Merken duiken op ocean plastic, maar redt het ook echt de oceanen?

Op drie juli ging het EU-verbod in op wegwerpplastic om de oceanen proper te houden. Tegelijk regent het initiatieven die opgevist plastic recycleren. Ook de mode- en lifestylesector gaat mee in zee, met badpakken, leggings en zonnebrillen. Het klinkt groen (of beter: blauw) maar: worden de oceanen er ook echt beter van?

Elk jaar belandt tussen de vijf en dertien miljoen ton plastic in de oceanen. Aan dat tempo zit er tegen 2050 meer plastic dan vis in zee. Opvissen en recyclen dan maar? Het blijkt niet zo simpel. Amper 0,5 procent van het ocean plastic blijft drijven, opruimacties lossen dus maar een fractie van het probleem op. De rest dobbert dieper in zee of ligt op de bodem. Dat plastic lost op tot onwaarneembare microplastics. Andere microplastics in de oceanen komen niet van plastic afval maar onder meer van slijtage van autobanden en synthetische kleding, beautyproducten en kleine korreltjes die ontstaan bij de productie van plastic.

It’s complicated

Ocean plastic is niet alleen moeilijk te verzamelen, het is ook stevig vervuild en dus moeilijk om te recycleren. Zo absorbeert het gretig andere chemicaliën. Het moet bovendien gescheiden worden van ander opgevist afval en gesorteerd volgens soort plastic. Recyclage kan daarom tot tien keer meer kosten dan de productie van nieuw plastic. Wat in volle zee wordt opgevist, is vaak zodanig gedegradeerd dat het niet meer kan worden hergebruikt. Omdat het zuiveren zo delicaat is, wordt het vaak verwerkt tot bouwmateriaal, downcycling dus. Ook het inzamelen is duur: om in de Pacific trash vortex (ook bekend als de drijvende vuilnisbelt in de Grote Oceaan) te gaan vissen, moeten grote expedities worden opgezet en zelfs dan kan er nog niet genoeg verzameld om aan de groeiende vraag te voldoen.

In en om het water

Hoe zit dat dan met de tsunami aan merken die ocean waste upcyclen tot ecologische spulletjes? Eerste vaststelling: er is geen duidelijke definitie van ‘ocean plastic’. Om de kosten en moeilijke bevoorrading op te lossen, verzamelen fabrikanten ook materiaal dat dreigt in zee terecht te komen. Het oppikken van dit zogenaamde ‘ocean bound plastic’ heeft natuurlijk een al even positieve impact op het inperken van de plastic soup. Tachtig procent van het gerecycleerde zeeplastic valt onder deze categorie.

‘Ocean bound’ wordt soms wel wat ruim geïnterpreteerd, tot op vijftig kilometer van de oevers of kustlijn. Zeeplastic wordt daarenboven dikwijls gemengd met een (hoog) percentage huishoudelijk plastic afval om de productie op te schalen. Daarnaast worden de vezels vaak aangevuld met andere materialen bij de productie van textiel. Ocean plastic is dus zelden zuiver dàt.

Van gym tot catwalk

Er zijn veel lokale en internationale initiatieven die naar afval vissen en het al dan niet zelf verwerken. Parley for the Oceans is bij ons een van de bekendste upcycling-initiatieven. Adidas ontwikkelde een garen met vijftig procent Parley Ocean Plastic, Primeblue, dat het gebruikt voor de gelijknamige collectie. De eerste serie van zevenduizend sneakers was meteen uitverkocht. Toch zal je niet meteen copycats zien, de materialen vallen vijftig procent duurder uit. Verder werkte ook G-star al samen met Parley en presenteerde Iris Van Herpen dit voorjaar een haute couture-jurk met plastic van de oceaanruimer.

De Britse ster M.I.A. maakte met Parley for the Oceans een reeks zonnebrillen, een andere populaire toepassing voor oceaanafval. De brillen en horloges van het Barcelonese Sea2see (met Belgische roots) zijn voor 100 procent van gerecycleerd ocean plastic dat ingezameld wordt door vissers in Spanje, Frankrijk en West-Afrika. De ngo The Ocean Cleanup lanceerde zelfs een zonnebril voor en door het eigen goede doel, in samenwerking met brillenconcern Salifo. Via een innovatief upcyclingproces maakten ze een hoogwaardig materiaal van soorten plastic die moeilijker te recyclen zijn.

Zwemmen in visnet

Een ander niet onbelangrijk deel van de plastic soup zijn visnetten die achterblijven in of bij het water. Ook daar wordt preventief gewerkt, bijvoorbeeld door Bureo, dat er zelfs skateboards mee fabriceert. De B Corporation sloot een deal met Chileense vissers om de netten op te halen. Hun fabriek verwerkt jaarlijks achthonderd ton netten tot gerecycleerd plastic. Het outdoormerk Patagonia gebruikt het materiaal voor de randen van hun hoeden.

