EEN JONGEN VAN DERTIEN IN 1944

Het gloednieuwe Bastogne War Museum is niet zomaar een museum. Het is een levendig, interactief herdenkingscentrum.

Op 21 maart werd het nieuwe museum over de Tweede Wereldoorlog geopend. Bastenaken is bijzonder trots op deze waardige opvolger van Bastogne Historical Center, dat zijn beste tijd had gehad. Trots ook op de prestaties van Idelux (ontwikkelaar van publieke projecten in Wallonië) en van Tempora (Belgische ontwerper van cultuursites) die alles in het werk hebben gesteld om ‘het grote publiek’ aan te spreken, met een hedendaagse presentatie van onze recente geschiedenis. Het resultaat mag er zeker wezen. Misschien zullen sommigen binnengaan met het idee “alweer een museum over de oorlog”, maar ze zullen verrast worden, want het is een indrukwekkend museum.

“Bij de zestigste verjaardag van de Slag om de Ardennen was er al sprake van de vernieuwing van dit herdenkingscentrum”, zegt directeur Mathieu Billa. “We hebben dus voldoende tijd gehad om de ideeën te laten kiemen. We wilden een aanpak die gedurfd en hedendaags was qua aankleding, maar ook met een echt interactieve insteek. Het moest dynamischer worden, met een betere presentatie van de objecten en het moest een plek zijn om te bezoeken maar ook om te beleven. Kortom, we wilden het stereotype van het stoffige museum achter ons laten door gebruik te maken van eigentijdse middelen.”

Niets wordt aan het toeval overgelaten : een ruime hal, een vriendelijk onthaal, een aanbod van ‘hygiënische’ audiogidsen (zonder contact met de oren) en een perfecte belichting. Een Amerikaanse tank geeft de richting aan naar de eerste zaal. Het is een neefje van de bekende Sherman op het McAuliffeplein in Bastenaken, waar dagelijks tientallen bezoekers poseren voor een foto.

DIVERSE GEZICHTSPUNTEN

Vier personages, afgebeeld op een muur, stellen zich voor aan de bezoekers. Zij zijn onze gidsen gedurende het hele parcours. De Duitse luitenant Hans Wegmüller, de Amerikaanse korporaal Robert Keane, de jonge lerares Mathilde Devillers uit Bastenaken en ten slotte Emile Mostade, een jongen van dertien. “Het zijn fictieve personages, maar hun verhaal is gebaseerd op ware feiten. Emile is bijvoorbeeld geïnspireerd op de belevenissen van een jongen uit Rochefort die tijdens de oorlog een dagboek bijhield. Hij stemde ermee in ons zijn notities te lenen, en hij heeft ons ook veel toelichting gegeven, zodat we zo dicht mogelijk bij de realiteit konden blijven.” Vier gezichten, die zich in de volgende zaal transformeren tot vier stemmen. Vier standpunten dus, wat ongetwijfeld een van de sterke punten van dit museum is. In onze schoolboeken en door onze grootouders wordt de Tweede Wereldoorlog vaak samengevat als een conflict tussen ‘de goeden’ en ‘de slechten’. Waarbij soms vergeten wordt dat achter elke soldaat een mens schuilgaat, ook al werd hij dan aan de verkeerde kant van de grens geboren. Door verschillende gezichtspunten aan te bieden, wil het museum zeker niet een rechtvaardiging voor deze barbarij bieden, maar wel elke protagonist in zijn context plaatsen, in een bepaalde tijd en een specifieke strijd die veel mensen veel liever aan zich voorbij hadden laten gaan.

