Vlinders over datum: waarom we aan dat eerste lief blijven denken

Hoe was je eerste kus? Wie was je eerste lief? Niemand die het antwoord op die vragen vergeten is. Goed of slecht, die eerste relatie lijkt bij iedereen toch een beetje aan de ribben te blijven kleven.

Het viel op, tijdens de research voor dit artikel: begin een gesprek over de eerste liefde en iedereen, jong en oud, heeft een verhaal. Van de buurvrouw die trouwde met de eerste jongen die ze kuste, tot de vriendin die ondanks een gelukkig huwelijk met lichte weemoed terugdenkt aan haar eerste lief. Sommige verhalen zijn mooi en vertederend, andere droevig of zelfs schrijnend. Verhalen over eerste kriebels, eerste zoenen, maar ook eerste gebroken harten. Niemand die ik sprak, leek zijn of haar eerste liefde helemaal vergeten te zijn. Waarom blijft die eerste zo aan je ribben kleven, vroegen we aan seksuoloog en relatiebemiddelaar Rika Ponnet: ‘We ontwikkelen ons gevoel van zelfwaarde omdat we bevestiging krijgen van anderen, in de eerste fase van je leven van je ouders, daarna van vrienden en nog later van je lief. Een lief geeft nog meer dan een goede vriend die bevestiging: jij bent voor mij een uniek wezen, de enige, de echte, de ware. Als een eerste ervaring een positieve ervaring is – zelfs wanneer de relatie uiteindelijk eindigt in een breuk – is dat een boost voor je zelfvertrouwen en voor je relationeel vertrouwen. Dat zet een proces in gang dat impact heeft op de rest van je leven.’

Die boost voor je zelfbeeld herkent Willem (44). Hij was al 21 toen hij voor het eerst een relatie had, maar het veranderde zijn kijk op zichzelf volledig: ‘Ik liep mijn hele jeugd een beetje achter op de andere jongens, ik was niet sportief of stoer, had een babyface en grappig was ik ook al niet. Mijn eerste kus was in dat opzicht memorabel: het maakte dat ik anders naar mezelf ging kijken. Ik voelde me lang een sulletje, maar iemand die ik zelf fantastisch vond, vond me toch maar de moeite waard. Het was alsof een wereld vol mogelijkheden zich plots voor me opende. We zijn maar een paar maanden samen geweest, maar ook nadat hij het uitmaakte, kon ik verder met mijn opgebouwde zelfvertrouwen.’

Veel eerste keren

Relatietherapeut en psycholoog Lieven Migerode wil meteen een nuance aanbrengen. Want wie is nu precies je eerste liefde? ‘Er zijn veel ‘eerste keren’, van de eerste verliefdheid over de eerste kus tot de eerste keer vrijen, en het gebeurt maar zelden dat al die eerste ervaringen samenvallen in één relatie. Ik heb het dan liever over de eerste die impact had: als je je hem herinnert, moet het wel een heftige geweest zijn. Het menselijke geheugen functioneert immers op basis van gevoelens: emotie is de lijm die dingen in ons geheugen doet plakken. Hoe heftiger de emotie, hoe beter ze plakt en hoe meer je er later aan terugdenkt.’ Dat die emotie van die eerste echte liefde heftiger voelde en daarom een langere impact heeft, heeft volgens Migerode te maken met de leeftijd waarop je die eerste liefde had. Onze adolescentie is bij uitstek dé periode waarin alles intens is, vriendschappen, hobby’s, interesses en ook verliefdheden: ‘In je tienerjaren is je brein zich nog aan het vormen. Dat duurt een tijdje, bij mannen zelfs tot hun vijfentwintigste. Dat maakt adolescenten impulsiever, hun beleving groter, hun gevoelens heftiger. Een eerste verliefdheid die wederzijds was, en in de beleving van de adolescent allesoverheersend en levensveranderend was, zit diep in ons emotionele brein ingeprent. Helaas blijven slechte ervaringen ook stevig plakken: zij kunnen een trauma worden waar je soms de rest van je leven last van hebt.’

