Meisjes belagen is liefde vragen: waarom we grensoverschrijdend gedrag ‘normaal’ vinden

Ja, nog een stuk over #metoo. Niet over wie, wat en wanneer, maar over waarom. ‘Tot op vandaag geven we jongens een dubbele boodschap mee: als een meisje nee zegt, bedoelt ze eigenlijk ja.’

‘Me Too betekent niets. Het is maar een tijdelijke gimmick. Mannen zullen altijd bovenaan staan. Dat is nu eenmaal de wet van de natuur.’ Een van onze lezers, SC, schreef hoofdredactrice Ruth Goossens een mail na het lezen van haar edito over #metoo. Hij haalde er ook de ongehoor- zame Eva bij, die Adam en de aarde in het verderf stortte, en klaagde dat hij als man niet de kans krijgt om zich omhoog te neuken zoals al die actrices hebben gedaan die nu komen klagen. SC wou graag anoniem blijven, en ik begrijp dat. Ik bazuin mijn meest radicale ideeën ook niet graag rond. En geef toe, in 2018 stellen dat vrouwen van nature minderwaardig zijn, is ietwat radicaal. Want uiteraard zijn mannen en vrouwen evenwaardig, en natuurlijk hebben vrouwen recht op onderwijs, een eigen bankrekening en gelijk loon. Gelijkwaardigheid lijkt de norm in onze westerse wereld. Maar het is toch nog niet helemaal vanzelfsprekend, want de discussie over seksisme, wat wel of niet ongepast gedrag is en hoe mannen en vrouwen zich tegenover elkaar gedragen, borrelt al een paar jaar. Sinds Harvey Weinstein, #metoo en Bart De Pauw is het geëxplodeerd. Daarom zuchtte een jongeman in mijn familie onlangs: ‘In wat voor maatschappij leven we als er mannen zijn die denken dat grensoverschrijdend gedrag oké is?’

Nee is ja

Waarom denkt een man dat het grappig is om ‘Tetten bloot!’ te roepen als hij me voorbijfietst? Waarom legt een baas zijn hand op de bil van zijn werkneemster? Waarom verkracht een dj een vrouw die acht keer na elkaar nee zegt? Met andere woorden, waarom doen mensen wat ze doen? ‘Gedrag is complex’, zegt Els Consuegra, pedagoge en genderexpert aan de VUB en de UGent. ‘Vanuit de psychologie kijken we naar motieven, bewust of onbewust gedrag, biologie of opvoeding. Sociologisch gaat het over de invloed van de maatschappij en grotere structuren.’ Het ding is, net zoals vissen niet beseffen dat ze in water leven, staan wij niet stil bij het feit dat we gestuurd worden door de wereld waarin we leven. Nochtans is dat cruciaal, bevestigt seksuoloog Wim Slabbinck. ‘Onze cultuur, van sprookjes over actiehelden tot muziek, leert ons een ongeschreven wet. Mannen hebben recht op vrouwen- lichamen. In een historische context was dat ook zo, alleen zijn we vandaag 2018. Toch praten we in het hele #metoo-verhaal nog vooral over symptomen en gevolgen, en niet over onderliggende oorzaken. Ik vrees daarom dat we dit debat over tien of twintig jaar nog altijd zullen voeren. We zijn ook hypocriet. Bij een groepsverkrachting in Indië of als Boef vrouwen kechs noemt, zijn we verontwaardigd. Maar uit Europese cijfers blijkt dat 11% van de vrouwen ouder dan vijftien jaar ervaring heeft met seksueel geweld en dat één op de twee vrouwen al geconfronteerd werd met grensoverschrijdend gedrag. Er gebeuren in België zo’n 43.000 verkrachtingen per jaar. Dat zijn er een honderdtal per dag. De vraag is welke maatschappelijke ideeën die we voor normaal aannemen ons gedrag sturen.’