Het parcours kent een chronologisch verloop. De sombere sfeer van de vooroorlogse jaren, de recessie, de opkomst van de extremistische partijen in Europa en de onvermijdelijke opmars van Adolf Hitler. De bezetting, de overgave van het Belgisch leger, burgers op de vlucht, verzet en collaboratie. De landing en de bevrijding natuurlijk, hoewel dat nog lang niet het einde van de oorlog betekende. De Slag om de Ardennen in de winter van 1944 zou een onuitwisbare stempel drukken op de hele streek en het hele land. Het was een cruciale strijd waarbij de geallieerden, Duitsers en Britten hun laatste krachten uitputten voordat het oorlogsgeweld uiteindelijk het zwijgen werd opgelegd. “Dat is uiteraard een van dé focuspunten van dit museum, want het was een van de belangrijkste veldslagen van deze oorlog, die heel wat vragen oproept. Waarom net hier ? Wat was de beslissende rol van het Ardennenfront ? Wat heeft zich hier precies afgespeeld ? Die vragen komen wel aan bod, maar het gaat er toch vooral om een algemeen beeld te schetsen voor een zeer ruim publiek, van gepassioneerde nieuwsgierigen tot mensen die maar een vaag beeld hebben van deze oorlog.”

“We zijn ons ervan bewust dat de laatste getuigen verdwijnen en dat we het vanaf nu moeten doen met filmbeelden, waardoor bepaalde feiten soms vervormd worden. We hebben ervoor gekozen de collecties van de stad – waaronder de collectie van het oude museum – aan te vullen met enkele privécollecties, zodat we een rijk panorama krijgen. Hier en daar moeten we nog een paar correcties aanbrengen en details verfijnen, maar we gaan voor de perfectie !”

TOTAALERVARING

De grote troef van dit museum bestaat uit de drie scenovisies op drie locaties in het museum. Via deze minitheaters krijgt de bezoeker gedurende telkens een vijftiental minuten een echte totaalervaring. De beeldschermen, de klankband en de verhalen van de vier audiogidsen zorgen voor een sfeervolle verheldering van een aantal sleutelmomenten. Zonder al te veel te onthullen, kunnen we al zeggen dat de eerste scenovisie inzoomt op de vorderingen van de As-strijdkrachten bij het begin van de oorlog. Daarna volgt het offensief in het hart van de Ardennen, om vervolgens te worden meegenomen naar een cafeetje in Bastenaken dat vanwege de bombardementen zal worden omgevormd tot een schuiloord, waarbij het publiek zich uiteindelijk in de kelder bevindt. Dank zij deze ambitieuze aanpak kunnen we ten volle meeleven en meevoelen met wat deze mensen op deze cruciale dagen doormaakten. “Al die taferelen werden element per element in elkaar gepuzzeld. Het doel was niet er een echt spektakel van te maken, maar wel een totaalervaring aan te reiken die verder gaat dan simpele beeldschermen. De meeste afbeeldingen zijn trouwens het werk van de Luikse tekenaar Philippe Jarbinet, die de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog goed kent, zoals blijkt uit de door hem getekende serie 44 Airborne (Casterman).”

Het parcours eindigt bij een reeks graven, die ons herinneren aan de zware menselijke tol die deze oorlog geëist heeft. Tot slot is er de kilometerpaal van de Voie de la Liberté (die Bastenaken verbindt met Sainte-Mère-l’Eglise in Frankrijk), als symbool voor een verhaal dat we nooit mogen vergeten. Daarna is het tijd om het zonlicht weer op te zoeken en het iets verder gelegen, majestueuze Mémorial du Mardasson te gaan bekijken. Dit stervormige gedenkteken werd ingewijd in 1950 in aanwezigheid van onder meer generaal McAuliffe. Op het fronton staan de namen van de vijftig staten gegraveerd. Een symbool van vriendschap naast de in de rots uitgegraven crypte met drie altaren, voor het katholicisme, het protestantisme en het jodendom. Niemand kan deze plek verlaten zonder even stil te staan bij de 150.000 slachtoffers die vielen in één enkele slag.

www.bastognewarmuseum.be

DOOR NICOLAS BALMET & FOTO’S FRÉDÉRIC RAEVENS

“We zijn ons ervan bewust dat de laatste getuigen verdwijnen en dat we het vanaf nu moeten doen met filmbeelden”