Mannen over hun sterilisatie: ‘Ik heb ooit mijn wijsheidstanden laten trekken, dat was veel erger’

Angst voor de operatie, voor ontmannelijking en moeizamere seks: er is veel dat mannen kan tegenhouden om zich te laten steriliseren. De ingreep zit dan wel in de lift, de onwetendheid blijft groot. “Eerst komen de moppen, daarna pas de vragen.”

Angst voor de operatie, voor ontmannelijking en moeizamere seks: er is veel dat mannen kan tegenhouden om zich te laten steriliseren. De ingreep zit dan wel in de lift, de onwetendheid blijft groot. “Eerst komen de moppen, daarna pas de vragen.”

Vijf jaar geleden waren mijn vrouw en ik 35 en werd het na twee kinderen stilaan tijd om te beslissen of we ons gezin nog wilden uitbreiden’, vertelt Peter. ‘Daar waren we snel uit: het was goed zo, onze kinderwens was vervuld. Anderzijds leek het ons niet verstandig om mijn vrouw tot aan de menopauze hormonale anticonceptiemiddelen te laten gebruiken. Dat deed ze al zo lang, ik vond dat het nu aan mij was om mijn verantwoordelijkheid te nemen. De keuze was snel gemaakt, zeker als je weet dat je er een gelukkigere vrouw voor in de plaats krijgt.’

De keuze voor sterilisatie lag voor de hand, zegt Peter: ‘Ik heb geen moment getwijfeld. Na zeventien jaar relatie gingen we echt niet opnieuw met een condoom vrijen, en hoe riskant kon de ingreep zijn? Toch niet meer dan wanneer je een half leven lang je hormoonhuishouding overhoop gooit?’

Weg met de pil

Vasectomie, het doorknippen van de zaadleiders tussen de teelballen en de prostaat, zit de jongste jaren in de lift. Volgens het RIZIV lieten in 2017 ruim 10.000 Belgische mannen zich steriliseren, een stijging van 37 procent ten opzichte van 2010. Veelal mannen op een scharnierleeftijd, leren de tabellen: bijna zes op de tien mannen die de ingreep in 2017 ondergingen, waren tussen 35 en 44 jaar.

Die toenemende vraag komt niet uit de lucht vallen. In de eerste plaats omdat er wat beweegt bij de vrouwen. Hoewel de pil ooit symbool stond voor hun emancipatie, heeft men het nu vooral over de nevenwerkingen en risico’s van hormonale contraceptiva. Hoofdpijn, stemmingswisselingen, een verminderd libido, een verhoogde kans op trombose, depressie en borstkanker: geen wonder dat steeds meer vrouwen komaf maken met de pil en ooit ‘beter’ genoemde alternatieven als het hormoonspiraaltje en de vaginale ring.

Mag eveneens op de schop: het idee dat mannen de geboortebeperking en de bijbehorende zorgen met plezier uitbesteden aan hun vrouw. Volgens nagenoeg elk beschikbaar onderzoek beschouwen de meeste mannen anticonceptie als een gedeelde verantwoordelijkheid van beide partners. De overgrote meerderheid zou er graag een grotere rol in spelen en is zelfs bereid om aan de al vaak aangekondigde mannenpil te gaan, al blijft die volgens menige expert een verre toekomstdroom.

Trap in de ballen

‘In mijn verbeelding zou de uroloog de ingreep uitvoeren in zijn kabinet’, lacht Kristof (40). Als vader van twee kinderen liet hij zich anderhalf jaar geleden steriliseren, zodat zijn vrouw in alle vrijheid kon kiezen wanneer ze met de pil zou stoppen. ‘De uroloog zou me in een soort van bevallingsstoel zetten, het zaakje doorknippen, en achteraf zouden we nog wat napraten. (lacht) Hoe een vasectomie er echt aan toegaat, die uitleg was blijkbaar niet blijven hangen. En dus ben ik op de grote dag toch flink geschrokken. Een operatiezaal met een chirurg, een anesthesist, een verpleegkundige en de hele mikmak – daar had ik niet op gerekend.’

