Isabel Allende (80) brengt twee nieuwe boeken uit: ‘Mijn hoofd is een wervelwind’

Met haar tachtigste verjaardag in het vooruitzicht denkt Isabel Allende er niet over om het rustiger aan te doen. Zij bracht recent twee nieuwe boeken uit. Een feministisch manifest, Wat wij willen, en een meeslepende roman over het honderdjarige leven van Violeta.

Isabel Allendes moeder Panchita had geen uitzonderlijk leven, als we haar dochter mogen geloven. ‘Ze werd geboren in 1920, stierf kort voor de covidcrisis en werd dus net geen honderd jaar. Haar ouders voedden haar op om een señorita te zijn’, vertelt de schrijfster ons via Zoom vanuit haar huis in Californië. ‘Een brave vrouw die trouwt, kinderen krijgt, het huishouden doet en haar best doet om alles er geweldig te doen uitzien. Maar mijn moeder trouwde met de verkeerde man. Hij liet haar achter met drie kleine kinderen en ze moest terug naar haar vader. Begrijp me niet verkeerd, ze was een speciale vrouw: mooi, slim, getalenteerd, ironisch en progressief voor haar tijd. Maar ze heeft nooit voor zichzelf gezorgd. Je hele leven afhankelijk zijn van anderen maakt zelfontwikkeling moeilijk. Daarom bedacht ik een personage dat op mijn moeder leek, maar wel onafhankelijk was en dus kon groeien. Net als mijn moeder is Violeta getuige van de hele fascinerende twintigste eeuw. De twee vrouwen hadden niet eens stemrecht toen ze jong waren, waren getuige van revoluties en dictatoriale regimes, gingen op de vlucht, leefden als bannelingen en werden oud met feminisme.’

Violeta vindt dat haar moeder en tantes van een andere tijd zijn, ook al schelen ze maar twintig jaar. Was dat ook zo bij jou en je moeder?

‘Ja. Toen mijn moeder op haar 24ste achterbleef met drie kinderen in de luiers, kon ze niet gaan werken, want met de jobs die ze toen mocht doen, verdiende ze niet genoeg om haar gezin te onderhouden. Toch rebelleerde ze op haar eigen manier tegen haar achtergrond, sociale klasse en familie. Ik kwam twintig jaar later, en als kind wist ik al dat mijn moeder een soort slachtoffer was van haar omstandigheden. Zo’n leven wilde ik niet. Ik grap altijd dat ik al een feministe was toen ik vijf was, alleen had dat woord Chili nog niet bereikt, dus wist mijn familie niet wat er mis was met mij.’

Naast Violeta bracht je ook een manifest uit, Wat wij willen, over je leven als moeder, vrouw en feministe.

‘Een speech die ik in 2013 in Mexico gaf ging viraal en mijn uitgever wilde de tekst publiceren. Dat wilde ik niet, want eens uitgesproken, is zo’n speech meteen gedateerd. Dus ben ik van nul opnieuw begonnen, ik schreef wat in me opkwam over feminisme en wat het in mijn leven betekende. Fictie is veel comfortabeler dan non-fictie, om eerlijk te zijn. Bij dat laatste moet je je aan de feiten houden. (lacht) Non-fictie kan ik in het Engels schrijven, wat niet mijn moedertaal is, maar romans schrijf ik in het Spaans. Non-fictie gebeurt in mijn brein, fictie in mijn buik.’

Een van de feiten waar je niet omheen kunt, is dat feminisme dan wel een revolutie ontketend heeft, maar dat veel vrouwen het nog altijd als een lastig etiket zien.

‘Ik vind het verbijsterend dat jonge vrouwen die het voordeel hebben van de strijd die hun moeders en grootmoeders gevoerd hebben – en die die voordelen onder geen enkele voorwaarde zouden willen opgeven – zichzelf niet met trots feministe noemen. Het woord is niet sexy. Feminazi’s, zo schilderen mannen ons graag af. Zij willen de wereld graag behouden zoals hij is, want het patriarchaat is handig voor hen. Het zijn dan ook vrouwen die de grenzen verleggen. Als vrouwen zich geen feministe willen noemen, prima, dat ze dan een andere naam zoeken. Zolang ze het werk maar doen en de strijd maar voeren. Want heel wat vrouwen in deze wereld hebben het nieuws dat discriminatie tegen vrouwen verkeerd is nog niet ontvangen. Met mijn Isabel Allende Foundation proberen we de meest kwetsbare vrouwen te helpen, vrouwen die het slachtoffer zijn van mensenhandel, van dwangarbeid en prostitutie, van geweld. Wij leiden dan wel geprivilegieerde levens, elders worden meisjes van amper tien jaar uitgehuwelijkt. Het zijn ook nog altijd vrouwen die het meeste lijden bij elke crisis, of het nu oorlog, een pandemie of economische crisis is. Gelukkig zie ik hoopvolle ontwikkelingen. Vrouwen blijven alert, ze blijven vechten, en dankzij iets als #MeToo zie je echte verandering, die vandaag bovendien sneller gaat dan vroeger. Ook omdat de maatschappij verandert. Lange tijd werden families in stand gehouden omdat een van de leden – de moeder – zich opofferde. Hoe dom is dat. Vandaag zie ik partners die evenveel van het werk en de zorg doen, en homoseksuele koppels die kinderen krijgen. Dat is mooi. Conservatieve delen van de gemeenschap willen geen verandering, maar ik ben op mijn leeftijd verheugd door wat ik zie, en door hoe jonge mensen de uitdagingen die er zijn aangaan. Soms loopt het mis, maar dat doet er niet toe, we moeten het proberen. Revoluties gaan altijd vooruit en dan weer achteruit, er is geen handleiding. We doen ons best, maken onderweg heel wat fouten, maar blijven gaan.’

