Het jaar van kunstenaar Christophe Coppens: ‘Ik heb besloten dat ik wat vaker fuck off zou zeggen’

In 2022 voorzag Christophe Coppens het vernieuwde Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen van wonderlijke sculpturen voor klein en groot. Volgend jaar wordt hij (even) creatief directeur van Natan. En als hij tijd heeft, regisseert hij ook nog een opera. Christophe Coppens begon zijn carrière als hoedenmaker, maar blijkt vooral een artistieke kameleon.

“Zijn we ons bewust van wat die twee jaar Covid met ons hebben gedaan?”, vraagt hij. “Ik heb vooral dingen meegemaakt die me helpen om opener, directer en minder bezorgd te zijn. Eindelijk heb ik het decennium na de sluiting van mijn bedrijf kunnen afronden. Die periode luidde ook een wedergeboorte in. Tegelijk was het verpletterend wreed. Maar mijn enige talent is doorzettingsvermogen, al het andere is aardrijkskunde en toeval.”(lacht)

Vanwaar komt die vastberadenheid?

“Toen ik tien jaar geleden stopte met werken in de mode, dacht ik dat ik me, om een goed kunstenaar te zijn, uitsluitend en volledig moest wijden aan mijn praktijk als kunstenaar, ook al stond ik mezelf toe om af en toe een opera te regisseren. Ik dacht dat ik alle andere dingen die mij boeien moest verloochenen en vermijden. Waarom? Ik herinner me dat destijds een belangrijk iemand in de kunstwereld tegen me zei: ‘Jij bent verdacht. Je parcours maakt je verdacht. Men zal je op de dissectietafel leggen en er zal niets van je overblijven.’”

Destijds zei een belangrijk iemand in de kunstwereld tegen me: ‘Je parcours maakt je verdacht. Men zal je op de dissectietafel leggen en er zal niets van je overblijven’

Heeft dat je geraakt?

“Ja, ik was gekwetst, voor een paar uur. Maar deze man heeft me uiteindelijk een dienst bewezen omdat ik in één klap begreep dat het altijd zo zou zijn, dat ik nooit zou kunnen winnen, dat ik altijd zou worden gezien als die ontwerper die kunst maakt, ook al is mijn artistieke werk mijn dagelijks leven. Dat was al zo toen ik nog ontwerper was. Ik heb besloten dat ik het zou loslaten, doen wat ik wilde en vaker fuck off zou zeggen. Het is de favoriete uitspraak van de vader in de reeks Succession en ik heb ze overgenomen. Ik wil geen energie meer steken in het begrijpen van hoe ik word gezien. Dat maakt me niet gelukkig, zeker nu niet. Ik ben 53, ik zal altijd tussen twee werelden in zitten en daar hoor ik thuis. Ik wil niet meer proberen om in een categorie te passen. Ik ben veel minder verkrampt nu, voel me veel beter sinds ik die beslissing nam, net na de opening van het KMSKA.”

Drempel verlagen

Je werkte mee aan het project van educatieve rondleidingen voor kinderen in het KMSKA. Waarom?

“Ik heb dit project in de eerste plaats aangenomen voor alle kinderen die niet met hun ouders naar het museum gaan, aan wie niet wordt uitgelegd wat een Ensor of een Rubens is, die niet worden uitgenodigd om de werken aan de muur te bekijken en die denken dat het niets voor hen is. Wij hebben geprobeerd die drempel te verlagen.”

Je zegt ‘wij’, je houdt van samenwerken?

“Ja, absoluut. Werken in een atelier is solitair, maar voor elke tentoonstelling werk ik samen met kunstenaars of ambachtslieden, want ik kan bijvoorbeeld niet lassen, ik ben geen meubelmaker. Bovendien vind ik die dialoog zeer boeiend. Ook in mijn werk voor de opera voel ik dat. Opera is ook zo’n groot collectief project. Ik probeer altijd te verbinden. Voor het museum in Antwerpen kon ik kiezen met wie we zouden samenwerken en ik had een voorkeur voor de onvolprezen ateliers en teams van De Munt. Het is geweldig dat ze akkoord gingen, het is de eerste keer dat de ateliers een soortgelijk project buiten het huis hebben gedaan. Deze dialoog versterkt het resultaat. Ook het idee om twee belangrijke steden, Brussel en Antwerpen, en twee Belgische instituten met elkaar te verbinden en zo het terrein te ontsluiten, sprak mij aan.”

