De post-lockdownlook is bloot: toon maar dat je er nog bent

Het is te voelen van de catwalk tot in de klas: de mens zit met toonzucht, of praaldrang. Na twee jaar overwegend thuiszitten, vaak in comfortabele homewear, willen we opnieuw pronken met kleren en ons lichaam. Alsof ons lijf na een lange winter eindelijk ontwaakt.

Beeld je in dat je een twintiger was toen de pandemie begon en je net op het punt stond om je eerste job te beginnen. Plots moest dat zorgvuldig gekozen werkuniform een eeuwigheid in de kast blijven, want wat maakte het uit achter dat computerscherm. Als de wereld eindelijk weer opengaat en thuiswerk weer een kantoorbaan wordt, neem je dan die gestreken outfit van twee jaar geleden van het rek alsof er niets gebeurd is?

Voor de klanten van Miu Miu, van ontwerpster Miuccia Prada, is het antwoord simpel: no way . Onze kijk op de wereld is veranderd, het is tijd voor nieuwe waarden, normen en ja, ook nieuwe kledingvoorschriften. Voor twintigers en dertigers die hun belangrijke eerste professionele jaren gepauzeerd zagen door een reeks lockdowns, is voortzetten wat vorige generaties deden niet langer vanzelfsprekend. Daar hoort ook een nieuwe look bij.

Op de recente modeweek in Parijs toonde Miu Miu een terug-naar-kantoorgarderobe voor het post-lockdowntijdperk. De genodigden mochten op ergonomische bureaustoelen zitten terwijl op de catwalk een na een modellen in klassieke bedrijfsoutfits – mantelpakken, blazers, kokerrokken – voorbijliepen. Alleen waren de stukken verknipt en diep uitgesneden, de rafelende randen nog zichtbaar, alsof de modellen er backstage de schaar in hadden gezet. De Miu Miu-vrouw die straks terugkeert naar de werkvloer doet dat in een low rise minirok en blote buik, maar wel in kwaliteitsvolle stoffen die horen bij de garderobe van een zakenvrouw. Vogue vatte de collectie zo samen: ‘De jonge generatie lijkt zich niet te laten afschrikken door de openlijke seksualiteit van de post-lockdownmentaliteit. Vergeet Casual Fridays: in 2022 draait alles om Freaky Fridays, en Karen van de IT-dienst heeft voortaan haar merinotrui opgerold zodat je haar sixpack kunt zien.’

Naakt in het museum

Niet alleen de zomercollectie van Miu Miu heeft weinig om het lijf. Tijdens de laatste modeweken zagen we op de catwalk opvallend veel halfnaakte modellen in cropped tops, suggestieve outfits en doorkijkkleren. Bij Vivienne Westwood liepen de mannelijke modellen met minstens één bil bloot. Bij Chanel waren er bikini’s en badpakken in overvloed. De pandemie toont daarmee aan wat we al langer wisten: mode en maatschappij zijn niet los van elkaar te denken en na een periode van comfortabele homewear en wereldwijde lockdowns willen we opnieuw ons lichaam laten zien. Naakt is terug.

Deze pendelbeweging tussen verhullen en onthullen, tussen bedekken en ontbloten, is niet nieuw. Integendeel: ze is eeuwenoud. Dat weten ze ook in Modemuseum Hasselt, waar dit weekend de expo DressUndress begint. Curator Eve Demoen onderzoekt er samen met gastcurator Murielle Scherre het prikkelende spanningsveld tussen kleding en lichaam. Welke invloed heeft Gen Z op de huidige mode, met haar enthousiasme voor bodypositivity en haar ruimdenkendheid over genderidentiteit en seksualiteit? Welke gevolgen heeft de revival van de jaren negentig op de huidige modetrends? Wanneer is naakt té naakt, en wie bepaalt dat? Het zijn enkele van de vragen waarop het Modemuseum een antwoord wil geven.

‘Die fixatie op het blote lichaam is niet nieuw’, zegt Karolien De Clippel, directeur van Modemuseum Hasselt. ‘In de christelijke cultuur begint die fascinatie voor bloot wanneer Adam en Eva in zonde gaan leven en God hen als straf van hun kleren berooft. Het christendom en andere monotheïstische godsdiensten associëren het naakte lichaam met schaamte, terwijl de oude Grieken net het atletische lichaam vierden. Die twee tegengestelde visies zorgen vandaag nog altijd voor ambiguïteit, denk maar aan de invloed van de islam op de populariteit van modest fashion. Daartegenover staan Hollywoodsterren, met hun getrainde lichamen, die op de rode loper in een naked dress verschijnen.’

Enkels wel, tepels niet

Wat vandaag aanvaardbaar is in de mode, was dat gisteren niet. Een blote enkel choqueerde in de negentiende eeuw. Anno 2022 zijn het blote tepels die op sociale media onmiddellijk gecensureerd worden. Wie zich te bloot kleedt, krijgt kritiek, maar dat geldt ook voor wie te bedekt is. Vraag dat maar aan wie wil zwemmen in een boerkini. Onthullende én verhullende kleding maakt de meest uiteenlopende meningen los. Artieste Billie Eilish kreeg bakken commentaar toen de eerste foto’s verschenen waarop ze haar baggy jeans verruild had voor een strak korset.