Je schrijft dat je als klein meisje al besefte dat mannen en vrouwen andere mogelijkheden hadden, en dat je dan misschien geen man kon zijn, maar wel wilde leven als een man. Heb je dat gedaan?

‘Wat ik vooral gedaan heb, is me niet te veel aantrekken van wat mensen van me dachten. Ik heb altijd mensen uitgedaagd om anders te denken en rebelleerde tegen alles, ook tegen mijn moeder. Ze was bang dat dat me veel agressieve reacties zou opleveren en ze had gelijk, maar ik vond dat niet erg, want ik kwam wel waar ik wilde zijn. Op het einde van haar leven begreep mijn moeder dat, we deelden onze ervaringen en vergeleken haar leven met dat van mij. Mijn moeder was zeer mooi, en kreeg als alleenstaande vrouw vaak oneerbare voorstellen. Dat werd normaal gevonden. Maar toen ik werd lastiggevallen, verzette ik me. En nu heb je de MeToo-beweging, die tolereert helemaal niets van dat soort gedrag. Gelukkig.’

Liefde geven

Je wordt tachtig dit jaar. Benoîte Groult vertelde ooit in een interview dat mensen van zestig denken dat ze oud zijn, maar pas beseffen dat ze dat echt zijn als ze tachtig of negentig worden.

‘Ha, wacht tot je honderd bent. (lacht) Hoe langer je leeft, hoe meer ervaringen je hebt. Maar ouderdom maakt je niet noodzakelijk wijzer: als je niets doet met die ervaringen, zijn ze nutteloos. Mensen die niet evolueren, dat is triest. Als je niet bijleert, betekent ouder worden meer zijn van wat je altijd was. Was je altijd miserabel, dan zul je niets plots charmant of genereus worden. En was je moeilijk of snel verveeld, dan word je niet plots een vrolijke, geïnteresseerde oude mens. Ik heb het gevoel dat ik al sinds de dag dat mijn dochter Paula stierf, dertig jaar geleden, oefen voor mijn oude dag. Ik trainde om gezond te zijn, optimistisch te blijven, niet te klagen en mijn relaties met veel zorg te cultiveren. Ik lees, blijf nieuwsgierig over wat er in de wereld gebeurt en door de Foundation neem ik ook deel aan die wereld. Ik wil niet langs de zijlijn staan. Ik besteed aandacht aan al die dingen alsof ik een tuinier ben die zijn favoriete planten verzorgt.’

Als kind leerden boeken je dat de wereld nooit hetzelfde blijft, schrijf je. Sta je stil bij het feit dat de verhalen die jij vertelt andere mensen iets leren?

‘Ik besef het, maar het is niet mijn bedoeling. Ik krijg honderden mails van vaak jonge vrouwen die schrijven dat mijn boeken hun inzichten gaven of hun passie heeft aangewakkerd of dat ze na lange tijd weer contact zochten met hun moeder. Ik antwoord altijd dat ze niets in mijn boeken hebben gevonden wat niet al in henzelf zat. Een boek is een gesprek tussen de schrijver en de lezer, communicatie in de vorm van een verhaal. Als je iets in mijn boeken herkent of ontdekt, is dat omdat je al op een gelijkaardige manier denkt en voelt als ik. Ik breng onder woorden wat andere mensen voelen of meemaken, maar zij voelden of ervoeren het wel degelijk al zelf. Daar zit de verbinding. Als dat zaadje al niet in de lezers zit, kan niets wat ik schrijf hun iets leren. Mensen die geen romans lezen, hebben volgens mij gewoon nog niet de juiste schrijver gevonden, die verhalen schrijft die hun specifieke hart beroeren.’

Liefde geven is misschien wel het geheim van een lang en gelukkig leven, concludeer je in Wat wij willen.

‘Liefde is delen: je geeft en krijgt terug. Daar gaat het om. Maar we worden vaak afgeleid door de vraag hoeveel liefde we krijgen, terwijl de sleutel volgens mij zit in hoeveel liefde we geven. De mensen die het gelukkigst zijn, zijn gevers. Olga Murray, bijvoorbeeld, die de Nepal Youth Foundation oprichtte, is 96 en mijn heldin. Haar hele leven draait om geven en de beloning en liefde die ze daarvoor krijgt, is onwaarschijnlijk. Een andere vriendin, die nog maar 67 is, heeft een verschrikkelijke kanker waar ze misschien aan zal sterven. Maar ze krijgt van overal hulp, omdat ze 67 jaar liefde gegeven heeft. Ze is altijd dankbaar voor wat er haar richting uit komt, maar eist niets. Dat moeten we leren, zo train je voor je oude dag.’

