Na een lange relatie opnieuw alleen: ‘Alsof de zon weg is en je plots in de schemering leeft’

Ze is wereldberoemd en larger than life, maar als Lena Dunham in Vogue een pakkend stuk schrijft over weer alleen zijn na een relatie van zes jaar, dan herkennen ook 26-jarige leerkrachten en 62-jarige boekhouders zich daarin. Want het gevoel jezelf voor een stuk verloren te zijn is universeel.

Alsof je hart eruit wordt gerukt, erop gesprongen wordt en je het kapot terugkrijgt. Je kijkt ernaar in je handen en vraagt je af wat je er nog mee aan moet.’ Elisabeth (44) vond de aankondiging van het einde van haar relatie verpletterend. Choquerend ook. Liefdesverdriet is een groot ding. Het is verdriet, pijn, woede, machteloosheid en ook de praktische reorganisatie van je leven. Want je bent weer alleen, misschien voor het eerst sinds lang. Het is alsof de wereld vergaat, schrijft Nederlands filosoof Jan Drost in zijn boek Als de liefde voorbij is. Omdat dat ook zo is, vertelt hij, als ervaringsdeskundige. ‘Liefde zit in elke vezel van de realiteit, ook in jezelf, en als ze wegvalt, of als jij weggaat, is het of er een lamp wordt uitgedaan. Alsof de zon weg is en je plots in de schemering leeft. En in die schemering zie je jezelf niet meer goed.’

Twee kanten

Het zijn de dagelijkse dingen die ze mist, nu ze weer alleen is, schrijft Lena Dunham in Vogue. ‘Het geluid van de wasmachine die je niet zelf hebt aangezet. Uren samen stil zijn op zondag. Je mist niet de technicolor herinneringen, maar de rare, stille details die keer op keer het bewijs waren van het feit dat je niet alleen was.’ En dat is raar, schrijft ze, want vroeger was ze graag alleen. ‘Toen ik jong was, voelde het luxueus aan: solitude, een staat waarin fantasie en realiteit gemengd werden. (…) Als student was het nog zo nieuw, dat ik ervan genoot als van een bubbelbad.’ Maar toen werd ze verliefd. ‘De zelfstandigheid die ik zo op prijs had gesteld werd vervangen door een verlangen naar constant mannelijk gezelschap, ook als dat gezelschap onbeleefd was op café, te luid babbelde in de cinema of me op mijn niet ideale borst-heupratio wees.’ In haar hoofd was ze nog altijd het soort meisje dat alleen op café een krant ging zitten lezen, maar in werkelijkheid was ze dat al lang niet meer. ‘Toen ik dat besefte, rouwde ik even niet meer om het verlies van mijn relatie, maar om het verlies van mijn moed.’ Ze wil de smaak van het sololeven weer te pakken krijgen. ‘De wereld weer in mijn eentje tegemoet durven treden, met de kracht en de aanwezigheid van iemand die zichzelf kan tolereren. Iemand die geniet van de stilte, mijn stilte, van gewoon kunnen doen wat ik wil en van de uitgestrektheid van tijd voor mezelf.’ Die stilte weer innemen werd een nieuw tijdverdrijf. ‘Ik heb op papier een lijstje gemaakt van dingen die ik graag doe, activiteiten waaraan ik plezier beleef en die me voeden. (…) Terwijl mijn hart nog verlangt naar een verloren thuis, zoek ik langzaam maar zeker naar de thuis in mezelf.’

Weer alleen zijn, het lijkt twee kanten op te gaan. Aan de ene kant zie je jezelf niet goed meer, zoals Drost zegt, nu de spiegel van de ander er niet meer is. Dan is de opborrelende vraag: wie ben ik, zonder een partner? Anderzijds ontdek je aspecten van jezelf die ondergesneeuwd geraakt zijn in je relatie en vraag je je af waar je al die tijd naartoe was.

Wie ben ik?

‘Het is de schuld van mijn ouders’, knikt Daphne (26). ‘Zij hebben me ingepeperd dat een mens niet gemaakt is om alleen te zijn. Dat je pas compleet bent als je bij iemand hoort. Dus toen mijn vriend en ik na bijna negen jaar beslisten om uit elkaar te gaan, was ik verloren. Ik was Daphne-van-Filip. Het meisje dat elk weekend aan de zijlijn stond te supporteren. Dat naar rockconcerten ging. Dat graag naar Star Wars-films keek. Maar mijn interesse voor voetbal verdween toen ik single was en met vriendinnen op een concert van Queens of the Stone Age voelde ik me ongemakkelijk. Het was verwarrend. Filip was er sinds mijn zestiende altijd geweest. Het is niet dat hij dominant was, maar toch was ik hem in veel gevolgd. En hij mij, zo bleek, want hij heeft niet eens The Last Jedi en Solo gezien nu we niet meer samen zijn. Was mijn interesse voor voetbal en muziek dan niet gemeend? Wie ben ik? Wat wil ik? Ik weet het niet goed. Ik heb het gevoel dat ik mezelf de laatste maanden opnieuw heb moeten definiëren.’