De doorsneeman houdt zijn edele delen liefst zo ver mogelijk uit de buurt van chirurgische instrumenten. Angst voor ‘de knip’ is echter nergens voor nodig, benadrukt uroloog Karel Everaert (UZ Gent): ‘Een vasectomie is een vrij banale en pijnarme ingreep, die niet langer dan een halfuur duurt en meestal onder lokale verdoving gebeurt. De dag nadien moet je het rustig aan doen en zal het voelen alsof je een trap in de ballen hebt gekregen, maar het herstelproces is veel beperkter dan wanneer een vrouw zich laat steriliseren, omdat de dokter dan via de buik naar de eileiders moet.’ Na vier weken is 99 procent van de geopereerde mannen ook weer seksueel actief, terwijl dat bij gesteriliseerde vrouwen na zes weken maar voor 52 procent geldt. ‘Ik heb ooit mijn wijsheidstanden laten trekken,’ lacht Kristof, ‘dat was veel erger.’

Niet meteen onvruchtbaar

Concreet wordt er bij een vasectomie een sneetje gemaakt aan de basis van de balzak, zodat de chirurg bij de zaadleider kan. Daar wordt dan een stukje van twee tot vier centimeter tussenuit geknipt, waarna de beide uiteinden afgebonden of dichtgebrand worden. Nadien blijven de teelballen zaadcellen produceren, maar die laatste kunnen de prostaat niet meer bereiken om zich daar met het sperma te vermengen.

Toch is een man na de operatie niet meteen onvruchtbaar, legt Everaert uit: ‘Dat vereist dat we geen zaadcellen meer terugvinden in je sperma, en het duurt wel even voor die zaadleiders als het ware uitgespoeld zijn door klaar te komen. Drie maanden na de ingreep onderwerpen we je sperma dus aan een controle. Pas als die je onvruchtbaarheid bevestigt, kun je zonder andere vormen van contraceptie vrijen.’

En de risico’s? ‘Bij elke operatie kunnen complicaties optreden, maar die zijn bij een vasectomie echt uiterst zeldzaam. Denk aan de beschadiging van de bloedvaten naar de teelbal of een huidzenuw en de aanwezigheid van een bestaande infectie in de bijbal. Die is op zich onschuldig en spoel je er normaal uit bij het klaarkomen. Bij een vasectomie daarentegen is dat afvoerkanaal afgebonden, waardoor zo’n infectie tot een abces kan leiden. Onderzoekers hebben ook geprobeerd een verband te leggen tussen vasectomie en het risico op prostaatkanker, maar dat is nooit afdoende bewezen.’

Belangrijker is volgens Everaert de mate waarin een man in gewone doen al pijn of gevoeligheid ervaart aan de teelballen. ‘Doorgaans onschuldige ongemakken die veroorzaakt worden door een kneuzing of de spermaproductie, maar wel iets om rekening mee te houden. Sommige patiënten ervaren in het eerste jaar na de ingreep immers een soort stuwende pijn, vergelijkbaar met het vervelende gevoel in de ballen wanneer je lang opgewonden bent, maar niet klaarkomt. Bij enkelingen wordt die pijn na een vasectomie chronisch. Dat gaat over minder dan één op de honderd mannen, maar ik geef gevoeligere patiënten wel mee dat een vasectomie toch langdurige pijn kan veroorzaken.’

Spijt na de knip

‘Ik zou nooit op eigen initiatief voorgesteld hebben om me te laten steriliseren’, bekent Maarten (39). ‘Waarom iets stukmaken dat goed werkt? (lacht) Na ons derde kind was mijn vrouw echter duidelijk: ‘Nu is het is aan jou.’ En daar kon ik haar alleen maar gelijk in geven. Ik heb wel wat weerstand geboden, maar uiteindelijk stond ik volledig achter het idee van een vasectomie. Een relatie is geven en nemen en het verzoek van mijn vrouw was niet onredelijk. Dan zou het egoïstisch zijn om mijn opties per se open te willen houden. Akkoord, misschien gebeurt er op een dag iets waardoor je nog een kind wilt met een andere vrouw, maar dat woog niet op tegen het engagement naar mijn vrouw toe.’

