik onlangs nog iemand gele kleding voor. Een vrouw die worstelde met depressieve gevoelens en die door corona al maandenlang thuiszat. Tijdens onze Zoom-sessie droeg ze een jogging die ze al een week lang dag en nacht aanhad. Zo’n type outfit kan een zwaar gemoed nog versterken. Aanvankelijk weigerde ze mijn voorstel, omdat ze vond dat geel haar teint niet flatteerde. Maar toen ik haar een paar weken later terugzag, gaf ze toe dat die optimistische kleur wel degelijk een groot effect had.’

Trauma dressing

Al in de negentiende eeuw werd er onderzoek gedaan naar de link tussen mode en psychologie. Professor William James – die de psychologieafdeling oprichtte op Harvard – noemde kleding een essentieel onderdeel van ons materiële, sociale en spirituele zelf. Maar het was Karen die het als apart domein claimde, al in 2010. Ze heeft er zelfs een patent op. Intussen heeft ze haar strepen verdiend, maar aanvankelijk oogstte ze vooral scepsis. ‘Ik was jong, zwart en vrouw. Niemand nam me serieus. Zeker de dinosaurussen op de universiteit niet die hun territorium afbakenden met rode linten. Voor hen was mode iets oppervlakkigs, niet onderzoekswaardig. Maar ook de modewereld had er geen interesse voor, omdat ik me niet bezighoud met bijvoorbeeld trends.’

Dat Karen de eerste modepsycholoog is, kun je toeval noemen. Terwijl ze studeerde aan de universiteit, kluste ze bij als model, waardoor ze in aanraking kwam met mode. Helaas kreeg ze tijdens een opdracht te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag. ‘Omdat ik er niet over wilde praten, koos ik ervoor om mezelf te uiten via mijn kleding. Mijn lichaam was geweld aangedaan en ik wilde de controle terugwinnen door heel glamoureuze Breakfast at Tiffany’s-achtige kleding aan te trekken. Ik noem het ‘pain dressing’. Via mijn kleerkast overwon ik dat trauma en ontdekte ik de echte kracht van mode. Dat zette alles in gang.’

Non-verbale communicatie

In 2014 startte Karen haar eigen opleidingsinstituut: The Fashion Psychology Academy. De Belgische coach Marleen Beevers volgde de onlinecursus in 2018 en werkt nu als modepsycholoog voor particulieren, maar ook voor bedrijven die hun merkidentiteit willen versterken. Beevers pakt het op een heel andere manier aan dan Karen. Veel gevoelsmatiger. ‘Oosterse en westerse psychologische strekkingen – van yoga en feng shui tot belichaamde cognitie – verwerkte ik tot vijf persoonlijkheidstypes. Daar linkte ik vervolgens kledingstukken aan in texturen, kleuren en snits die daarbij passen. Bij gestructureerde types adviseer ik eerder monochrome stukken in grijstinten en pastels en zachte stoffen als kasjmier, zijde en fijne breisels. Terwijl een aanwezige actieve persoonlijkheid baat heeft bij panterprints, felle kleuren en uitgesproken materialen als leer’, vertelt Beevers. ‘Iedereen heeft alle vijf de types in zich, maar één is dominant. Als je die kleren draagt, toont je look wie je bent. Je straalt dat uit. De overige vier gebruik je om je intenties te laten blijken. Allemaal als non-verbale communicatie.’ Momenteel werkt Beevers aan een boek over haar werkwijze zodat iedereen ermee aan de slag kan.

Productiviteitsblazer

Volgens modepsycholoog Dawnn Karen gaf de pandemie een enorme boost aan haar domein. Blijkbaar zien we het belang van kleren pas in op het moment dat kledingverplichtingen of -verwachtingen wegvallen. De afgelopen twee jaar moesten we ons zelden nog in een mantelpakje hijsen voor een belangrijke meeting of opdoffen voor een trouwfeest. We vonden troost in textiel dat aaibaar en comfortabel was – lees: pyjama’s, joggings en yogabroeken. Maar algauw bleek het ideaalbeeld van sjofel thuiswerken minder aantrekkelijk dan gedacht. Het maakt ons minder productief en minder gelukkig. Denk maar even terug aan de onderzoeken uit het begin van dit artikel: wie formele kleren draagt, voelt zich professioneler en presteert daardoor beter.

Door de coronacrisis moesten we ons niet meer kleden voor de ander, zoals een baas, maar des te meer voor onszelf. Interne motivaties, zoals je goed voelen, werden belangrijker. We leerden onze garderobe te gebruiken om ons humeur te beïnvloeden. Iedereen plunjepsycholoog dus. De Britse hoogleraar en gedragspsychologe Carolyn Mair bevestigt dat. Zij richtte met Psychology of Fashion ’s werelds eerste master- en bachelorprogramma op aan de Londense University of the Arts. ‘Wat we dragen heeft invloed op hoe anderen ons zien, maar ook op hoe we onszelf zien’, schrijft ze in haar boek The Psychology of Fashion. ‘Kleding kan zelfs een selffulfilling prophecy creëren. Als je ervan overtuigd bent dat je productiever bent in een blazer, voel je je productiever en word je het ook echt.’