Vreemd is dat niet, legt Lieven Migerode, psycholoog en auteur van Ik zie u graag, uit. ‘Je bent niet ‘gewoon’ jezelf, want er bestaat niet één zelf, er zijn veel verschillende versies van en heel wat mensen en gebeurtenissen hebben daar een invloed op. Als je samen bent opgegroeid, is het logisch dat je elkaar mee vormt. Dat is ook goed. En ja, als je iemand op je vijfendertigste leert kennen, heeft die een andere invloed op je dan als je nog maar zestien bent. Maar het idee dat je ‘zelf’ iets is wat bestaat en wat jij dan op de een of andere manier vindt, klopt niet.’ Iets waar Drost het helemaal mee eens is. ‘We denken vandaag graag dat we autonome individuen zijn, maar ons diepste besef van wie we zijn is afhankelijk van anderen. Er is geen ik zonder de vele spiegels die ons worden voorgehouden en je partner is meestal je favoriete spiegel. Als die wegvalt, zit je in het begin een beetje bevroren naar de muur te kijken.’

Een beeld dat Geert (62) herkent. ‘Nadat mijn vrouw bij me wegging, was ik op drift. Ik had de ene relatie na de andere, maar ze duurden nooit lang. Op een dag ging het met mijn toenmalige vriendin over een vakantie. We zochten een verblijf en ik zei: ‘Maar wij hebben toch niet graag dat we een zwembad moeten delen?’ Meteen besefte ik dat dat niet klopte. Mijn ex had dat niet graag. En ik dus ook niet. Maar mijn vriendin vindt het prima en ik nu dus ook. Die avond besefte ik dat ik weinig eigen ideeën en meningen heb, ik heb mijn karretje altijd aan dat van mijn geliefde gehangen. Er volgden een paar donkere maanden, dit soort existentiële vragen had ik mezelf nooit eerder gesteld. Maar als ik eerlijk ben, denk ik dat het er uiteindelijk niet zo veel toe doet wie ik ben. Wat telt is wie ik ben voor de ander.’

Een relatie is niet alleen twee personen, legt Migerode uit, maar ook hoe die personen met elkaar omgaan. ‘Eén plus één is meer dan twee. En daarom verandert er zoveel als je weer alleen bent, omdat niet alleen die persoon, maar stukken van jezelf verdwijnen. In een relatie kun je je soms een beetje verstoppen. Als er iets gebeurt, is het niet altijd duidelijk wie wat doet. Als er iets misloopt, weet je niet precies wiens fout het is. Maar als je alleen bent, komt alles weer bij jou terug. Jij moet beslissen, jij moet jezelf motiveren, jij moet iets ondernemen.’

Jezelf voorliegen

Na de eerste grote scheidingsstorm begon Elisabeth (44) aan de herinrichting van haar slaapkamer. ‘Schilderen, een nieuw bed: een heerlijk moment. Er veranderde iets, ik voelde een soort bevrijding. Opluchting over de afwezigheid van de oude geliefde. Dat was best confronterend. Had hij me niet alleen voorgelogen, maar – veel erger – ik ook mezelf? Een constatering die veel zelfonderzoek heeft gevraagd. Ik moest tegelijk omgaan met de kwetsuur van het afscheid en de opluchting van de bevrijding. Het heeft lang geduurd om dat in balans te krijgen. Na gesprekken met vriendinnen, met een professionele hulpverlener en vooral met mezelf is de conclusie dat ik mezelf effectief een stuk was kwijtgeraakt in mijn relatie.

‘We waren nog niet volwassen toen we elkaar vonden en dat heeft iets moois. Je groeit samen op. Je vergroeit. Maar je ontwikkelt je niet zoals je dat zou doen mocht je alleen zijn of met iemand die andere dingen uit je kan halen. Mijn ex-partner heeft een ander tempo dan ik. Altijd opgejaagd, graag een volle agenda. Daar was ik me wel van bewust, maar ik aanvaardde het feit dat ik me voor een stuk geleefd voelde. Niets is perfect, weet je wel. Het was wat het was en ik deed wat ik kon. Ik ken mezelf nu op een andere manier. Ik hoor vaak dat ik opener, socialer en veel rustiger ben. Dat is een stuk van mij dat blijkbaar goed verstopt zat tijdens mijn relatie.’