Niet elke man die op consultatie komt voor een eerste gesprek over vasectomie is zo sterk gemotiveerd, weet Everaert. ‘Een koppel waarvan de kinderwens voorbij is, een man die zijn vrouw wil ontlasten: dat is duidelijk. Iets anders is het wanneer een man aangeeft dat hij zelf geen zin heeft in een vasectomie, maar thuis onder druk staat om zich te laten steriliseren. Idem wanneer het gaat om een man die nog geen dertig is, of om een kinderloze single die alleen de voordelen van een vasectomie ziet en geen rekening houdt met de mogelijkheid van een langdurige relatie. De kans dat die mannen op een dag spijt krijgen van hun ingreep is toch net iets groter.’

Volgens de cijfers vraagt 2,4 tot 7,4 procent van de gesteriliseerde mannen achteraf om een hersteloperatie. Omdat koppels zich na enkele jaren soms bedenken en alsnog een kinderwens hebben, maar nog vaker omdat de spijtoptant ondertussen gescheiden is en zijn nieuwe partner een kind van hem wil. ‘In negen op de tien gevallen kunnen we de zaadleiders weer aan elkaar hangen en stromen er weer zaadcellen naar de prostaat,’ legt Everaert uit, ‘maar een garantie op herstel van je vruchtbaarheid biedt dat niet.’ Na een vasectomie kan het immuunsysteem van de man immers antistoffen aanmaken, waardoor de beweeglijkheid van de zaadcellen achteruitgaat.

Tijd is dan ook cruciaal volgens de uroloog: ‘De eerste drie jaar blijft de kwaliteit van de zaadcellen vrij goed, nadien vermindert de vruchtbaarheid met ongeveer tien procent per jaar. Als de vrouw dan ook al wat ouder is, is haar vruchtbaarheid net zo goed verminderd. Daardoor leidt slechts ongeveer de helft van de hersteloperaties effectief tot een zwangerschap.’ Soms wordt de zogenaamde vaso-vasostomie dan ook gecombineerd met een testiculaire extractie, waarbij de uroloog een stukje weefsel van de teelbal wegneemt. ‘De overlevende zaadcellen die we daarin vinden, kunnen we door ivf inplanten in een eicel. Daarbij bedraagt de kans op een zwangerschap ongeveer 25 procent.’

Rouwproces

Die zingt straks een toontje hoger, dat wordt een zeurkous, eindelijk van die scheerbeurten af… Mannen die zich laten steriliseren, moeten soms een hoop flauwe moppen aanhoren. Onbegrip ook, van andere mannen die hen zonder meer gek verklaren. ‘Sommigen vrezen bewust of onbewust dat een vasectomie ook in hun mannelijkheid zal snijden,’ zegt Peter, ‘al is dat in mijn vriendenkring de laatste jaren toch fel veranderd. Voor een stuk omdat we ouder zijn geworden en het machismo er stilaan uitgaat, maar ook door de grotere mondigheid van vrouwen en de aandacht voor gendergelijkheid. Waar er vroeger geen enkel gesprek over sterilisatie mogelijk was, is dat nu anders.’

De praktijk leert dat een vasectomie wel degelijk psychologische effecten kan hebben. Zo kunnen mannen met erectieproblemen nog sterker aan zichzelf gaan twijfelen. ‘Anderen maken echt een soort rouwproces door,’ zegt Everaert, ‘net zoals sommige vrouwen wanneer ze hun baarmoeder moeten laten verwijderen. Op zich verandert de ingreep niets aan seks, maar dat maakt hun neerslachtigheid niet minder reëel.’

Veel heeft te maken met onwetendheid en hardnekkige misverstanden, meent Kris- tof. ‘Eerst komen de moppen, daarna pas de vragen. Komt er nog iets uit wanneer je klaarkomt? Heb je nog evenveel zin? Maar je mag er gerust op zijn: seks na een vasectomie is en voelt in alle opzichten zoals de seks die we voordien hadden.’ Beter zelfs, vindt Peter: ‘We vrijen nu eens zo zorgeloos. Een zwangerschap kan er niet meer van komen, en mijn vrouw zit veel beter in haar vel sinds ze niet meer met anticonceptiva bezig moet zijn. Als koppel zijn we er alleen maar op vooruitgegaan.’