Wat mij bijvoorbeeld opvalt, is dat het in de hele #metoo-discussie vooral over vrouwen gaat. Wat ze waarom wel of niet gedaan hebben, of ze het eens zijn met elkaar of niet. Er kwamen duizenden vragen omtrent de vrouwen die naar de VRT gestapt zijn om Bart De Pauw aan te klagen, maar bijna niemand leek zich af te vragen wat hém bezield had. Daar ligt volgens Slabbinck de sleutel tot het antwoord. ‘Tot op vandaag geven we een dubbele boodschap mee. Als een meisje nee zegt, bedoelt ze eigenlijk ja. Dat kreeg ik letterlijk te horen van de stoere jongens die succes hadden bij de meisjes. Jongens wordt geleerd dat ze ervoor moeten gaan. Initiatief nemen, versieren, overtuigen en zelfs aandringen. Meisjes worden gewaarschuwd, ze moeten voorzichtig zijn, want jongens proberen soms dingen te doen die ze niet willen.’

Totaal hormonaal

7 Reasons So Many Guys Don’t Understand Sexual Consent. Met zo’n titel wordt een stuk al snel miljoenen keren gedeeld. Journalist David Wong stelt op de website Cracked dat geen enkele statistiek over grensoverschrijdend gedrag hem verbaast, en wel omdat jongens van kleins af aan wordt geleerd dat meisjes verliefd op je worden als je actie onderneemt en jezelf opdringt. Dat idee leeft op de speelplaats, in de aula en sportclub, op kantoor en op beeldschermen allerhande. James Bond verkracht Pussy Galore, waarna ze stapelverliefd op hem wordt, idem voor Khal Drogo en Daenerys in Game of Thrones, en zelfs in een kinderfilm als Ratatouille heeft Colette de peperspray in de aanslag als Linguini haar kust en zij voor hem smelt.

En er is meer, volgens Wong. Make-up, hakken, een decolleté, een bikini op het strand, een glimlach, hij leerde dat alles wat vrouwen doen bedoeld is om mannen op te winden. Seksuele overperceptie, heet dat. Zo wordt elk vriendelijk gesprek een flirt, elk pikant grapje een uitnodiging, elke kus de prelude tot seks en elk kledingstuk sexy. De boodschap die jongens krijgen is volgens Wong glashelder: vrouwen zijn helemaal opgetrokken uit verleiding maar ze spelen hard to get, en toestemming vragen is voor watjes want echte mannen gaan ervoor. Bovendien hoeven mannen zich niet te beheersen in de buurt van al dat vrouwelijk schoon, schrijft hij, want het is sterker dan henzelf. Boys will be boys, nietwaar? Daar gelooft Slabbinck niet in. ‘Het is beledigend voor mannen, alsof we oermensen zijn die geregeerd worden door onze hormonen. Ik ben er heilig van overtuigd dat biologie een stuk minder belangrijk is dan sociale controle. Niet testosteron maar maatschappelijke normen maken de man.’ En die maatschappelijke norm is: mannen gaan in de aanval, vrouwen spelen verdediging. Of zoals Daft Punk wist: ‘She’s up all night to have fun, He’s up al night to get lucky.’

Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat twee op de drie meisjes tussen twaalf en achttien jaar al onder druk gezet werden om naaktfoto’s op te sturen. Maxine Janssens (15) schreef vorig jaar het toneelstuk #gekraaktdooreigennaakt, nadat er op haar school een powerpoint met naaktfoto’s rondging. Ze schrok ervan hoe snel de schuld bij de meisjes gelegd werd. ”Ze moeten maar niet zo dom zijn’, was het verwijt’, vertelde ze in Het Laatste Nieuws. Vandaar dat ouders wereldwijd aangeraden wordt om hun kinderen te leren geen naaktfoto’s op te sturen. Maar we kunnen kinderen ook leren om geen foto’s te vragen en elkaar zeker niet onder druk te zetten om er te sturen. Opvallend is dat de directeur van de school in datzelfde interview vertelt dat de twee daders geen idee hadden van de impact van hun stunt. ‘Het was alsof ze die foto’s (…) doorstuurden omdat het zo makkelijk was, omdat het testosteron met hen aan de haal ging.’ Testosteron, dus. Die jongens met hun powerpoint waren niet dom, schuldig of slecht opgevoed, maar gewoon hormonaal.

Geefsters en nemers

Gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen is in onze contreien de norm. Desondanks worden vrouwen nog dagelijks geconfronteerd met seksisme, van gewoon vervelend (‘Tetten bloot!’) tot dodelijk (als een vrouw in Europa vermoord wordt, is dat in 55% van de gevallen door haar partner of familie). Een vaststelling die filosofe Kate Manne, professor aan Cornell University, aanzette om Down Girl te schrijven, een boek over de logica van misogynie.

