Kunstenares Angela Washko infiltreert in mannenwerelden: ‘Met mijn verhalen wil ik wantoestanden belichten’

Dankzij kunstenares Angela Washko en STUK kunnen we ondanks covid-19 toch op café. Toegegeven, het is een virtuele beleving én je moet er een horde verleidingscoaches bijnemen die maar moeilijk af te schepen zijn. Een happy ending is niet gegarandeerd.

De New Yorkse kunstenares, game developer en professor Angela Washko (34) exposeert haar spraakmakende feministische kunstprojecten in STUK. Via games, interventies, video’s, performances en teksten creëert ze fora om in dialoog te gaan over feminisme en gender.

Tijdens een Zoom-call die de Atlantische Oceaan overbrugt vertelt ze ons over het werk dat ze exposeert in ‘Point of View’ en wat ze ermee hoopt te bereiken. ‘Alles wat ik doe, komt voort uit een interesse in perspectieven die te weinig of foutief gerepresenteerd worden in de media die we consumeren,’ steekt ze van wal. ‘Ik wil tonen hoe vrouwen en mensen uit de LGBTQIA+-gemeenschap het ervaren om zich te begeven in omgevingen die niet voor hen bedoeld zijn.’

‘Toen ik mijn eerste werken maakte, rond 2010, spendeerde ik veel tijd in de wereld van World of Warcraft. In dit soort online omgevingen ontwikkelen gamers vaak een eigen taalgebruik, een soort code, waarmee ze kunnen interageren. Het is iets wat de spelers van dezelfde multi-user videogames met elkaar verbindt. Wie de codes niet kent, voelt zich uitgesloten van het verhaal.’

Je gaat de confrontatie met andersdenkenden niet uit de weg in je werk. Toch probeer je ook om niet te polariseren en in dialoog te gaan met ‘de andere’. Vanwaar deze insteek?

Angela Washko: ‘Polarisering is een enorm groot probleem hier in Amerika, maar ik denk dat het ook voor jullie wel herkenbaar zal zijn. Er wordt te veel aan hokjesdenken gedaan. Mensen praten graag over elkaar en wijzen liever met de vinger dan in gesprek te gaan. Vandaar mijn interesse in het scheppen van een dialoog.’

‘Als jonge vrouw in een game-omgeving merkte ik dat het taalgebruik vaak erg neerbuigend was tegenover vrouwen en mensen met een andere huidskleur, geaardheid of ander geloof. Hoewel ik er veel tijd spendeerde, en de codetaal kende, voelde ik me er toch niet thuis. Het begon me zo te storen, dat ik geen zin meer had om te gamen.’

‘Omdat het bleef malen in m’n hoofd, besliste ik om de spelers erop aan te spreken. Door middel van interventies ging ik gesprekken aan met de WoW-gemeenschap over de vrouwonvriendelijke, homofobe, racistische en discriminerende taal die gebruikt wordt in het spel. Ik richtte ‘The Council on Gender Sensitivity and Behavioral Awareness in World of Warcraft’ op, een soort publiek forum waarop we konden praten over deze onderwerpen. Deze interventies werden gedocumenteerd als video’s en zijn te zien in de tentoonstelling.’

De kunstwereld staat van oudsher ook niet meteen bekend om z’n vrouwvriendelijkheid. Hoe is het voor jou om je boodschap in deze omgeving te verspreiden?

Angela Washko: ‘O my! Dat is inderdaad zo. Ik heb me eigenlijk ook nooit volledig thuis gevoeld in de kunstwereld. Vandaar dat ik ook kunst maak in werelden die traditioneel niet gelinkt worden aan kunst.’

‘De obsessie van de kunstwereld met schaarste en het aura rond het object strookt absoluut niet met hoe ik werk. Het zou me storen als de mensen met wie ik spreek in WoW de video’s die ik erover maak niet zouden kunnen zien. Kunst is een format, maar wat distributie betreft ben ik meer geïnteresseerd in gesprekken met mensen buiten de kunstwereld.’