Wat was je uitgangspunt?

“Dit museum speelt een belangrijke rol in mijn vroegste jeugdherinneringen: ik ging er vaak heen met mijn grootvader. De plek maakte zoveel indruk op me dat ik me herinner dat ik een reproductie van Ensor aan de muur van mijn kamer heb gehangen. Ik vond dat de schilderijen, de zalen, het fluweel en de kroonlijsten zo prachtig waren dat ik er niets aan hoefde toe te voegen. Kinderen hebben tegenwoordig andere gewoonten, hun aandachtsspanne is gefragmenteerd, ze leven in een ‘swipe-cultuur’, ze hebben een andere manier van kijken, alles gaat zo snel. Dus dacht ik dat we hun misschien beter geen eindpunt konden geven, maar het begin van iets, een uitnodiging om zich te concentreren en de schilderijen te ontdekken.

De werken die we hebben gemaakt zijn een opening om een discussie te starten om vervolgens de meesterwerken beter of anders te bekijken. Dat is het belangrijkste voor mij. En ik wilde vooral dat het mooi werd uitgevoerd. Vaak worden kinderparcours gemaakt met mdf, een lelijke rode knop en schermen… Ik droomde van installaties die bijna in het museum verdwijnen. Aanwezig en afwezig tegelijk. Al is het discutabel of een zeven meter hoge berg in een zaal kan verdwijnen. Maar voor mij wordt die berg opgenomen in het geheel, hij heeft dezelfde kleur als de muren en ik beschouw de ruimte eromheen als een soort rotonde waar je met je rug naar de berg naar de schilderijen kijkt. Zo ook de dromedariszetel: die is van fluweel, identiek aan het origineel, alsof hij er altijd al geweest is, maar gewoon in iets anders is getransformeerd.”

Verdwaalde toerist

Hoe werkt je creatieve proces?

“Ik heb tijd nodig om niets te doen. Want als ik niets doe, doe ik net veel, dan worden mijn beste ideeën geboren. Of als ik naar iets banaals op tv kijk of als ik in de natuur wandel… Dat heb ik echt nodig en daarom vond ik de modewereld en het ritme ervan ook zo moeilijk: het is een trein die nooit stopt, zonder haltes voor retrospectie en reflectie. Ik zou nooit meer zo kunnen functioneren, maar ik kan de modewereld nog wel bezoeken als een verdwaalde toerist.”

Is het vanuit die gedachte dat je ook een accessoirecollectie maakte, zoals voor de KMSKA-shop?

“Ja, en dat maakt deel uit van mijn evolutie. De afgelopen tien jaar heb ik verschillende voorstellen gekregen om collecties of beperkte series te creëren of zelfs om mijn vroegere bedrijf weer op te starten, maar ik heb altijd nee gezegd. Ik wilde me niet laten afleiden van mijn kunstenaarschap. Maar gaandeweg ben ik geëvolueerd: misschien sluit het een het ander niet uit. Deze capsulecollectie komt voort uit mijn ervaring met het museum en de installaties. Het was een logisch gevolg, het was alsof ik een jas aantrok die me goed paste. En ik vond het erg fijn om weer contact te hebben met de vakmensen met wie ik vroeger heb samengewerkt, in India en in België. Ik heb genoten van de oefening. Betekent dit dat ik weer accessoires ga maken? Niet noodzakelijk. Ik accepteer nu dat mijn pad kronkelt, ik volg mijn natuur.”

Als kind heb je een ongelooflijke vrijheid. Je creëert verhalen, maakt objecten, verliest je er helemaal in. Terwijl de wereld buiten voortraast

Bij jou is alles verweven, de projecten en de jaren?

“Alles is verbonden. Waarom durfde Peter de Caluwe mij op een dag een opera toe te vertrouwen? Het was een van de belangrijkste ontmoetingen van mijn leven: hij kon me lezen, zag wat ik kon bijbrengen. Maar daar is veel moed voor nodig, want het is geen sinecure om een opera te creëren. Hij zag en begreep wat ik niet eens durfde te denken. Voor mij was het theater iets uit het verleden, maar hij haalde dat weer naar boven. Opera is een intens universum waarin ik me zeer goed voel, maar ik zal nooit fulltime regisseur worden omdat ik te graag mijn tijd neem en in de diepte werk. Ik wil dat alles klopt, elk ingrediënt, elke parameter. Ik moet echt voelen dat ik die tijd heb, anders werkt het niet voor mij en klap ik dicht als een oester. Daarom kan ik maar af en toe een productie aanvaarden.”