‘Als filosoof kijk ik niet naar individuen en hun motieven, maar naar systemen. Wat stellen we vast? Vrouwen hebben systematisch last van het slechte gedrag van – vooral – mannen.’ Oorzaak is volgens Manne niet dat vrouwen gezien worden als minderwaardig, maar wel als anders. ‘Ze zijn geen human beings maar human givers‘, vertelt ze tijdens een telefonisch interview. ‘Gevers, dus. Van aandacht, zorg, tijd, bewondering, comfort, liefde, seks en kinderen. En mannen hebben recht op die emotionele, seksuele en reproductieve arbeid.’

Dat patriarchale idee is nog levend en wel en verklaart volgens Manne veel. Van de niet-verkiezing van Hillary Clinton (ze is geen gevende vrouw) tot grensoverschrijdend gedrag in al zijn vormen. Een man die je op straat toeroept dat je mooier bent als je lacht, geeft volgens Manne geen compliment, hij eist je aandacht. ‘Sommige mannen die zich misdragen, vinden doodgewoon dat ze het recht hebben op wat vrouwen in hun ogen te bieden hebben. Dat grensoverschrijdend gedrag in onze maatschappij amper bestraft wordt, bewijst hoe diep deze overtuigingen nog zitten.’

We herkennen onszelf als individu niet meteen in dit soort ideeën, stelt Els Consuegra. ‘Kritiek op de samenleving als geheel en op de bestaande ideeën van mannelijkheid wordt dan ook vaak gezien als een persoonlijke aanval. Wat we vooral niet mogen vergeten, is dat we in een transitieperiode leven. In amper honderd jaar tijd is er ontzettend veel veranderd, maar de rechten van vrouwen zijn nog heel recent. Algemeen stemrecht voor vrouwen bij alle verkiezingen is er nog maar sinds 1948, en verkrachting binnen een relatie is pas sinds 1989 strafbaar. De wereld is complex, er zijn geen pasklare antwoorden en we zijn als maatschappij volop zoekende.’

#notallmen

Gelukkig zijn mannen zoals SC, de lezer met wie we dit stuk begonnen, vandaag niet meer de norm, weet ook Kate Manne. ‘Het is niet omdat die klassieke ideeën van gevers en rechthebbenden nog leven, dat alle mannen zich ernaar gedragen. Op basis van onderzoek schatten wetenschappers dat zo’n 5% van de mannen zich systematisch misdraagt. Dat seksueel roofdiergedrag begint vaak al in de tienertijd en blijft duren omdat het niet bestraft wordt. Dat zijn de Weinsteins en Spaceys van deze wereld.’ Vaak zien deze daders zichzelf niet als verkrachters, zo blijkt uit een tiental Amerikaanse onderzoeken. Op de vraag: heb je ooit al eens iemand verkracht, is het antwoord systematisch nee. Als die vraag anders geformuleerd wordt – heb je al eens iemand gedwongen om seks met je te hebben, of seks gehad met iemand die heel dronken of buiten bewustzijn was – antwoordt tussen de 6 en 14,9% van de mannen ja.

43.000 verkrachtingen per jaar, dat zijn ook 43.000 verkrachters. En dat zijn niet allemaal geweldenaren die hun slachtoffers de struiken in trekken. In de meerderheid van de gevallen worden vrouwen aangerand door hun partner, schoonbroer, buurman, coach, leraar, collega of kameraad.

De mythe dat verkrachting altijd gewelddadig is en dat de dader een gestoord monster is, maakt de hele zaak nog complexer, legt Liesbeth Kennes uit in haar pas verschenen boek Alleen ja telt. ‘Iemand die er verzorgd uitziet, met twee woorden spreekt en geschoold is, die enige bekendheid en maatschappelijk aanzien geniet, kan geen zedenpleger zijn. Dat denken we toch.’ Daders demoniseren is ook contraproductief. Als we zedenplegers als ziek en monsterlijk zien, dan is hun gedrag het gevolg van hun ‘psychisch probleem’ en niet een afschuwelijk slechte beslissing van iemand die verder nogal doorsnee is. Want laten we niet vergeten hoe alledaags en banaal grensoverschrijdend gedrag is, benadrukt Kate Manne. ‘Het wordt vaak gepleegd door doodgewone, onmonsterlijke mannen, en een paar vrouwen, binnen een bepaalde context. Een bedrijf waar de leiding het tolereert, een sportclub waar de trainer het ook doet, een situatie die zich aandient…’ Dat soort gedrag kunnen we volgens Manne wel degelijk aanpakken. ‘Net door de context te veranderen. Als je op je bedrijf gestraft wordt als je je misdraagt, als je door omstanders aangesproken wordt als je iemand lastigvalt, als er sociale druk vanuit je omgeving komt bij losse handjes, dan kun je zo’n cultuur snel en drastisch veranderen.’

