Journaliste Pascale Mertens: ‘Koning Filip was als een zoon voor mijn vader’

Koning Filip groeide op in een disfunctioneel gezin, maar werd later onder de vleugels genomen door generaal Guy Mertens, de man die in de docu Filip van België zijn geestelijke vader wordt genoemd. Zijn dochter, VRT-journaliste Pascale Mertens, blikt terug op de opmerkelijke taak die haar vader indertijd toevertrouwd kreeg.

Eerst adviseur. Dan mentor. Later vertrouweling en uiteindelijk vaderfiguur. Allemaal zijn het termen die in de media opduiken nadat generaal Guy Mertens begin jaren tachtig een unieke werkrelatie aangaat met prins Filip, die op dat moment 21 is. ‘Het zou zoveel beter zijn als hij dat verhaal zelf nog kon vertellen,’ zegt zijn dochter Pascale Mertens, ‘maar mijn vader overleed in 2010 aan kanker.’ Het is uit trots op wat haar vader gedaan heeft dat Pascale Mertens meedeed aan de recente Canvasreeks Filip van België (te bekijken op VRT NU) waarin we aan de hand van archiefbeelden en getuigenissen van journalisten, politici en intimi uit de koninklijke entourage te zien krijgen wat onze koning gevormd heeft tot wie hij vandaag is. Uit diezelfde trots ‘ op onze paps’, gecombineerd met het feit dat ze als VRT-journaliste het nieuws over het koningshuis volgt, staat Pascale Mertens dit interview aan Knack Weekend toe, hoewel ze als ervaren reporter liever zelf de vragen stelt.

Pascale is acht jaar en de jongste dochter in een gezin van vier meisjes wanneer haar vader, die dan 43 is, gevraagd wordt om vleugeladjudant van koning Boudewijn te worden, met als bijzondere opdracht prins Filip persoonlijk te begeleiden. ‘Op een dag in 1981 werd mijn vader bij koning Boudewijn geroepen. Hij had geen idee waarom’, zegt Mertens. ‘Ze wandelden twee uur door het park van Laken toen Boudewijn zei: ‘Ik zoek iemand om mijn neef Filip te begeleiden.’ Boudewijn, die zelf geen kinderen had, begon Filip steeds vaker naar voren te schuiven als mogelijke troonopvolger. Mijn vader wist niet wat hij hoorde en begreep niet waarom die taak voor hem, een eenvoudige Kempense slagerszoon, weggelegd zou zijn. ‘Slaap er eens een nachtje over’, zei Boudewijn. Waarna mijn vader een hele nacht geen oog heeft dichtgedaan. (lacht) Toch denk ik niet dat hij erover getwijfeld heeft. Dit was een unieke opdracht.’

Wat denk jij dat Boudewijn in jouw vader zag?

Pascale Mertens: ‘Medewerkers aan het Paleis zijn vaak diplomaten of militairen. Mijn vader was een militair en had een uitstekende staat van dienst. Hij had bijvoorbeeld bijkomende opleidingen genoten in de VS, waarvoor je uitverkoren moet worden. Ik heb altijd veel positieve commentaren gehoord over mijn vader en het feit dat hij zonder connecties of voet tussen de deur zijn carrière heeft opgebouwd. Ik denk dat hij opviel binnen het leger en dat dit de koning ter ore was gekomen. Toen Boudewijn hem die vraag stelde, stond mijn vader op het punt met zijn gezin voor twee jaar naar Duitsland te verhuizen, om er de Belgische eenheid in Soest te leiden. Dat heeft hij ook effectief gedaan, zijn opdracht met prins Filip was geen fulltime bezigheid. Wel ging hij in die jaren veel met de auto over en weer naar Brussel. Ook kwam Filip eens naar Duitsland, waar hij samen met mijn vader op rondreis ging langs de Belgische strijdkrachten die er werkten. Die trip was een idee van Boudewijn, zodat mijn vader en Filip elkaar wat beter zouden leren kennen.’