Want voor elk mooi, ontroerend verhaal van eerste liefde is er ook een verhaal dat eindigt in liefdesverdriet, in bedrog of erger. En die eerste keer een gebroken hart kan heel lang in je kleren blijven zitten, zeker wanneer je de breuk niet zag aankomen, vertelt Lieven Migerode: ‘Met een positieve eerste relatie bouw je vertrouwen op, een negatieve kan angst creëren. Na een breuk duurt het soms even voor het basisvertrouwen zich weer herstelt, niet alleen in de liefde, maar ook in jezelf: hoe is dit kunnen gebeuren? Heb ik het dan zo verkeerd ingeschat? Maar een liefdesrelatie speelt zich gelukkig niet af in een vacuüm. Als je thuis een vangnet hebt en een fijne vriendenkring die je opvangt, dan is de impact van een eerste negatieve ervaring ook weer niet zo groot. Dan denk je gewoon: dit zal mij geen tweede keer overkomen, volgende keer kijk ik wel beter uit. De ervaring heeft je wijzer gemaakt, niet angstiger.’

Homo nostalgicus

Speelt zeker mee in het idealiseren van onze eerste liefde: wij mensen zijn een nostalgische soort. We kopen elpees ook al is muziek beluisteren via Spotify veel makkelijker en kijken ondanks een erbarmelijke beeldkwaliteit op YouTube naar de televisieseries uit onze jeugd. Geen wonder dat we dan ook blijven terugdenken aan die eerste verliefdheid. Sarah (38) had jarenlang een knipperlichtrelatie met haar eerste lief voor ze trouwde met een andere man en kinderen kreeg: ‘Af en toe had een van ons beiden eens iemand anders, maar we kwamen altijd weer bij elkaar. Voor even, en dan wisten we weer waarom het niet werkte tussen ons en gingen we nog eens uit elkaar. Op een gegeven moment wilde ik een kind, hij niet, en zijn we definitief uit elkaar gegaan. Ik ben erg gelukkig getrouwd en heel blij met mijn kinderen, die ik met mijn ex nooit gekregen zou hebben, maar nog elke keer dat ik hem zie of zijn naam valt in een gesprek, voel ik een steekje en denk ik: wat als…’

Dat je een beetje aan je eerste lief blijft denken, is niet ongewoon, vertelt Lieven Migerode. ‘Vergelijk het met de muziek uit je jeugd: zoals je van bij de eerste noot terug geslingerd wordt naar dat gevoel van toen, zo kan een ex-lief emoties van een goede, gedeelde tijd oproepen. Verliefdheid is een emotioneel proces waarvan sporen in het geheugen achtergebleven zijn. Zie je een ex-lief met wie je een sterke klik hebt gevoeld, dan flakkert dat gevoel weer op. Onze hersenen maken geen onderscheid tussen een herinnering en een echt gevoel: op het moment dat je die herinnering herbeleeft, wordt dat gevoel opnieuw opgewekt en komt de verliefdheid voor een stuk terug in het nu. De herinnering aan een verliefdheid voelen is kortom hetzelfde als een beetje verliefd zijn.’

Geen tweede keer

Zelfs wie niet met de warmste gevoelens terugdenkt aan die eerste liefde, erkent wel heel wat geleerd te hebben van die eerste partner, en dan hebben we het niet over kustechniek, maar wel over wat je belangrijk vindt in een relatie en wat je zoekt in een partner. Dominique (45) ontdekte wat ze zeker níét meer wil: ‘Mijn eerste lief was heel aanklampend. Het liefst was hij altijd bij me en deden we alles samen. Aanvankelijk remden mijn ouders dat af, maar naarmate we ouder werden, begon ik me beklemd te voelen. Dat verwarde me: ik had altijd gedacht dat een relatie een symbiose hoorde te zijn. Waarom had ik dan zoveel nood aan tijd voor mezelf? Na onze breuk viel ik voor het andere uiterste, een man die op zijn onafhankelijkheid stond en mij amper toeliet in zijn leven. Dat vond ik ook maar niets. Gaandeweg heb ik ontdekt dat ik best op mijn strepen mag staan en dat ik zowel tijd voor mezelf als aandacht van mijn partner mag vragen.’

Rika Ponnet bevestigt dat je in een eerste relatie vooral jezelf goed leert kennen: ‘De meeste mensen hebben een vrij goed idee over zichzelf: ik ben zus of zo en als dit of dat zou gebeuren, dan ga ik zo en zo reageren. Maar in de intimiteit van een liefdesrelatie gedraag je je anders dan je als individu zou doen. Plots blijkt dat je toch niet zo zelfstandig bent of dat je meer bevestiging nodig hebt dan je graag zou willen. Je leert kortom je eigen hechtingsstrategie kennen. In die eerste intieme relatie ontdek je je diepere behoeften en je kwetsbaarheden, die in andere omstandigheden meer gemaskeerd zijn. Dat zijn lessen die je meeneemt in al je volgende relaties.’

