Balenciaga’s Demna ontbloot zijn ziel: ‘Ze denken dat ik alleen geïnteresseerd ben in provocatie’

Demna doet het professioneel voortaan zonder familienaam, en ook bij Balenciaga wil hij zich honderd procent focussen op de essentie. Na het schandaal dat eind vorig jaar het modehuis op z’n grondvesten deed daveren, veerde hij recht en koos hij voor couture als pantser. Een openhartig gesprek.

Op 5 juli presenteerde het huis Balenciaga zijn 52ste haute-couturecollectie, de derde onder de artistieke leiding van Demna (Gvasalia). Voortaan wil hij enkel nog met zijn voornaam genoemd worden “om zijn creatieve werk te scheiden van zijn privéleven”. In de Parijse salons van de avenue George V, precies waar Cristobal Balenciaga in 1937 op nummer 10 zijn modehuis had gesticht, werd de plechtige stilte alleen doorbroken door de stem van Maria Callas, herwerkt door de muzikant BFRND, als een ‘geluidscouture’. We zagen er hoe een kledingstuk een soort fort kan worden, een pantser. Na de storm die Balenciaga trof, koos de artistiek directeur ervoor om opnieuw naar de kern van de zaak te gaan. Om zich te focussen op zijn kunde, op de snit, de lijn, de couture.

Vorig jaar in november kwam het merk in het oog van de storm terecht, na reclamecampagnes waarin kinderen getoond werden in een context van bondage en kinderporno. De verontwaardiging op sociale media was groot, de hashtag #cancelbalenciaga ging viraal en er werd opgeroepen tot boycot, vooral in Angelsaksische landen. Intussen is de wind gaan liggen en werd er geen gevolg gegeven aan de beschuldigingen, die ondertussen door velen overdreven genoemd worden. In maart 2023 pareerde Demna de ophef met zijn prêt-à-portercollectie voor herfst-winter 23-24 in een minimalistische setting, iets wat we van hem allesbehalve gewoon zijn. De doodse stilte waarmee de show opende, was zijn antwoord op die felle reacties. Afgelopen juli toonde hij dan in alle sereniteit zijn couture, in situ, tussen de muren die hij als zijn erfgoed beschouwt. Hij bewijst met die collectie dat hij nooit zal ophouden te streven naar perfectie, weliswaar goed wetend dat perfectie onmogelijk te bereiken is.

Waar was je naar op zoek toen je aan deze couturecollectie werkte?

Demna: “Bruggen bouwen was vanaf het begin mijn opzet in dit huis. Balenciaga terugvoeren naar de bron, maar wel met twee voeten in de tijd van nu. Dit defilé is voor mij heel symbolisch. Ik opende het met een herinterpretatie van een zwarte avondjurk van Cristobal Balenciaga, gedragen door Danielle Slavik, die tussen 1964 en 1968 zijn favoriete model was. Ik sloot af met Eliza Douglas, die voor mij de hedendaagse tegenhanger is van Danielle en die alle modeshows heeft gelopen sinds ik bij Balenciaga ben. Maar in de eerste plaats was dit een demonstratie van de knowhow van het huis. De uitvoering van de collectie was bijzonder complex. We hebben de technische grenzen verlegd, wat mogelijk is in couture, maar niet in prêt-à-porter. Ik heb er tien maanden aan kunnen werken: pure luxe. Het is dankzij de medewerkers hier dat we ongelooflijke dingen hebben kunnen doen, want een idee blijft een idee als er geen savoir-faire is.

Ik wilde verder gaan dan de perceptie van een kledingstuk en kleding eerder zien als een sculptuur rond het lichaam. Deze visie kwam een jaar geleden bij me op, maar nog niet concreet. Ik wilde gewoon aan een pantser werken, aan een trompe-l’oeil op een heel hoog niveau. Het werd een en al vreugde. Vreugde om deze collectie te maken, om die met iedereen te delen, om de schoonheid van dit vak en om de essentie van couture te tonen. En de essentie voor mij is om te werken rond een menselijk lichaam en dat te transformeren. Monsieur Balenciaga was een meester op dit gebied.”

Je creatieve proces begint dus met een visie, met intuïtie?

“Ik begin nooit in een vacuüm. Ik kom met een idee, dat vervolgens evolueert. Ik ben voldoende flexibel om dingen in vraag te stellen, een idee is nooit statisch… Het kan beginnen met een beeld, met een verwijzing naar de archieven of met een woord… Ja, ik begin vaak met een woord. Wind blow, bijvoorbeeld, voor alle jassen in deze couturecollectie, die dit effect van ‘weggeblazen door de wind’ hebben. Ik wilde een gestolde drapering, een beweging bevroren in de tijd. Ik had geen referentie, niets om te tonen, enkel dit idee van de wind en die twee woorden. Het resultaat ziet eruit als een sculptuur, maar dan van textiel.

