Internationale dag van de uitbanning van geweld tegen vrouwen: ‘Onze samenleving ligt niet wakker van verkrachting’

‘De afgelopen 400 jaar is er amper iets veranderd als het gaat over het bestraffen van verkrachting en seksueel geweld. Je seksueel misdragen houdt in ons land absurd weinig risico in’, argumenteert Knack Weekend journalist Nathalie Le Blanc. Ze schreef deze opinie naar aanleiding van Vrouwendag, maar ook op de Internationale dag van de uitbanning van geweld tegen vrouwen blijft dit stuk brandend relevant.

We vinden verkrachting en seksueel geweld nog altijd niets om van wakker te liggen en je seksueel misdragen in ons land houdt absurd weinig risico in. Laat me dat uitleggen. Ik las vorig jaar het indrukwekkende Blood Water Paint van Joy McCullough. De auteur liet zich inspireren door 300 pagina’s gerechtelijke documenten uit 1612 en stelt ons voor aan Artemesia, de oudste dochter van Orazio Gentileschhi. Haar moeder sterft als ze twaalf is, ze wordt de vrouw des huizes, maar blijkt ook een getalenteerd schilder. Getalenteerder dan haar broers, tot ergernis van haar vader. Hij leert haar met tegenzin zijn vak, zij maakt al snel zijn werken beter. In 1610, als ze 17 is, vraagt haar vader zijn collega Agostino Tassi om haar leermeester te worden. Tassi lijkt haar talent oprecht te bewonderen en Artimesia wordt verliefd. Zijn avances voorspellen een aanzoek, denkt ze, maar hij wil seks en zij wijst hem af. Hij verkracht haar.

Omdat ze aandringt, klaagt haar vader Tassi aan. Voor beschadiging van zijn eigendom. De mannen die haar getuigenis komen opnemen, grijnzen. ‘Girls are trouble, no?/ She just wants attention.’ Het proces duurt zeven maanden en Artimesia beseft ‘I was always just a thing.’ Een hoer, een slet, getuigt Tassi, onverzadigbaar. Ze wilde het. Hij had ooit een vrouw, zo blijkt, maar die verdween nadat hij zowel haar als haar dertienjarige zus verkrachtte. Toch is het Artemesias woord waar aan getwijfeld wordt. Twee nonnen doen een publiekelijk gynaecologisch onderzoek in een zaaltje naast de rechtszaal en de rechter besluit om dit koppige kind te testen. Tussen elk van haar vingers wordt een touw geweven, dat steeds strakker wordt aangespannen. Alle 19 beentjes in de handen waar ze mee schildert worden vermorzeld. Maar ze breekt niet. ‘Its true/ its true/ its true.’ In 1612 wordt Tassi, tot ieders verbazing, veroordeeld. Vijf jaar verbanning uit Rome. Maar een jaar later loopt hij weer vrij door de stad.

Slachtoffers worden nog altijd niet geloofd en daders worden nog altijd niet gestraft

U ziet, er is op 400 jaar niet zo veel veranderd. Verkrachting is vandaag niet langer ‘beschadiging van eigendom’, dat is waar. Het is een miskenning van het seksueel zelfbeschikkingsrecht van een persoon en een aantasting van de persoonlijke integriteit. Maar slachtoffers worden nog altijd niet geloofd en daders worden nog altijd niet gestraft. Men schat dat 90% van de gepleegde seksuele misdrijven niet gerapporteerd wordt. Wie het wel doet, krijgt vragen. Wat had je aan? Waarom was je daar? Heb je neen gezegd? Teruggevochten? Was je dronken? Wil je niet, zoals Artimesia, gewoon aandacht? Je carrière bevorderen? Geld, ook?

Openbare gynaecologische onderzoeken en folteringen zijn er niet meer, zie ik u denken. Maar toen een 19-jarig meisje in 2018 door twee Ierse rugbyprofs verkracht werd, werd ze op het proces in Belfast acht dagen lang onderworpen aan dit soort vragen. Haar bebloede string werd publiekelijk door de jury doorgegeven en de daders werden vrijgesproken, na amper vier uur beraadslaging. Vorige week werden twee jonge mannen door een Gentse rechtbank veroordeeld voor verkrachting. Het slachtoffer kuste in een discotheek een van hen, en toen ze samen naar het toilet trokken, volgde de tweede dader hen, waarna ze haar verkrachtten. Ze filmden hun misdaad, en het slachtoffer bleek nadien ook meerdere seksueel overdraagbare aandoeningen te hebben. Het was wel degelijk verkrachting, oordeelde de rechter, en bijzonder ernstig. Maar er was ook ‘een zekere onbezonnenheid en een verkeerde ingesteldheid, maar niet zozeer een louter criminele ingesteldheid’. Daarom kregen de twee daders een gevangenisstraf met uitstel. Want verkrachting is nu ook weer niet zo ernstig en als je het niet crimineel bedoelt, moet je er net zoals Tassi 400 jaar geleden niet voor naar de gevangenis.