Hand van mijn kont, aub

Ook deel van onze cultuur is het feit dat een vrouw die vertelt dat ze lastiggevallen of aangerand is, prompt overstelpt wordt met vragen. Waarom heb je niet nee gezegd, waarom heb je niet teruggevochten, geroepen, gehuild? Wat deed je in zijn huis, auto of op café? Heb je het niet zelf uitgelokt? Ik kan ze niet allemaal opsommen, maar in Alleen ja telt legt Liesbeth Kennes precies uit hoe en waarom vrouwen reageren zoals ze doen.

Laten we er toch eentje uitlichten. Waarom heb je het niet gemeld? Omdat je weet dat de kans groot is dat je niet geloofd of ernstig genomen wordt, omdat je lichaam, karakter, motieven en verleden gefileerd worden, omdat het toch vooral zal gaan over wat je zelf verkeerd hebt gedaan of over de voordelen die het je ongetwijfeld heeft opgeleverd. En omdat van alle vrouwen die ik ken en die grensoverschrijdend gedrag en/of seksueel geweld meegemaakt hebben, er geen enkele is die zich niet de vraag stelt: heb ik hier zelf geen schuld aan? Vrouwen groeien namelijk op in dezelfde maatschappij als mannen en krijgen dezelfde boodschappen mee. Om rapper Jay-Z te citeren, onlangs op CNN over #metoo: ‘Het lijkt bijna alsof we het genormaliseerd hebben. Alsof we ons erbij hebben neergelegd dat vrouwen dit gedrag moeten verdragen als ze uit werken willen gaan.’

‘Zoals mannen aangeleerd wordt dat ze recht hebben op bepaalde dingen, zo leren vrouwen dat ze verplichtingen en verantwoordelijkheden hebben’, vertelt Kate Manne. ‘In onze maatschappij tolereren we ontzettend veel van blanke mannen. Kijk naar de VS, waar ze een president verkozen die op tape pochte dat hij vrouwen bepotelde en daarmee wegkomt.’ Himpa- thy, zo noemt Kate Manne het. ‘We zijn mild voor de misstappen van mannen, om hun reputatie niet te beschadigen.’

Dat varieert van mag een mens dan niet meer flirten, over de BV die zich misdraagt en door zijn werkneemsters verdedigd wordt, want hij is ‘hun goede vriend’, tot de politicus die na een geschiedenis van twintig jaar machtsmisbruik en seksuele intimidatie van vrouwen gewoon weer kandidaat-burgemeester is, ‘want hij verdient een tweede kans’. Uitzonderingen? Dit oordeelde de rechter in een zaak waarbij een Gentse dj een vrouw verkrachtte: ‘Het was wel degelijk verkrachting, maar het was geen brutale verkrachting. Hij heeft de signalen van de burgerlijke partij verkeerd geïnterpreteerd.’ De vrouw zei acht keer nee, en de man hield pas op toen ze dreigde hem te slaan. De dj kreeg een opgeschorte straf van drie jaar en moest 4500 euro schadevergoeding betalen, want de rechtbank ‘wilde zijn leven niet verder hypothekeren’. Hempathie, dus.

Die hempathie wordt vrouwen aangeleerd, stelt Kate Manne. Clara Cleymans schreef er in november een column in De Standaard over, met de titel Ik ben een welopgevoed meisje. Daarin gaf ze toe dat ze uit beleefdheid schroom voelt om te zeggen wat ze onprettig vind. Dat ze niet met een kwinkslag iemands hand van haar kont kon wegduwen of nee kon zeggen als een regisseur haar in zijn hotelkamer uitnodigde. En niet alleen BV’s hebben dit probleem. Dezelfde krant bracht een interview met Suzanne Cautaert, die al meer dan dertig jaar zelfverdedigingscursussen geeft. ‘Vrouwen krijgen waardeloze strategieën in hun opvoeding’, vertelde ze. ‘Ze leren de situatie te negeren of ontwijken, vriendelijk en beleefd te blijven en als dat niet werkt, weg te lopen. (…) Niemand zegt: ‘Ik draai me om en zeg dat hij me met rust moet laten.” Er wordt vrouwen verteld dat verzet de situatie erger kan maken, bovendien is nee zeggen en kwaad worden bepaald onvrouwelijk.