Iemand die zegt dat hij of zij zichzelf herontdekt heeft na een gebroken hart, dat klopt volgens Jan Drost niet helemaal. ‘Want je was ook tijdens die relatie gewoon wie je was: iemand die zich heeft aangepast. Misschien te veel, dat wel. Dat hoef je nu niet meer te doen en dat kan verwarrend zijn. Misschien was je niet je ideale ik tijdens de relatie, de ik die je heel graag wilt zijn, maar je was wel een versie van jezelf.’

Veel heeft met zelfvertrouwen te maken, zegt Migerode. ‘Het klopt dat we ons in relaties soms te lang goed houden, dat we de ander volgen of een beetje bang zijn voor onze eigen identiteit. We vertrouwen op dienstbaarheid, en als je geleerd hebt dat je jezelf moet wegcijferen of dat je de moeite niet waard bent, is dat risico groter. De combinatie van iemand die veeleisend is en iemand die zich zulke dingen laat zeggen, kan voor problemen zorgen.’

Absoluut, knikt Carine (52). ‘Ik heb het gevoel dat ik me verloor in compromissen sluiten en conflicten vermijden. Ik deed heel veel water bij de wijn. Laat ons zeggen dat mijn ex Châteauneuf-du- Pape dronk en ik spuitwater. Ik ben een pleaser en dan is dat een risico. Toen mijn relatie plots voorbij was, leefde ik niet meer in functie van iemand anders. Ik vroeg me af: waarom was ik niet trouw aan mezelf? En ook: wie ben ik? Mijn ex kon weliswaar heel charmant zijn, maar gaf me ook het gevoel niks waard te zijn. Door alleen te zijn, bouwde ik mijn zelfvertrouwen weer op. Dat ging in kleine stapjes. Eerst was het modder en chaos, pas na een tijdje kwam er helderheid. Therapie heeft ontzettend geholpen. Ik besef nu wat ik waard ben. Meteen na de breuk dacht ik: ik begin niets nieuws, mijn rugzak is te zwaar. Ik wilde nog wel iemand in mijn leven, maar pas als ik geleerd had om mijn grenzen te bewaken. Ondertussen sta ik sterk genoeg in mijn schoenen en ben ik blij met mijn nieuwe relatie.’

Er is alleen en alleen

Elisabeth geniet van een paar solodagen aan zee, Carine gaat alleen uit eten als ze daar zin in heeft en Daphne gaat ook naar de film als niemand mee wil. Net als Lena Dunham tolereren ze hun eigen gezelschap en vaak genieten ze er zelfs van. Maar ‘alleen zijn’ en ‘alleen zijn’ blijken twee verschillende dingen, ontdekte Koen (48). ‘Ik ben graag alleen en kreeg daar binnen mijn huwelijk ook de ruimte voor. Mijn vrouw ging op weekend met vriendinnen, ik ging alleen stappen in de Vogezen. Maar na de scheiding genoot ik niet meer zo van al die tijd alleen. Het idee dat er niemand op mij zit te wachten als ik thuiskom, hangt als een donkere wolk over mijn solitude. Alleen zijn blijkt maar waardevol als er ook verbondenheid is. Het rare is dat toen ik in een nieuwe relatie aangaf dat ik soms solotijd nodig heb, mijn vriendin dat niet begreep. ‘Waarom wil je dan een relatie?’ vroeg ze boos. Ik heb geluk gehad met mijn ex, zo blijkt. Pas nu besef ik dat ik haar te weinig op prijs gesteld heb. Ik vind alles heel snel vanzelfsprekend, leerde ik na mijn scheiding. Want ja, weer alleen zijn maakt veel duidelijk, ook over hoe je zelf in elkaar zit en welke fouten je gemaakt hebt in je huwelijk. Al duurde het even voor ik volwassen genoeg was om dat toe te geven.’

Ook Jan Drost leerde zichzelf beter kennen na zijn relatiebreuk. ‘Ik kreeg een helderder idee van wie ik ben en wat goed voor me is. Verbeter de liefde, begin bij jezelf, dus. Want zelfs als jij niet degene bent die een punt achter de relatie zet, heb je een aandeel in de breuk. Uiteraard heb je ook je tekortkomingen. Daar kun je maar beter realistisch over zijn. Ervaring helpt daarbij, net als de ervaring van een gebroken hart. Op voorwaarde dat je aan zelfreflectie doet, natuurlijk. Wijsheid kan met de jaren komen en als je jezelf een beetje een leuk persoon vindt, sta je ook steviger in je schoenen voor je volgende relatie. Want het heeft iets bijzonders, liefde. Je gunt de ander alle geluk van de wereld en gunt hun daarom jou. Omdat je denkt dat je hun leven fijner gaat maken. Daarom kun je maar beter een goed idee hebben van wie je bent.’ Om het met een Oude Griek te zeggen: zelfkennis is het begin van alle wijsheid.