Niet onaantrekkelijk

Je zou kunnen zeggen dat er drie versies van Filip bestaan en alle drie worden ze belicht in de Canvasreeks. De eerste versie van Filip is die van het jongetje dat opgroeit in een adellijk maar gebroken gezin. Zijn vader Albert en moeder Paola zien elkaar amper. Wanneer Filip een jaar of negen is, zit Albert veel in het buitenland bij zijn minnares, Sybille de Selys Longchamps, die hem net een vierde kind heeft geschonken, Delphine. Paola brengt op haar beurt veel tijd door bij haar familie in Italië, en bij andere mannen. Wanneer ze samen in hun woning zijn, het Kasteel Belvédère, verblijven Albert en Paola elk op een aparte verdieping. Hun kinderen Filip, Astrid en Laurent worden voornamelijk grootgebracht door gouvernantes en gastgezinnen.

De tweede versie van Filip is die van de jonge adolescent die openbloeit tijdens zijn officiersopleiding aan de Koninklijke Militaire School, maar wanneer hij voor officiële opdrachten voor de camera’s moet verschijnen, wordt hij omschreven als de houterige, klungelige prins. De derde versie is uiteindelijk die van de empathische en kundige koning, een rol waarin Filip begint te groeien vanaf zijn huwelijk met Mathilde d’Udekem d’Acoz.

Jouw vader kreeg vooral te maken met die jonge prins die zijn weg zoekt na een moeilijke jeugd. Wat moest Filip van je vader leren?

‘Ik denk een stukje levenswijsheid en kennismaking met het echte leven. Mijn vader was een militair en Filip had net zijn militaire opleiding afgerond, waardoor ze heel wat raakvlakken hadden en redenen om samen op pad te gaan. Na de uitbarsting van vulkaan Nevado del Ruiz in 1985 vlogen ze bijvoorbeeld samen met een C-130 met hulpgoederen naar Colombia voor een humanitair bezoek. Toen Filip in Stanford in de VS ging studeren, weet ik dat mijn vader er altijd voor hem was als hij ergens mee zat. De essentie van mijn vaders opdracht was een relatie opbouwen waarin Filip hem kon vertrouwen en op hem kon rekenen. Ik weet dat de prins vaak naar ons thuis belde en lange gesprekken had met mijn vader, die hem onder zijn vleugels nam alsof het zijn eigen zoon was. Hij had thuis vier dochters, een zoon heeft hij zelf nooit gehad.’

Hoe ervaarde je vader zijn taak als mentor?

‘Ik ben er zeker van dat hij dat heel graag gedaan heeft en dat het voor hem meer was dan een job. Er kwam affectie bij kijken, mijn vader en Filip mochten elkaar echt. Ze hadden niet alleen een professionele band, ze maakten ook plezier. Ze tennisten vaak samen, gingen al eens een pint drinken, trokken voor zes weken op roadtrip door de VS toen Filip daar studeerde en gingen in Mexico naar een voetbalmatch kijken van de Rode Duivels, wat mijn vader, die zot was van voetbal, geweldig vond. Hij heeft altijd gezegd dat hij met de prins prachtige momenten heeft beleefd.’

Een gezin met vier dochters waar af en toe een prins over de vloer komt, hoe beleefden jij en je zussen dat?

‘Ik was nog vrij jong toen ik Filip voor het eerst ontmoette. Ik zat aan mijn bureau te studeren toen Filip even dag kwam zeggen, maar het kwam niet in mij op om nadien in de woonkamer te gaan zitten om het gesprek te volgen dat hij met mijn vader had. Zover ging mijn interesse dus in de prins. (lacht) Toen hij de jaren erna op bezoek kwam, was ik nooit thuis, want ik studeerde in het buitenland. Ik herinner me wel dat er bij ons thuis een foto hing van Filip in een pilotenjack, net nadat hij zijn vliegbrevet had behaald, en ik hem niet onaantrekkelijk vond.’ (lacht)

Als er één uitspraak is die in het collectieve geheugen bleef hangen uit de tijd dat jouw vader de prins bijstond, dan is het wel: ‘Hij kan het niet.’ Weet je hoe jouw vader daarop reageerde?

‘Die bewuste uitspraak werd gedaan door oud-grootmaarschalk Herman Liebaers in 1991 in een interview met Yves Desmet, journalist van De Morgen. Ik weet niet wat mijn vader toen tegen Filip gezegd heeft, maar ik kan het mij wel voorstellen, namelijk: Je kunt het wél!’ Ik vermoed dat mijn vader naar de prins toe streng maar rechtvaardig was, zoals hij ook zijn dochters behandelde. Maar net zoals hij in ons geloofde en ons aanmoedigde, geloofde hij ook in Filip. Hij heeft nooit gedacht dat hij het niet kon, of zou kunnen. Over Liebaers zei mijn vader dat die de prins niet kende en dat hij de enige was die Filip écht kende.’