Als maatschappij leggen we de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van vrouwen al eeuwenlang volledig bij hen zelf

Vinden we het een probleem dat Artimesia wanhopig het hoofd zou schudden als ze de verslaggeving over seksueel geweld vandaag zou lezen? Goh. Als Julie Van Espen aangerand en vermoord werd, ja, dan is iedereen diep geschokt en leeft het thema een paar weken. En uiteraard is elke vrouw in dit land bang van seksueel geweld. Maar wij, collectief, als maatschappij, wij liggen niet wakker van verkrachting. Hoe ik dat weet? Omdat we er echt helemaal voor gaan als we iets belangrijk vinden. Neem materieel bezit. Homo sapiens is een inhalige soort en zou liefst gewoon nemen wat hij of zij wil. Maar diefstal is slecht, hebben we universeel beslist. Dat principe krijgen we mee van in de wieg. Strikte sociale controle, wetboeken én heilige boeken houden ons op het rechte pad. Van het stelen van een flesje nagellak tot een gewapende overval: alles wordt bestraft. Zelfs een boek overschrijven of een gitaarrif pikken. Maar verkrachting? Dat is niet erg genoeg om zo grondig en gemeend aan te pakken.

Het bewijs? Als maatschappij leggen we de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van vrouwen al eeuwenlang volledig bij hen zelf. Aan meisjes wordt van jongs af aan geleerd dat ze voorzichtig moeten zijn. Ze leren wat ze beter niet doen en beter niet dragen, waar ze op de bus moeten gaan zitten en dat ze beter niet te dronken worden. Dat als ze een jongen kussen, hij meer zal willen. En dat hij soms niet zal kunnen stoppen als hij eenmaal begonnen is. Testosteron zou de boosdoener zijn. Dat zij degene is die vragen zal krijgen als hij te ver gaat. En dat de dader altijd hetzelfde argument zal gebruiken: het was uit vrije wil, ze wilde niet liever. We doen nochtans ons stinkende best. Elke vrouw op deze aardbol staat vaker dan haar lief is stil bij haar veiligheid en doet er alles aan om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen. Maar het gebeurt toch, of we nu hotpants of een boerka dragen, of we nu 9 dan wel 93 zijn, of we nu bloedmooi of afgrijselijk lelijk zijn. Het gebeurt zelfs bij mannen.

Leren we jongens dat ze nooit recht hebben op het lichaam van iemand anders?

En wat leren de jongens ondertussen? Dat een ‘gestolen’ kus nog altijd diefstal is? Dat een decolleté, hoge hakken of een gemeende glimlach niet per se een uitnodiging zijn? Dat als een meisje zegt dat ze gerust gelaten wil worden, ze dat ook echt meent? Dat ze niet noodzakelijk hun hand op iemands achterwerk moeten leggen in een drukke concertzaal? Dat een kus geen garantie op seks is? Dat misbruik maken van iemand die kwetsbaar of dronken is onder geen enkele voorwaarde mag? Dat ze nooit recht hebben op het lichaam van iemand anders? Ook niet als het hun lief of vrouw is? Dat seks alleen maar seks is met enthousiaste wederzijdse toestemming, omdat het anders verkrachting is?

Neen, dat wordt jongens en mannen niet geleerd. Ze leren ook niet dat ze verantwoordelijk zijn voor de veiligheid van vrouwen in hun omgeving of dat de enige schuldige aan seksueel geweld de geweldpleger is. Integendeel, ze krijgen bijna dagelijks een andere boodschap.

Ben ik alweer aan het overdrijven? Ga ik te ver als ik stel dat wie zich in ons land op straat, op kantoor, op Whatsapp of gewoon thuis grensoverschrijdend gedraagt, daar grotendeels mee weg komt? Laat ons er de cijfers bij halen. Zo’n 90 procent van de gepleegde seksuele misdrijven in ons land wordt niet gerapporteerd. De 8 verkrachtingen en 10 gevallen van seksueel geweld die dagelijks wél bij de politie gemeld worden, zijn dus maar 10 procent van wat er echt gebeurt. 44 procent van die klachten wordt geseponeerd, 13 procent draait uit op een veroordeling. Ik ben slecht in statistiek, maar zelfs ik besef dat de kans op veroordeling wanneer je iemand aanrandt of verkracht schommelt rond de 1,3 procent. Miniem. Verwaarloosbaar.

Dat beleidsmakers geen aandacht hebben voor de veiligheid van vrouwen, is omdat wij dat collectief ook niet hebben

En zelfs als je schuldig bevonden wordt, valt het nog best mee. De man die in 2019 veroordeeld werd van verkrachting van – alweer- een 14-jarig meisje in de toiletten van een restaurant, kreeg twee jaar met uitstel. Hij werd wel degelijk veroordeeld, niemand twijfelde aan wat hij gedaan had, maar hij mocht gewoon naar huis, want hij was een liefdevolle papa en partner. Zoals ik al zei: je seksueel misdragen in dit deel van de wereld houdt absurd weinig risico in.

En dus concludeer ik zonder ook maar een gram twijfel: er is op 400 jaar weinig veranderd op vlak van seksueel geweld. We kunnen voor die stilstand van zaken naar justitie en andere beleidsmakers wijzen, en uiteraard hebben ze boter op hun hoofd. Maar ze zijn geen eilanden, afgesneden van rest van de maatschappij. Dat beleidsmakers geen aandacht hebben voor de veiligheid van vrouwen, is omdat wij dat collectief ook niet hebben. Het wordt nog altijd gezien als een ‘vrouwenprobleem’. Dat wij dames het ondanks al onze inspanningen na millennia nog niet onder controle hebben…tja, dan komt dat wellicht omdat we het niet goed aanpakken. Zolang we als maatschappij niet de beslissing nemen dat we seksueel geweld koste wat kost willen uitroeien en dat we allemaal – mannen, vrouwen en iedereen daartussen – medeverantwoordelijk zijn voor de veiligheid van vrouwen, zal er niets veranderen. En daarom is Vrouwendag ook in 2021 nog absoluut nodig.