De waarden en normen over wat wel en niet kan zijn sterk tijd- en cultuurgebonden. Net hier, in dit spanningsveld, vormen we onze mening over zaken als lichamelijkheid, schoonheid, seksualiteit, fatsoen, bescheidenheid en gender. In het boek The Fashioned Body, een klassieker uit 2000 maar recent heruitgegeven, onderzoekt de Britse cultuursociologe Joanne Entwistle hoe mode een cruciale rol speelt in de vorming van onze identiteit. Ze beschrijft hoe we met kleren ons lichaam, gender en seksualiteit benadrukken en doet de lezer stilstaan bij de vraag voor wie we ons eigenlijk kleden. Voor ons eigen plezier, of ook voor de samenleving waarin we leven? Draag ik graag zwart omdat ik dat mooi vind, of omdat ik geleerd heb dat het afslankt en meer macht uitstraalt dan roze?

Protest op school

Voor dit artikel vroegen we een aantal mensen om te poseren in hun favoriete post-lockdownoutfit. Welke tenue straalt uit wie ze zijn of zouden willen zijn, en welke delen van hun lichaam zetten ze daarbij in de kijker? ‘Ik koos voor een baggy broek en een T-shirt met blote rug, lange mouwen en kleine nekkraag’, zegt Sam Vercammen (18). ‘Ik voel mij hier mooi en goed in, de blote rug maakt het stuk ook anders dan de cropped tops waar veel meisjes op school in rondlopen. Tegelijk is het een outfit waar ik veel commentaar op krijg van leerkrachten. Laatst zat ik geconcentreerd wiskundeoefeningen te maken in de klas toen de leerkracht mij aankeek en zei: ‘Ik hoop dat je voor de examens iets anders draagt dan een badpak.’ Ik wist niet wat ik moest zeggen. De kledingvoorschriften van onze school staan opgeslagen op mijn telefoon, maar nergens staat dat zo’n T-shirt verboden is. Een andere leerkracht beweert dat ik er de jongens in de klas mee afleid, maar de jongens zelf hebben er geen probleem mee. Ik voel me ook heel veilig bij hen. Het is net wanneer ik uitga met mensen die ik niet ken, dat ik zo’n T-shirt niet snel zal dragen.’

Omdat Sam wil begrijpen waar de kritiek vandaan komt, maakt ze momenteel haar eindwerk over de kledingvoorschriften op haar school en welke invloed ze hebben op het mentaal welzijn van jongeren. ‘Het zou fijn zijn als het schoolreglement werd opgesteld in samenspraak met de leerlingen. Of als leerkrachten met ons in dialoog zouden gaan, zodat we elkaar beter begrijpen’, zegt ze.

De commentaar die schoolmeisjes, en vrouwen in het algemeen, krijgen op hun kleren, toont aan dat hoe ze zich willen tonen nog niet overal aanvaard wordt. ‘Dat komt door de male gaze, of de heteroseksuele mannelijke blik waarmee vaak naar de wereld en naar vrouwen wordt gekeken’, zegt Karolien De Clippel van het Modemuseum Hasselt. ‘Het is een paternalistische visie, die we ook belichten in onze expo DressUndress. Het is hoog tijd om die blik op de wereld te verbreden, door ook de visie van vrouwen en de LGBTQI-gemeenschap ruimte te geven.’

Bloot bevrijdt

Dat de male gaze te beperkt is, ondervond ook multidisciplinair kunstenaar Jaouad Alloul (36), die onder meer op de foto besloot te gaan in een badpak. ‘Mijn kledingstijl schommelt tussen supersportief en extreem extravagant. Toen ik op mijn 22ste met drag begon, verdubbelde de inhoud van mijn kleerkast. Maar als kind groeide ik op in een Marokkaans moslimgezin. Experimenteren met je gender en seksualiteit is niet evident in een toxische mannelijke omgeving. Mijn moeder overleed toen ik vijftien was en dat voelde, hoewel ik triest was, ook als een bevrijding. Toch heb ik me nog lang underdressed om bij mijn vader op bezoek te gaan. Pas na zijn dood, met het wegvallen van zijn blik op mij, is de rebel in mij echt ontwaakt en ben ik me anders gaan kleden. Sinds ik tatoeages heb, toon ik mijn blote lichaam gemakkelijker.’