Eigenlijk wilde ik terug naar mijn bron, naar de Antwerpse Modeacademie. Ik heb er prachtige jaren beleefd en veel geleerd over het lichaam en de anatomie, vooral dankzij de tekenlessen naar naaktmodel. Het was een vak waar we nooit echt tijd voor hadden, maar ik ging zo vaak ik kon, omdat ik de techniek wilde beheersen. Die manier om naar het lichaam te kijken, het perspectief… dat beïnvloedt mijn werk.”

Wat zou Cristobal Balenciaga van de collectie denken?

“Moeilijk voor te stellen… En ik probeer dat ook niet te doen omdat ik hem niet ken. Ik weet dat hij erg kritisch was over zijn werk, net als ik, en de rest is speculatie. Ik denk dat hij de complexiteit van het werk zou inzien omdat hij de constructie van een kledingstuk beter kende dan om het even welke andere ontwerper van zijn tijd.”

Je deelt met hem de liefde voor kledingconstructie. Waar komt die vandaan?

“Dat weet ik niet, maar hij maakt deel uit van de manier waarop ik de dingen aanpak. Op de Academie wisten de andere studenten hoe een patroon in elkaar zit, hoe je een kledingstuk construeert, al de regels daarrond, maar ik niet, want ik had die achtergrond niet. Dat stoorde me. Dus besloot ik om vanuit mijn instinct te werken in plaats van met mijn hoofd. Omdat ik de vaardigheden niet had, tekende ik het patroon op het oog en zette het daarna om in 3D. Dat werkte.

Ik denk dat die aanpak voortkomt uit de fascinatie voor kleding die ik al had toen ik nog klein was; ik heb me altijd afgevraagd hoe een kledingstuk zich tot het lichaam verhoudt. Ik keek naar een jas of een jurk en probeerde vervolgens te begrijpen hoe ze werkten – die mouw daar, een schouder daar, een halslijn daar. Zodra ik een kledingstuk zag, legde ik het in mijn hoofd plat. Ik doe dat al sinds mijn vijfde, dus ik mag zeggen dat ik 37 jaar ervaring heb. Ik kan nog steeds geen patronen maken, ik ben nog steeds geen modelist, maar dat maakt deel uit van mijn werkproces. Daarom schets ik nooit, ik heb er niets aan. Ik heb geleerd mijn ideeën te verwoorden, ik leg uit met taal, ik kan heel duidelijk en heel technisch zijn. Wij spreken dezelfde taal, de modelisten en ik.”

Hoe heb je het schandaal ervaren waarmee je eind vorig jaar te maken kreeg en hoe ben je erdoor gekomen?

“Het was moeilijk. Vooral omdat de naam Balenciaga centraal stond in dat schandaal. Persoonlijk ben ik helaas gewend aan aanvallen op mij en op mijn werk. Ik heb erger meegemaakt, ik heb zelfs doodsbedreigingen gekregen. Het was dus niet de eerste keer, maar psychologisch wel de zwaarste. Ik ben gaan kijken naar waar ik vandaan kom, wie ik ben, welke tegenslagen ik heb verwerkt. Ik kwam tot het besluit dat mijn werk de plek is waar ik geluk en voldoening vind. Ik verdiepte me in de essentie en begon te naaien. Dat bracht me weer in contact met mezelf. Ik werd sterker – ze zeggen dat wat je niet doodt, je sterker maakt. Daar ben ik het mee eens, al is dat vandaag gemakkelijker te zeggen dan in december vorig jaar, midden in de storm. Voortaan bekijk ik het vanaf een afstand, al was het niet evident om op dat punt te komen. Ik denk dat wat er gebeurd is een schoolvoorbeeld is van hoe de mode-industrie vandaag werkt. Veel dingen zullen nooit meer hetzelfde zijn, je moet superwaakzaam zijn voor het kleinste detail. In de wereld waarin we leven kun je niet anders meer. Voordat het Balenciaga overkwam, was dat niet voor iedereen duidelijk.”

Voor herfst-winter ’23 koos je voor minimalisme: het werd een sobere show in een neutraal decor en een collectie met de nadruk op de technische kennis van het kleermaken. Hoe kijk jij er vandaag op terug?

“Het is mijn minst favoriete collectie, ook al hou ik van bepaalde stukken, omdat ze is gemaakt toen ik ongelukkig was. Door me toe te leggen op het kleermakerswerk, kwam ik weer dichter bij mezelf. Maar de show vergeet ik liever. Het defilé voor winter ’23 kwam tot stand in een periode waarin ik bang en op mijn hoede was. Dat neemt niet weg dat het een mooi defilé was, alles draaide om de kleding: er was geen boodschap, enkel mooie kledingstukken. Veel mensen denken dat ik alleen geïnteresseerd ben in provocatie, maar dat kan me geen moer schelen. Ik hou van schoonheid en dat wilde ik in deze show laten zien, vooral met de avondkleding. Hoe dan ook is mijn favoriete modeshow altijd de volgende! Ik kan niet wachten tot het volgende defilé in september. Ik denk dat ik mezelf daarin helemaal zal kunnen tonen zoals ik ben, zonder rem.”