Het outdoorlabel werkt ook met Econyl, een garen gemaakt van visnetten en ander nylon-afval. Econyl werd de voorbije jaren al erg populair voor zwemkleding en sportswear zoals leggings en sportbeha’s. Je vindt bikini’s en badpakken met Econyl bij onder andere Arket, Filippa K en COS, het jonge label Now Then en de Eco-lijn van Rosa Faia of in de O’Neill Blue-collectie.

Hartje voor de oceaan

Daarnaast zijn er ook heel wat merken die financieel of promotioneel bijdragen aan het schoonmaken van de oceanen. Modelabel Ikks doneert vijf procent van de verkoop van hun eco-capsule ‘Love Of The Ocean’ (met onder meer Econyl) aan The SeaCleaners, een project dat plastic uit zee schept en verwerkt.

Het Amsterdamse modemerk Scotch & Soda maakte samen met Plastic Whale een bootje van gerecycleerd plasticafval uit de Amsterdamse grachten om hun samenwerking in de verf te zetten. De cleanup-organisatie heeft zelf ook een vloot uit opgeviste petflessen. Je kan het Scotch & Soda-bootje online reserveren om afval te gaan ruimen.

Soms komt er zelfs geen korreltje zeeplastic te pas aan die ruggensteun. Kledingmerk United By Blue haalt voor elk verkocht product een halve kilo afval uit de oceanen. En het is dan misschien geen ocean plastic, hun surfbroeken zijn toch van gerecycleerde plastic flessen. Dopper – het merk van de herbruikbare fles – pakt het afvalprobleem bij de wortel aan en trekt ten strijde tegen de wegwerpfles met allerlei acties. Een Dopper van gerecycleerd plastic is – voorlopig – niet mogelijk omwille van de regelgeving voor voedselveiligheid. De inferieure kwaliteit maakt trouwens ook ocean plastic weinig geschikt voor voeding. Wel zijn er beautymerken, zoals onder meer Cîme en Love Beauty & Planet, die er hun verzorgingsproducten in verpakken.

Dweilen met de kraan open

Het recycleren van ocean plastic is, naast een druppel op een hete plaat, geen structurele oplossing. De beste manier om de oceanen proper te maken, is ervoor zorgen dat er geen plastic in valt – de productie ervan afbouwen dus.

De chemische industrie zelf richtte in 2019 een samenwerkingsverband op, de Alliance to End Plastic Waste. Het initiatief gaat uit van onder meer BASF, Mitsubishi Chemical Holdings, Proctor & Gamble en Shell. Zij willen een miljard dollar besteden om de vervuiling tegen te gaan, vooral door betere recycling. Tegelijk besteden ze een veelvoud van dat bedrag aan nieuwe plasticfabrieken. Virgin plastic blijft stukken goedkoper dan recyclage. In de V.S. wordt vandaag massaal ingezet op kunststoffen op basis van schaliegas, nog goedkoper dan de productie op basis van aardolie.

De industrie pretendeert de plasticvervuiling te kunnen oplossen door recyclage terwijl ze nieuw plastic blijft maken. Door de nadruk te leggen op recyclage omzeilt de industrie de vraag naar een echte oplossing, namelijk duurzame alternatieven ontwikkelen voor de vervuilende single use plastics en synthetische materialen. Ze negeren zo het eigenlijke doel, een circulaire (cradle to cradle) economie met producten die of oneindig kunnen worden hergebruikt of afgebroken kunnen worden zonder impact op het milieu.

Greenwashing

Hetzelfde geldt voor de mode-industrie: het Britse bureau Eco-Age betichtte H&M onlangs nog van ‘Greenwashing’ (je groener voordoen dan je bent) omdat de Zweedse keten het probleem niet bij de bron aanpakt. In juni lanceerde de keten een eigen ocean bound plastic-projectje ‘Bottle2fashion’: polyester voor kleding, gemaakt van petflessen vanop Indonesische stranden.

Eco-Age wierp op dat meer dan twee derde van alle kledingtextiel synthetisch is, want goedkoper dan natuurlijke materialen. Merken hopen de duurzaamheidsquota te halen door het recyclen van plastic flessen, in plaats van ineens komaf te maken met synthetische vezels (die ook via het wassen en slijtage bijdragen aan de plastic soup). Sommige stukken uit de duurzame ‘Conscious’-lijn van H&M bevatten nog meer synthetische vezels dan de gewone collectie, met soms tot honderd procent polyester, gaf Eco-age nog even mee.

Vragen om regels

Merken omzeilen de wettelijke verplichtingen, maar ook de regelgeving zelf blijft achter. Op drie juli ging het EU-verbod op wegwerpplastic in. De vermindering van de hoeveelheid plasticafval in onze oceanen werd afgekalfd tot zeven procent door toegevingen aan de industrie en overheden.

In België blijft, ondanks een groot draagvlak en in tegenstelling tot de buurlanden, het statiegeld op plasticflessen vooralsnog uit. Nochtans zijn flessen en doppen de grootse vervuilers van het zeewater op consumentenniveau. Kortom: koop gerust dat Econyl badpak en die ocean waste-zonnebril, maar vergeet zeker geen herbruikbare waterfles mee te nemen naar het strand deze zomer.