Een muisklik verwijderd

Beide deskundigen zijn het over één ding eens: er is geen liefde die meer blijft hangen dan de liefde die niet mocht zijn. Het Romeo-en-Julia-effect, zeg maar. Lieven Migerode: ‘Mensen die het meest aan hun ex blijven denken, zijn vaak mensen die het gevoel hadden dat de liefde nog niet op was, maar dat de relatie buiten hun wil om, door ouders die protesteerden, maar bijvoorbeeld ook door een verhuizing, afgebroken werd. De relatie is als het ware nog open.’ Volgens Rika Ponnet is een dergelijke gedwongen breuk ook vaak een remmende factor op volgende relaties: ‘Men gaat dan de ex-partner idealiseren: die eerste was de ware, de grote liefde, en met het beëindigen van die relatie hebben ze hun kans op geluk verloren. Die relatie wordt een soort van mentale vluchtroute. Telkens wanneer het in een volgende relatie minder goed gaat, grijpt men terug naar die eerste relatie: als ik met hem of haar was samengebleven, was ik wél gelukkig geweest. Soms gaat het zelfs zover dat er stappen worden gezet om contact te zoeken met die ex.’

Want waar vroeger een ex na een breuk geruisloos in de nevelen van het verleden kon verdwijnen, is nu bijna iedereen met enkele muisklikken opgespoord en heb je in enkele tellen het contact met je ex-lief hersteld. Zo zocht Bieke (47) na haar scheiding via sociale media haar ex weer op. ‘Ik was achttien toen ik samen was met Max, hij was mijn eerste echte lief. Een dik jaar later was het alweer voorbij tussen ons, maar hoewel ik na hem langere relaties heb gehad, is hij altijd degene geweest aan wie ik het vaakst terugdenk. Sinds ik hem tegenkwam op een feestje op de veertigste verjaardag van een gemeenschappelijke vriendin, zijn we Facebookvrienden, maar daar bleef het bij. Ik heb hem nooit een bericht gestuurd, zelfs nooit een foto of een bericht van hem geliket. Maar na mijn scheiding vorig jaar ging ik steeds meer aan hem denken en op een avond heb ik hem, met een paar wijntjes op, een berichtje gestuurd: dat ik weer single was en aan hem dacht. Hij antwoordde en zo hebben we een aantal keren over en weer gemaild. We zijn een paar keer iets gaan drinken en het klikte. We zien wel hoe het loopt.’

Een gedeeld verleden geeft je snel weer een goed gevoel bij elkaar, bevestigt Rika Ponnet: ‘Er is vaak nog een grote vertrouwdheid tussen twee ex-geliefden, al merken ze in de meeste gevallen relatief snel dat er wel degelijk een reden was waarom ze indertijd uit elkaar gegaan zijn. Bovendien zitten beiden ondertussen in een realiteit waar ze rekening mee moeten houden: ze hebben jobs, vrienden, kinderen, een leven dat ze niet meer met elkaar gedeeld hebben. Het zal tussen een ex-koppel nooit meer worden wat het geweest is. Maar blijkbaar is het des mensen om af en toe in de schakel van relaties die het leven is een paar schakels terug te keren en te gaan kijken naar die ene schakel waar we nog weleens met spijt en weemoed aan terugdenken.’

Bedenk altijd, besluit Lieven Migerode, dat een ex uit je verleden een ideaalbeeld is, geen werkelijkheid: ‘Wanneer je verliefd bent, is dat als een automatische klik: alles gaat vanzelf, je begrijpt elkaar met een blik en een half woord. Wanneer dat wederzijds is, is dat een euforisch gevoel. Het is normaal dat je daar met nostalgie aan terugdenkt: zulke ervaringen zijn zeldzaam in het dagelijkse leven. Misschien missen we van een eerste liefde vooral het idee iemand gevonden te hebben die perfect bij ons past. Dat is in je jeugd nu eenmaal makkelijker dan op latere leeftijd. Je bent nog niet af. Als je dan een relatie begint, vorm je elkaar als het ware. Hoe ouder je wordt, hoe meer je al gevormd bent en hoe meer er ‘gewrongen’ moet worden om iemand in je leven te passen. Je hebt een persoonlijkheid, je weet wat je wilt en wat je niet wilt. Een relatie zal nooit meer zo vanzelf gaan als in je jeugd.’