‘Wat ik doe is moeilijk te commercialiseren. Dat interesseert me ook niet zo. Daardoor duurde het een tijdje voor m’n werk aandacht trok van commerciële galerijen. Of het ook komt doordat mensen met macht in de kunstwereld het aanvallend vinden wat ik doe? Dat zou kunnen. Er wordt vanuit deze wereld vaak neergekeken op gaming. Ik kreeg quasi letterlijk te horen: “We weten dat videogames troep zijn hoor. Waarom verkwist je je tijd in deze virtuele werelden voor kinderen?” Ik moest dus uitleggen dat de gemiddelde leeftijd van de WoW-speler 29 is en dat ik tijdens m’n projecten praatte met een super diverse groep mensen. Van dokters tot advocaten, militaire veteranen, leraren en mensen die airconditionings maken. ‘

‘Ik moest dus een dubbele rol opnemen. Enerzijds de weigerachtige kunstscene overtuigen dat het wél de moeite is om aandacht te besteden aan gaming en hen uit hun ivoren toren lokken. Anderzijds wilde ik ook de problemen in die gamingwereld aankaarten. Ik zat dus echt tussen twee vuren en hoorde nergens volledig thuis.’

Na het project rond World of Warcraft richtte je je pijlen opRoosh V, de beruchte misogyne pickup artist. Hij schreef een resem ‘Banged’-boeken over hoe je meisjes in verschillende landen in bed kunt krijgen en is een sleutelfiguur in de manosfeer. Je hebt hem uiteindelijk kunnen overtuigen tot een uitgebreid video-interview. Hoe heb je dit project voorbereid?

Angela Washko: ‘In eerste instantie dacht ik dat ik m’n aanpak van het WoW-project kon kopiëren naar dat met Roosh V. Dat bleek een illusie (lacht).’

‘Voor mijn WoW-project had ik al heel veel tijd doorgebracht met gamen. Ik speelde op hoog niveau, had coole wapens en de andere gamers respecteerden mijn skills. I looked good (lacht). Ik kon dus op een heel natuurlijke manier starten met m’n project, want de WoW-gemeenschap wist dat ik al lang gamede en niet gewoon kwam binnen walsen om hen vervelende vragen te stellen.’

‘Daarnaast kon ik mezelf verschuilen achter een avatar met een idiote naam. Dat schept een bepaalde vrijheid. Hiermee wil ik niet zeggen dat ik de WoW-wereld fake vind. Mensen spenderen uren aan een stuk in de game en voeren ook echte gesprekken. Het loopt er misschien vol met trollen en draken, maar mensen ontwikkelen echte relaties met elkaar en er is een oprecht gemeenschapsgevoel. Maar dankzij het virtuele, vertelden mensen me al snel hele persoonlijke dingen. De gesprekken gingen over abortus, seksuele intimidatie, verliefdheid en andere intieme onderwerpen. Sommigen kwamen ook echt tot inzichten na deze marathongesprekken. Ik voelde dus dat het heel waardevol was. Ook de gamers met een compleet ander wereldbeeld als ik vonden het meestal boeiend en leerrijk om in gesprek te gaan over deze thema’s.’

‘Het verschil met Roosh V en de manosfeer is dat ik als feministische kunstenares altijd een outsider zal zijn in die omgeving. Het was dus veel moeilijker om een eerlijk gesprek te voeren, waarbij de gesprekspartners op hetzelfde niveau staan. Alles aan mij schreeuwde dat ik niet thuishoorde in de manosfeer, een beweging die de nadruk legt op mannelijkheid, uitgesproken antifeministisch is en vaak gelinkt is aan extreemrechts.’

Je moest dus een andere tactiek bedenken.

Angela Washko: ‘Ik begon alles te lezen over de manosfeer wat ik vast kon krijgen. Boeken, fora, blogs: ik dook er echt in. Ik merkte ook al snel dat de leden van de manosfeer nooit écht in gesprek gingen met feministische vrouwen. Ze baseerden hun ideeën puur op wat ze deelden met elkaar op het internet. Ik wilde dus een gesprek met hen, iets wat nieuw was voor beide partijen.’