Een nieuwe tijd

In wat voor maatschappij leven we, was de vraag waarmee ik begon. Wat zien we om ons heen? Dat mensen die zich op straat, op kantoor of in de sportclub grensoverschrijdend gedragen, daar grotendeels mee wegkomen. Dat een rechtbank onlangs oordeelde dat een ex-basketbalcoach niet gestraft moet worden als hij naakte meisjes in de kleedkamer filmt. Dat 90% van de werkelijk gepleegde seksuele misdrijven niet gerapporteerd wordt. Dat de acht verkrachtingen en tien gevallen van seksueel geweld die dagelijks gemiddeld bij de politie gemeld worden, slechts 10% is van wat er echt gebeurt. 44% van die klachten wordt geseponeerd, 13% draait uit op een veroordeling. 13% van 10% is 1,3%. Dat is dus de kans dat je in ons land gestraft wordt, als je iemand aanvalt of verkracht. Het is zo dramatisch, dat de Mensenrechtenraad van de VN er onze regering op aanspreekt. Conclusie: je in dit deel van de wereld seksueel misdragen houdt absurd weinig risico in.

‘Intens trieste cijfers,’ vindt Els Consuegra, ‘en het beleid heeft hierin een verpletterende verantwoordelijkheid. Wetgeving en rechtspraak hebben wel degelijk preventieve impact. In veel Europese landen vangen multidisciplinaire politiecentra slachtoffers van seksueel geweld op. Wij hebben dat niet.’

Nog niet, maar in het kader van het Actieplan ter Bestrijding van Gendergerelateerd Geweld zijn er in januari drie proefprojecten opgestart. Er een absolute prioriteit van maken is ook volgens Kate Manne nodig: ‘Dit probleem ontstaat door diepgewortelde opvattingen en zal niet vanzelf opgelost raken. Bewustwording is belangrijk en de #metoo-discussie is een begin. Al was het maar omdat nu duidelijk wordt hoe omvangrijk het probleem is en vrouwen nu beseffen dat ze niet alleen staan. Maar in plaats van ons op hen te concentreren, moeten we focussen op de rol van mannen.’

Klopt, vindt ook Slabbinck. ‘De emancipatie van de vrouw heeft de maatschappij veranderd, maar aan de kant van de mannen is er weinig beweging. Rond mannelijkheid zit een soort harnas, en de drempel voor mannen om dat beeld en de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in vraag te stellen, is enorm. Die discussie moeten we daarom absoluut voeren. Als uit onderzoek blijkt dat jongens minder empathisch of agressiever zijn, moeten we ons afvragen hoe dat komt en niet alleen naar de biologie wijzen. Preventie is belangrijk, en dat begint van bij de geboorte. Ouders, de school, vrienden, daar leren we onze lessen. Er is ook nood aan een volwassen kijk op seksuele educatie, waarin het ook over genot, toestemming en respect gaat. En als een man grensoverschrijdend gedrag stelt, is het ook aan andere mannen om te reageren en hem duidelijk te maken dat dat niet kan. Je kunt als man het verschil maken, daar geloof ik in.’

Er zijn geen pasklare antwoorden, stelt Els Consuegra, maar ze is optimistisch. ‘Wij doen onderzoek naar ideeën over gender en rollenpatronen bij jongeren, en merken dat zij daar een stuk vrijer over denken dan hun ouders of leerkrachten. De verschillen zijn subtiel, maar duidelijk. Ons onderzoek bij 5000 twaalfjarigen toont aan dat ze bijvoorbeeld niet vinden dat meisjes altijd beleefd of jongens altijd zelfverzekerd moeten zijn. Veranderende gezinsstructuren waardoor ook vaders huishoudelijke taken doen en sterke vrouwelijke leidersfiguren helpen daarbij. Het zal nog een paar decennia duren, maar het gaat de goede richting uit.’