Wat is jouw definitie van een mooi kledingstuk?

“Zeker niet dezelfde als die van de meerderheid van de mensen. Het is subjectief en moeilijk te definiëren. Het kan zelfs een vies oud T-shirt zijn… Als ik het mooi vind, is het omdat er een emotionele band is. Wat mooi is, is dat waar je hart sneller van gaat slaan, iets dat een emotie oproept.”

Je bent een geëngageerd ontwerper: je spreekt publiekelijk je steun uit, samen met Balenciaga, voor een reeks goede doelen en verenigingen, zoals Earth Day of de National Children’s Alliance. Waarom doe je dat?

“Als je een merk zo groot als Balenciaga bent, is het belangrijk om je stem anders te gebruiken en niet alleen over mode te praten of om enkel producten te maken en te verkopen. Dit hoort bij mijn waarden en bij die van het huis. Ik ben van plan mijn mening te blijven verdedigen door middel van mijn werk en mijn stem te laten horen over bepaalde onderwerpen die mij na aan het hart liggen. Ik weet dat het een druppel op een hete plaat is, maar je móét het doen, in de hoop op een betere wereld. Onze inzet voor de National Children’s Alliance is heel duidelijk. Het is een van de positieve effecten van wat we vorig jaar hebben doorgemaakt na die gewraakte campagne. We zijn er op een pijnlijke manier toe gekomen, maar we zullen meer dan 50.000 kinderen helpen die een trauma hebben na misbruik.

Voordat het conflict in Oekraïne losbarstte, heb ik in de jaren negentig in Georgië een soortgelijke, vreselijke oorlog meegemaakt. Ik werd een vluchteling, mijn familie verloor alles, ik begrijp de ellende van de Oekraïners en kan niet zwijgen. Toen in februari 2022 de oorlog uitbrak, beleefde ik alles wat ik toen had meegemaakt opnieuw. Ik woonde in Oekraïne, na onze ballingschap had ik daar banden en vrienden, het was logisch voor mij om hen te steunen die onze hulp nodig hebben. Ook over het milieu, de aarde en het klimaat is het onmogelijk om er níét over te praten. Ik ben eco-angstig, heel erg. Ik ben me ervan bewust dat mode maken en tegelijk eco-angstig zijn moeilijk ligt, omdat het tegenstrijdig is… Dus ik probeer in ieder geval waakzaam te zijn en deze strijd te integreren in de manier waarop we ons merk naar buiten brengen. Ten slotte zijn er nog andere waarden die ik wil uitdragen en die mij na aan het hart liggen, zoals die van de bescherming van LBGTQIA+, we proberen het maximale te doen, ook al is het nooit genoeg.”

Je hebt ooit verteld dat je als kind werd aangevallen omdat je ‘anders’ was en dat deze angst je niet meer verliet…

“Het is een trauma dat blijft. Ik voel de angst: hij verdwijnt niet, maar hij verandert. Vandaag ben ik een volwassene die zichzelf kan verdedigen. Maar de situatie is niet overal in Europa dezelfde, er zijn landen waar het echt problematisch is als je niet bent zoals de rest. Het blijft psychisch moeilijk om van je trauma’s af te komen, iets wat ik via mijn werk probeer te bereiken. Ik hoop er op een dag klaar mee te zijn.”

Een deel van het creatieve proces, zeg je, is op zoek te gaan naar jezelf. Ben je nog steeds zoekend?

“Ja, en gelukkig maar. Ik heb veel moeite gehad om mezelf te accepteren. Op mijn vijfentwintigste zat ik in een depressieve periode. Na verloop van tijd lukte het me beter om van mezelf te houden. Dat komt met de leeftijd en met ervaring, en het voelt goed, fysiek en mentaal. Voorheen was ik de hele tijd bang: ik moest per se ‘mezelf’ vinden van mezelf, en dat gaf stress. Maar in werkelijkheid gaat het net om de zoektocht. Want als je jezelf eenmaal hebt gevonden, is het voorbij. Dan valt er niets meer te zoeken of te vinden, en laat nieuwsgierigheid nu net het deel van mijn karakter zijn dat ik het meest waardeer. Al van toen ik nog klein was, wil ik alles onderzoeken. Het is de motor van mijn persoonlijkheid. Dus hoop ik mezelf nooit helemaal te vinden.”

Wat brengt de toekomst?

“Ik weet het niet en het is heerlijk om het niet te weten. Ik gun mezelf de kans om erachter te komen. Is dat niet het meest opwindende in het leven?”