‘Voor ik hieraan begon, had ik ervaring opgedaan bij de interventiekunstenaars van The Yes Men. Ze doen aan culture jamming en sluipen binnen op plekken waar ze niet thuishoren. Nu ik zelf wilde binnendringen in een wereld waar ik niet thuishoorde, besefte ik dat je als man een enorm voordeel hebt. Van een witte man in een pak wordt automatisch vanuit gegaan dat die daar mag zijn. Ze komen weg met alles, gewoon omdat ze eruitzien als mannen met macht.’

‘Wilde ik als feministische vrouw een gesprek met Roosh V, zou ik dus veel meer moeite moeten doen. Ik heb hemel en aarde moeten bewegen om hem te overtuigen om deel te nemen aan een gesprek. Een maand lang heb ik hem per e-mail elke dag één vraag gesteld. Dat was zijn manier om te checken of ik hem er niet wilde inluizen. Hij wilde weten wat het voordeel van een interview voor hem was. Geld wilde hij niet aannemen, want dat vond hij een belediging aan zijn mannelijkheid.’

‘Gelukkig had ik enorm veel research gedaan en wist ik dat hij snakt naar respect. Hij wil naar waarde geschat worden en vindt dat de mainstream media hem slecht behandelt. Uiteindelijk kon ik hem overtuigen door hem te verzekeren dat een grote groep mensen dit gesprek zouden zien. Ik had immers een beurs gekregen voor het project en de video zou vertoond worden op heel wat plekken, van musea tot conferenties. Dat prikkelde zijn interesse. Uiteindelijk stemde hij in, maar alles moest volgens zijn regels verlopen en ik moest de onderdanige rol opnemen.’

‘In een blogpost over mainstream media had ik geleerd dat hij zou opstappen als ik hem beledigde of mijn kalmte verloor. In de video zie je hoe moeilijk het is voor mij om rustig en positief te blijven. Ik giechel zenuwachtig en wip non-stop met mijn voet. Ik voelde me extreem oncomfortabel. Roosh V nam dan ook geen blad voor de mond en gaf het ene misogyne of homofobe antwoord na het andere.’

Zelfs je kapsel vond hij een aanfluiting.

Angela Washko: ‘Hij noemde me pompoenhoofd. En ik moest vriendelijk blijven. Je snapt: het was een uitdaging.’

Hoe kijk je terug op het interview?

Angela Washko: ‘Met veel dubbele gevoelens. In retrospectief wil ik nooit meer die onderdanige rol opnemen om in de manosfeer binnen te kunnen dringen. Ik wil ook niet het idee scheppen dat je je als vrouw zo moet gedragen om met dit soort mensen om te gaan. Ik moest iemand compleet anders zijn, maar toch mezelf lijken. Ik moest hem ook laten uitspreken, ook al zei hij vreselijke dingen.’

‘Bovendien zijn er ook risico’s verbonden aan dit soort interventionistisch werk maken als vrouw. Mannen krijgen misschien ook doodsbedreigingen, maar ik ontving daarnaast talloze berichten dat ik verkracht zou worden.’

‘Tijdens de expo krijg je ook heel wat achtergrondinfo over de video en ga ik in op mijn dubbele gevoelens rond het project.’

Wil je met je werk ook deel van de oplossing zijn?

Angela Washko: ‘In eerste instantie werkte ik volgens een soort naïef idealisme waarbij ik dacht dat ik inderdaad een soort brug kon bouwen en een plaats kon creëren voor de mensen die zich buitengesloten voelden. Gaandeweg merkte ik dat het complexer was dan dat.’

‘Ik zag na een tijdje m’n rol dus meer als een verhalenverteller dan als probleemoplosser. Ik weet nu dat ik het probleem als individu niet alleen kan oplossen, maar door middel van verhalen wel wantoestanden aan het licht kan brengen.’