Je verzamelt verloren voorwerpen, op straat of elders, die een inspiratiebron zijn voor je werk. Waarom zijn die zo belangrijk?

“Ik werk graag rond herinneringen en ik heb het gevoel dat die van mij niet volstaan om als basis te dienen, dus eigen ik me ook de herinneringen van anderen toe. Als ik een klein voorwerp zie dat een ziel heeft, pak ik het op. Het is dan bijna alsof ik een medium ben, ik voel de energie ervan, ik moet het hebben en kunnen gebruiken in mijn werk. Dit is waar mijn volgende tentoonstelling in januari in Galerie Zwart Huis over zal gaan. Die zal Playdate heten. Ik werk rond mijn herinneringen uit mijn speelkamers uit mijn jeugd. Als je speelt, als kind, bevind je je in je eigen kleine wereld, met een ongelooflijke vrijheid. Je kunt associaties maken, verhalen creëren, objecten maken en je er helemaal in verliezen. Terwijl de wereld buiten voortraast.

Het jaar 2022 heeft me doen inzien dat ik de wereld het liefst op die manier wil benaderen. Voor de tentoonstelling ga ik nog een stap verder en speel ik echt. Als kind had ik een Playmobil-kasteel en ook een circus en wat stukken van een safari, en ik herinner me dat ik met de verpakkingdozen uit piepschuim gebouwen maakte, met flats waarin veel mensen met evenveel verhalen woonden. Ik speelde graag alleen, al nodigde ik soms ook vriendjes uit, vandaar de titel Playdate. Ik herbeleef die periode nu, van de geboorte tot het moment dat je je kamer niet meer gebruikt om in te spelen. Toen ik zestien was, stapte ik over naar mijn eerste atelier, en op mijn achttiende ging ik naar Brussel. Daar ligt de kiem van alles wat erna kwam.”

Rare oom uit Texas

Je bent zojuist ook voor een jaar benoemd tot artistiek directeur van Natan, dat in 2023 veertig jaar bestaat.

“Ik fungeer bij Natan als een soort stoorzender, om te proberen de dingen op een andere manier te zien, maar met respect voor alle ingrediënten en voor het DNA van het merk. Edouard Vermeulen heeft een compleet huis gebouwd, je voelt dat de teams er graag werken, je voelt dat er liefde is voor het vak, voor hem, voor de koers van het huis. Dat vind ik zeldzaam en uniek in België. Ik was verrast door zijn vraag, want ik ben vandaag meer een waarnemer van de modewereld, maar dat is misschien wel het juiste uitgangspunt om de dingen te proberen te veranderen en nieuwigheden voor te stellen: niet als een bulldozer te werk gaan, maar eerder zoals een acupuncturist dat zou doen. Een soort zachtaardige reboot. Ik benader dit op dezelfde manier als het maken van een opera.”

Hoe ziet dat er concreet uit?

“Samen met het ontwerpteam en meneer Vermeulen werk ik aan de collecties, de fotoshoots, de winkels en alle bijzondere projecten voor dit jubileum. Vergelijk het met een rare oom uit Texas, een vreemdeling die op bezoek komt. Het zijn echt twee werelden die samenkomen. Ik vind het geweldig dat ik met dit prachtige huis mag werken. Ik dacht niet dat ik ooit terug zou gaan naar de mode, maar soms mis ik de materialen, de stoffen, de samenwerking met de ambachtslieden, de naaisters, de vorm, het volume. Tegelijkertijd maakt het deel uit van mijn artistieke werk. Ik ben altijd blijven naaien. En nu gebruik ik alleen de rode draad.”

Waarom?

“Ik weet het niet. Sinds ik gestopt ben, naai ik als een slager of een chirurg, niet meer op een couturemanier, maar gewoon om te hechten.”

Zie je 2022 een beetje als het jaar van de apotheose?

“Nee, want de apotheose is wanneer je op het einde sterft, en dat ben ik nog lang niet van plan.”