Kindermishandeling

Filip vond bij jouw vader de warme vertrouwensband die hij miste in zijn eigen familie. Maakte de prins deel uit van jullie gezin?

‘Dat beweren zou te ver gaan. Filip speelde een belangrijke rol in het leven van mijn vader, maar voor de rest van ons gezin speelde het bestaan van de prins zich af op de achtergrond. Mijn vader bracht Filip weleens onverwacht mee naar huis. Zo was er een avond dat de prins zou komen eten, terwijl mijn moeder niet thuis was. Mijn oudste zus heeft toen, lichtjes in paniek, spaghetti gekookt. Maar het was niet zo dat de prins met Kerstmis bij ons aan tafel schoof. Ik denk wel dat het klopt dat Filip in onze paps een vaderfiguur zag. Veel mensen weten niet echt hoe de jeugd van Filip eruit heeft gezien. Het is goed dat dat uitgebreid aan bod mocht komen in de Canvasreeks. Het gebroken gezin waarin Filip opgroeide, verklaart veel van zijn latere persoonlijkheid. Die man is lang verweten houterig en voorzichtig te zijn, maar dat is begrijpelijk als je weet wat hij heeft meegemaakt. Het is goed dat kinderpsychiater Peter Adriaenssens zich daarover wilde uitspreken in de documentaire. Hij vertelde dat wetenschappers pas de voorbije vijftien jaar inzicht hebben gekregen in de impact van emotionele verwaarlozing, zoals Filip en zijn broer en zus hebben meegemaakt.’

Was het jouw idee om Peter Adriaenssens naar aanleiding van die uitspraak nog verder te interviewen voor een item in Het Journaal?

‘De getuigenis van Peter Adriaenssens kwam, net als mijn eigen bijdrage, uiteindelijk maar kort aan bod in de docu. Als een gerespecteerde psychiater zulke uitspraken doet over de jeugd van onze koning, vond ik dat we daar vanuit de VRT-nieuwsdienst nog meer duiding rond konden brengen. Ik vond het mooi dat Adriaenssens de koning een goed voorbeeld noemde van hoe je zo’n jeugd toch te boven kunt komen. Sinds Filip koning is, lijkt zijn zelfvertrouwen met de dag te groeien. Dit jaar nam hij een aantal gedurfde beslissingen: hij schreef die spijtbrief over de Belgische koloniale wandaden in Congo, hij speelde een belangrijke rol in de regeringsvorming en er was die warme ontmoeting met zijn halfzus Delphine. Dat onze koning zijn moeilijke kindertijd en uitspraken als ‘hij kan het niet’ te boven kwam, kan mensen inspireren die ook te kampen kregen met emotionele verwaarlozing, wat blijkbaar de vorm van kindermishandeling is die het meest voorkomt, maar waar we het minst over praten. Ook Albert heeft natuurlijk geen normale, liefdevolle jeugd gehad. Hij verloor zijn moeder toen hij twee was en na de Tweede Wereldoorlog moest zijn vader, koning Leopold III, met zijn gezin in ballingschap in Zwitserland. Bij hun terugkeer naar België moest Leopold troonsafstand doen waarna zijn oudste zoon Boudewijn, toen nog maar twintig jaar, halsoverkop de nieuwe koning werd.’

Is het mogelijk om als koningskind een normale jeugd te hebben?

‘Met hun eigen gezin lijken Filip en Mathilde er toch in te slagen om hun kinderen een gezond en zo normaal mogelijk leven te geven. Wie prinses Elisabeth zag speechen op haar achttiende verjaardag, zag een straffe, evenwichtige jongedame. Ze bedankte al haar gezinsleden, voor het sterke team dat ze samen vormen. Je merkt dat Filip het bij zijn eigen kinderen anders heeft willen aanpakken dan hoe hij het zelf heeft meegemaakt.’