‘Neem nu World of Warcraft: ik besefte na een tijd dat de verantwoordelijkheid ook voor een groot stuk bij de ontwikkelaars van de game ligt. Zij hadden iets gecreëerd zonder na te denken over de risico’s. Ze stonden er niet bij stil dat ze intimidatie en misogynie in de hand werkten. Hun wereld normaliseert dit soort gedrag en dat is niet oké. We moeten dit soort problemen structureel aanpakken.’

‘Ik hoop wel dat mijn rol als verhalenverteller uiteindelijk kan bijdragen aan systeemverandering door een bewustzijn te creëren en mensen wakker te schudden. Wanneer mensen mijn spel “The Game: The Game” spelen, worden ze belaagd door pickup artists zoals Roosh V en moeten ze proberen om gepast te reageren zodat de verleiders afdruipen. Het is voor veel spelers – zeker voor heteromannen – echt choquerend. De tactieken van de pickupgoeroes zijn nochtans gebaseerd op hun boeken en tutorials. Voor vrouwen is het minder verrassend, aangezien wij dit zo vaak écht meemaken. Een mannelijke recensent schreef dat hij zich quasi aangerand voelde na het spelen van The Game.’

Is je visie op feminisme veranderd gedurende de jaren dat je als feministische kunstenares hebt gewerkt?

Angela Washko: ‘Absoluut. Ik heb een veel ruimere notie gekregen van feminisme. Wat feminisme kan betekenen voor onze wereld is veel breder dan wat ik in eerste instantie dacht. Ik zie nu de linken tussen onze patriarchale samenleving en kapitalisme, racisme en klimaatverandering. Ik vind het dus heel belangrijk om een intersectionele feminist te zijn, die strijdt voor de rechten van alle vrouwen.’

‘In de toekomst wil ik als kunstenares dus ook meer alternatieven aanreiken. Naast mijn rol als verhalenverteller, hoop ik ook deel uit te maken van de systeemshift. Het kan anders, daar geloof ik echt in.’

Over de toekomst gesproken. Je bent naast kunstenaar ook professor en geeft les aan kunststudenten. Heb je er een goed oog in?

Angela Washko: ‘Absoluut. Ik heb een groot vertrouwen in de jeugd. Ik geef verschillende vakken, waaronder ook ‘Art & Activism’. Ik merk als docent hoe sociaal en politiek geëngageerd onze studenten zijn. Je zou denken dat dit typisch is voor jongeren, maar ze zijn veel actiever dan de studenten vijftien jaar geleden, toen ik nog studeerde. Het stemt me enorm hoopvol als ik hen bezig zie. Ze gaan de straat op om te protesteren, worden lid van ngo’s of richten zelf verenigingen op.

Toen ik tijdens de Women’s March in 2016 in DC was, kwam ik een groepje van mijn studenten tegen. Ze waren verkleed en droegen originele borden met slogans. Ik was super trots.’

‘De online cultuur helpt daar enorm in. Ze kunnen zich zelfs vanuit een klein boerendorpje toch verenigen en een community vinden online. Ik herinner me nog de opkomst van het internet en wat dat voor mij betekende. Plots ontdek je dat er een hele groep gelijkgestemden bestaat en dat die dankzij het internet vlot bereikbaar is. De nieuwe generatie jongeren is hiermee opgegroeid en kan er dus nog beter mee om dan wij.’

‘Dat gemeenschapsgevoel onder de jongeren stemt me blij. Het individualisme dat ik ervaarde in de kunstschool lijkt nu veel minder aan de orde. Mijn studenten vinden het net heerlijk om samen te werken en samen oplossingen te bedenken. Ik moedig hen daarin aan. Samenwerkingen vind ik veel interessanter dan het idee van de kunstenaar als individueel genie. Dat vind ik overigens een typisch voorbeeld van patriarchaal denken. Ik ben dus heel blij dat jongeren daar korte metten mee maken en kansen scheppen voor elkaar.’