Jij bent niet lang geleden voor de derde keer getrouwd. Op verliefd worden staat geen leeftijd, schrijf je.

‘Ik dacht na mijn tweede scheiding dat ik de rest van mijn leven alleen zou wonen, dus kocht ik een klein huis met één slaapkamer, om in te wonen met mijn hond. Maar ik werd verliefd op Roger. Hij heeft grote boerenhanden, een goed karakter, en helpt me met de ongemakken van deze wereld zonder me het gevoel te geven dat ik stom ben. Hij woonde aan de andere kant van de VS en moest elke keer zes uur vliegen om een weekend samen te zijn. Dat was te veel stress, dus verkocht hij zijn huis, gaf alles wat hij bezat weg en trok bij mij in. Hij bracht twee fietsen, zijn kleren en om de een of andere reden ook kristallen glazen mee. Plaats voor hem maken was moeilijk, maar het is gelukt. Voor de pandemie wilden we op zoek gaan naar een groter huis, want ik werk thuis en heb ruimte en stilte nodig. Maar door de lockdowns zaten we vast, en in isolatie hebben we geleerd om samen te leven zonder op elkaars tenen te trappen. We zijn respectvol, dat werkt. Terwijl wij hier aan het zoomen zijn, doet hij een fitnessklas, maar met alle deuren dicht hoor ik gelukkig zijn trainer niet.’ (lacht)

leven is als surfen

Je begon je carrière als journalist, schreef je eerste boek op je veertigste en lijkt niet van plan om met pensioen te gaan.

‘Als je fysiek werk doet, wil je met pensioen, want je bent moe. Of misschien is je werk wel vervelend en ben je het beu. Maar als wat je doet je een doel geeft en voldoening, als je er blij van wordt, waarom zou je dat dan niet blijven doen? Ik hou van chocola, dus waarom zou ik stoppen met chocola eten? (lacht) Zolang mijn brein nog werkt en ik aandachtig kan zijn, zal ik blijven schrijven. Ik zeg altijd tegen mijn zoon: als ik heel erg oud ben, dan heb ik sokken nodig – want ik heb graag warme voeten – chocolade, honden en boeken. Misschien komt er een punt waarop mijn kracht en energie verdwijnen. Ik weet niet echt hoe ik daarop ga reageren, maar dat zie ik dan wel. Als ik niet meer kan schrijven, wil ik lezen. En als ik niet meer kan lezen, wil ik dat er voorgelezen wordt.’

Violeta opent met een vraag uit een gedicht van Mary Oliver: ‘Zeg me, wat ben je van plan te doen met je enige, wilde, kostbare leven?’

‘Mijn leven is kostbaar omdat het van mij is, en omdat ik het niet meer kan veranderen. Het was wild omdat ik de regels niet volgde. Ik ben van de platgetreden paden afgeweken en heb risico’s genomen. Mijn kleinkinderen zijn rond de dertig en zeer voorzichtig. Ze daten online, hebben een lijst met eisen en willen niet te dichtbij komen, want dan kunnen ze gekwetst worden. Maar zo kun je toch niet leven? Natuurlijk zul je pijn voelen, maar daar is niets mis mee. Ik ben nooit bang geweest van de risico’s die ik genomen heb en in die zin is mijn leven wild geweest. En is het nog wild, want elke tijd in je leven heeft zijn charmes en zijn uitdagingen. Elke tijd is kostbaar.’

In een eerder interview vertelde je dat het leven is zoals surfen: je hebt geen controle over de golven en de wind, soms zul je van je plank vallen en er weer op moeten klimmen en het komt erop aan om te leren meegaan met de golven. Je hebt in je leven op ruwe zeeën gesurft. Scheidingen, revoluties, de dood van je dochter. Surf je vandaag in rustiger wateren?

‘Dit is de vredigste periode van mijn leven, ja. Het grappige is dat dit voor mijn man de opwindendste tijd is, vertelt hij me, omdat hij dankzij zijn relatie met mij geen kans krijgt om zich te vervelen. (lacht) En mijn dagelijks leven is dan wel rustig, maar mijn hoofd is een wervelwind. In mij woedt altijd een storm. Op dit moment worstel ik bijvoorbeeld met het boek dat ik aan het schrijven ben, ik zie niet hoe het gaat werken. Ik droom ervan, en ga met de honden wandelen in de natuur om mezelf af te leiden en zo nieuwe ideeën te krijgen. Want de ideeën stoppen nooit. Mijn kleinkinderen zeiden vroeger vaak dat ik een dorp in mijn hoofd heb, en dat ik in dat dorp leef. Ik denk dat ze gelijk hebben.’