Jaouad had lang donkere gedachten over zichzelf, zegt hij, maar heeft ook hard gewerkt om die om te buigen. Een zelfbeeld is echt wel bij te sturen, weet hij nu, en dat merk je ook aan zijn kleren. ‘Ik voel me nu volledig vrij om broeken met hoge taille, open hemden met blote borstkas of zelfs rokken te dragen. Zeker als ik op het podium sta, mag het allemaal nog flamboyanter. Ik zie kleren als lappen stof waar een soort wiskunde achter zit, met patronen en vormen, en mijn lichaam als een paspop die ik elke dag anders kan kleden. Door vorig jaar van Antwerpen naar Brussel te verhuizen voel ik nog meer vrijheid om daarmee te experimenteren. Ik schrijf momenteel mijn eerste grote theatervoorstelling voor het Toneelhuis, waarvoor ik de Bourla in een nachtclub mag veranderen. Dat belooft qua kleding echt een speeltuin te worden.’ (lacht)

De opdracht die Jaouad als theatermaker kreeg, past binnen de nieuwe richting die het Toneelhuis uit wil. Het Antwerps stadstheater wil nieuwe perspectieven, vervrouwelijken, verkleuren, vervormen. Outsiders worden insiders, en dat is ook wat Murielle Scherre doet met haar lingeriemerk la fille d’O. Sinds ze twintig jaar geleden begon, vecht ze tegen steriele schoonheidsidealen. In haar campagnebeelden toont ze lingerie op lichamen met cellulitis, rimpels of littekens. Dit seizoen werkte ze voor het eerst met genderoverschrijdende lichamen. ‘Aan de reacties op sociale media merk ik dat niet iedereen hier klaar voor is’, zegt de ontwerpster. ‘Mensen voelen zich snel bedreigd als je raakt aan iets wat voor hen de waarheid is. Onze samenleving heeft lang gefunctioneerd binnen het idee dat er ofwel mannen ofwel vrouwen bestaan, elk met hun eigen stereotiepe kenmerken. Dat sommige mensen morrelen aan die hokjes, of van hokje veranderen, doet velen steigeren. Sommigen in stilte, anderen sturen mij een boze mail.’

Lol in het leven

Haar ervaring maakt van Murielle Scherre de ideale gastcurator voor de tentoonstelling DressUndress in Hasselt. ‘In de samenstelling van de expo zijn we bewust weggebleven van lingerie en korsetterie. Dat is vaak het eerste waar mensen aan denken als het gaat over naakt in de mode’, zegt Scherre. ‘Persoonlijk vond ik het geweldig om voor deze expo, twintig jaar na mijn modestudie, nog eens stil te staan bij de recente modegeschiedenis en de ontwerpers die echt iconisch zijn geweest voor hoe we kijken naar het spanningsveld tussen kleren en het lichaam. Zoals de recent overleden Thierry Mugler, of iemand als Hussein Chalayan. Al heeft vooral Martin Margiela voor mij een goddelijke status. In kleren van Margiela ondergaat elk lichaam haast een metamorfose, het vervormt door trompe-l’oeiltechnieken en het spelen met volumes. Maar ook de podiumkledij van muzikanten als Bowie, Prince en Peaches zijn van onschatbare waarde geweest voor hoe we kijken naar dat zelden onschuldige spel van hullen en verhullen.’

Erotiek is het centrale thema in het werk van beeldend kunstenaar Atty Bax (56). In haar collageachtige objecten en beelden, gemaakt uit materialen als textiel, bont en kralen, herken je vooral geslachtsdelen (kijk maar naar de handtas op de foto’s). Ook in haar garderobe speelt Atty graag met vrouwelijkheid en lichamelijkheid, al viel die goesting tijdens de pandemie weg. ‘Ik ben naast kunstenaar ook kunstadviseur, dus plots gingen mijn meetings vanachter de computer door. Ik vond er weinig aan om opgetut achter de webcam te zitten. Bovendien ga ik zuinig om met mooie spullen en ben ik mijn huis aan het verbouwen, dus heb ik de voorbije twee jaar vooral veel truien gekocht. Ik ben normaal zo’n vrouw in een leuke jurk met een leuk jasje erboven. Voor corona had ik geen enkele trui in mijn kast.’ (lacht)

Voor de foto wilde Atty graag een rok aan met diepe split, een leuke panty, haar favoriete bontjas en schoenen met een hak die ze door de lockdowns nog maar één keer had gedragen. ‘Dit is mijn ideale post-corona outfit’, zegt ze. ‘Als vijftiger is mijn lichaam al even aan het veranderen. Dat merk ik aan mijn taille die verdwenen lijkt, mijn nek die verrimpelt. Het gevolg is dat de inhoud van mijn kleerkast ook verandert. Een strakke jurk zit niet meer mooi rond mijn buik, het voelt ook niet prettig meer om zoiets te dragen. Aan de andere kant vind ik mijn borsten nu mooier en voller dan toen ik jonger was. Nadat ik mijn dochter borstvoeding had gegeven, bleef ik over met twee van die slappe zakjes.’

Het is zoeken naar andere lichaamsdelen waarop ze vandaag de focus wil leggen, zegt Atty, zoals haar lange benen. Al kan het haar eigenlijk geen bal meer schelen wat anderen van haar denken. ‘Dat is dan weer het voordeel van ouder worden. Ik vind leuke kleren aantrekken gewoon plezierig. Als je je best doet om iets lekkers te koken, is het leven ook net iets fijner dan wanneer je een standaardgerechtje maakt. Zo kijk ik ook naar kleren. Ze helpen je om een betere versie van jezelf te zijn en brengen kleur en lol in je dagen.’