De koning belt

Wanneer haar vader precies zijn taak om prins Filip te begeleiden afrondde, weet Pascale Mertens niet. Feit is dat Guy Mertens in 1988 Hoofd wordt van het Militair Huis van de koning en zo rechtstreeks voor Boudewijn begint te werken. Omdat hij voor die job op het paleis moet zijn, waar ook Filip woont, blijft hij nauw samenwerken met de prins. Onder koning Albert blijft Guy Mertens Hoofd van het Militair Huis, tot aan zijn pensioen in 2005.

De eerste keer dat Pascale Mertens op haar beurt professioneel in contact komt met Filip, is wanneer ze in 2008 de prins een halfjaar met de camera mag volgen voor een unieke Koppen-uitzending. ‘Dat Filip zich toen door de pers liet volgen, was een charmeoffensief. Hij lag toen onder vuur in de politiek en pers, onder meer omdat hij tijdens een handelsmissie naar China in een interview met Story uitgehaald had naar Vlaams Belang. Hij zei: ‘Sommige mensen en partijen, zoals het Vlaams Belang, zijn tegen België en willen ons land kapotmaken. Ik kan u verzekeren dat ze dan met mij te maken krijgen. En vergis u niet: als het moet, ben ik een taaie.’ Filip werd toen door politici en medewerkers van het hof teruggefloten, omdat hij geen politieke uitspraken mocht doen. Door in te stemmen met de Koppen-uitzending kon de prins een andere kant van zichzelf tonen. Ik heb hem toen leren kennen als een man met subtiele humor, die op een jongensachtige manier enthousiast kan zijn, maar ook oprecht bekommerd is om anderen. Bij een bezoek aan een afkickcentrum van De Sleutel, waar hij drugsverslaafde jongeren moed insprak, zag je dat hij echt met die gasten begaan was. Filip informeerde tijdens onze opnames ook naar mijn vader, bij wie op dat moment uitzaaiingen van kanker waren vastgesteld. Dat was het moment waarop ik plots stond te huilen naast de prins . Hij is nog verschillende keren bij ons thuis op bezoek geweest, in de laatste weken voor mijn vaders dood. En ook na zijn overlijden, om mijn moeder te zien.’

Je vader heeft het niet meer meegemaakt dat Filip koning werd. Vind jij het bestaan van het koningshuis nog van deze tijd?

‘De monarchie is niet iets wat je vandaag nog zou invoeren. Maar ze bestaat nu eenmaal, staat neergeschreven in onze grondwet en ik vind de huidige rol die onze koning vervult wel nuttig. Het is zoals Yves Desmet in de Canvasreeks zegt: als we de rol van koning zouden veranderen in die van president, wordt dat met onze Belgische politieke structuren een moeilijke zaak. Als je bekijkt welke rol de koning heeft gespeeld bij de recente regeringsformatie – de rol waarin hij het meest politiek zichtbaar is en tegelijk het meest voorzichtig moet zijn – vind ik dat hij dat goed gedaan heeft. Dat heb ik ook van Bart De Wever gehoord. Het blijft natuurlijk gek, zoals Peter Adriaenssens zegt, dat we er in dit land één kind uitpikken tegen wie we zeggen: ‘Jij zult geen normaal leven leiden, want jij wordt later koning of koningin. Niet omdat je democratisch verkozen bent, maar omdat het in de grondwet staat.’ Toch denk ik dat er over de koning die Filip is, een rol waarin hij maar blijft groeien, meer positieve dan negatieve dingen te zeggen zijn.’

Wanneer heb je hem voor het laatst persoonlijk gesproken?

‘Toen mijn moeder overleed in 2017, heeft hij me opgebeld. Dat had ik absoluut niet verwacht. Ook toen ben ik gebroken. Het telefoontje getuigt van wat voor warme, empathische man onze koning is. Er zijn momenten waarin zijn betrokkenheid en meevoelen met anderen heel oprecht is, meer dan zomaar deel van zijn job.’

Verschijnt er dan op je telefoon ‘de koning belt’?

(lacht) ‘Nee, wel dat het paleis belt, waarna ik een medewerker aan de lijn kreeg die vertelde dat de koning mij wilde spreken. Ik heb Filips rechtstreekse nummer niet. Dat zou ik anders wel tof vinden. Dan kon ik hem sturen: ‘Die ontmoeting met prinses Delphine: keigoed gedaan.”