Is het over en uit voor meisjesonderwijs in Afghanistan?

Dat tienduizenden schoolmeisjes in Afghanistan dan toch niet terug naar de klas mogen, zien veel Afghanen als een signaal dat de kansen van meisjes ernstig beperkt zullen worden onder de nieuwe heersers.

Sinds augustus, toen toen de taliban het land veroverden, gaan de meeste oudere meisjes al niet meer naar school. Het ministerie van Onderwijs had aanvankelijk gezegd dat meisjes vanaf ongeveer dertien jaar en ouder op 23 maart weer zouden worden toegelaten. Maar toen enthousiaste scholieren aan de schoolpoort arriveerden voor hun lessen, kregen ze abrupt te horen dat ze naar huis moesten terugkeren. Sommigen bleven in tranen achter, anderen reageerden boos.

Volgens de taliban zouden de scholen gesloten blijven totdat er een plan is om ze te heropenen in overeenstemming met de islamitische wet. Alle jongens – samen met jongere meisjes – mochten vorig jaar hun opleiding wel al hervatten.

Toen ze een eerste maal aan de macht waren, van 1996 tot 2001, was onderwijs voor vrouwen en de meeste werkgelegenheid verboden voor vrouwen. De internationale gemeenschap heeft van onderwijs aan meisjes een belangrijke eis gemaakt voor toekomstige erkenning van de taliban-regering.

Wat is het knelpunt?

Er zijn meningsverschillen over onderwijs voor meisjes onder de taliban. De groep heeft herhaaldelijk aangegeven dat ze moeten worden onderwezen in overeenstemming met de islamitische wet, zonder precies te specificeren wat dat betekent. Volgens de Britse omroep BBC had de beslissing om meisjes naar huis te sturen te maken met hun schooluniformen. Het leerplan, het vervoer van meisjes naar scholen en gendersegregatie zijn onderwerpen die het voorwerp zijn van discussie sinds de taliban het roer overnamen.

Een onderwijsfunctionaris zei midden maart dat meisjes apart les zouden krijgen als ze weer naar school gaan en alleen door vrouwelijke leerkrachten. In sommige plattelandsgebieden met een tekort aan vrouwelijke leerkrachten, zouden oudere mannelijke leraren meisjes les mogen geven.

Wat doen meisjes sinds augustus?

De meesten hebben thuis gezeten, maar sommigen zijn online blijven studeren. Vorig jaar konden enkele middelbare scholen voor meisjes weer open. Ook particuliere universiteiten in Kaboel zijn blijven bestaan. Foto’s op sociale media tonen klaslokalen met gordijnen in het midden, die mannelijke en vrouwelijke studenten scheiden.

Het schoolbezoek steeg snel toen het verbod op onderwijs voor meisjes in 2001 eindigde. In 2018 waren er meer dan 3,6 miljoen meisjes ingeschreven – meer dan 2,5 miljoen op de lagere school en meer dan 1 miljoen op de middelbare school. De stijging van het aantal meisjes in het secundair onderwijs was bijzonder opvallend. Meisjes waren in 2018 goed voor 40 procent van de schoolgaande jeugd, tegenover amper 6 procent in 2003.

Het aantal vrouwelijke studenten aan de universiteit nam ook enorm toe. Voor de terugkeer van de taliban waren ze met tienduizenden. Sommigen studeerden om dokter, advocaat, wetenschapper en journalist te worden. In 2015 lanceerde de Universiteit van Kaboel zelfs een master in gender- en vrouwenstudies.

Niettemin heeft het land een van de grootste genderkloven in het onderwijs. Volgens Unicef waren meisjes goed voor 60 procent van de 3,7 miljoen Afghaanse kinderen die niet naar school gingen voordat de taliban het overnamen. Volgens Human Rights Watch kan slechts 37 procent van de tienermeisjes lezen en schrijven, in vergelijking met 66 procent van de jongens. Gegevens van de overheid geven aan dat een derde van de meisjes op 18-jarige leeftijd getrouwd is en bijna 9 procent op 15-jarige leeftijd.

Zijn de gesloten klaslokalen het enige obstakel?

Zelfs als meisjes weer naar de middelbare school mogen, zullen ze nog steeds met hindernissen worden geconfronteerd. Het tekort aan vrouwelijke leraren – een oud zeer – zal nu waarschijnlijk nog nijpender zijn. Veel hoogopgeleiden zijn het land ontvlucht na de overname door de taliban.

Volgens Unicef was in 2016 slechts een derde van de leerkrachten vrouw, en in plattelandsgebieden en boven het basisonderwijs was dat aandeel veel lager. Met slechts 10-15 procent van de vrouwelijke leerkrachten die volledig gekwalificeerd zijn, zijn er ook vraagtekens bij het niveau van het onderwijs dat meisjes zullen krijgen.

Een ander probleem is het gebrek aan carrièremogelijkheden. Nu de taliban vrouwen van de meeste banen uitsluit, zijn gezinnen misschien minder geneigd om hun dochters een opleiding te laten volgen.

Ook wordt gevreesd dat de scholing van meisjes steeds meer gericht zal zijn op religieus onderwijs. Volgens Human Rights Watch schrappen taliban-functionarissen in verschillende provincies al seculiere vakken uit het curriculum en breiden ze religieuze studie uit.

Op het platteland worden meisjes geconfronteerd met extra barrières. In stedelijke gebieden ging 70 procent van de meisjes naar de lagere school voordat de taliban het overnam. Op het platteland was dat slechts 40 procent, volgens het Centre for Global Development. Het verschil tussen stads- en plattelandsjongens is veel kleiner.

Traditionele opvattingen over meisjes, samen met armoede, veiligheidsproblemen en transportproblemen, zijn de meest voorkomende redenen waarom gezinnen op het platteland hun dochters van school houden. Een taliban-verbod op gemengde scholen zou de genderkloof kunnen vergroten, aangezien in sommige provincies slechts één op de tien leerkrachten een vrouw is.

Kunnen de taliban de klok terugdraaien?

Humanitaire experts zeggen dat de taliban het roer onder heel andere omstandigheden hebben overgenomen dan twee decennia geleden. In 1996 was het land verwoest door een burgeroorlog. De bevolking bestond grotendeels uit een generatie opgegroeid met weinig of geen opleiding en de meest opgeleide Afghanen waren vertrokken.

Donoren hebben sindsdien miljarden dollars in het onderwijs gestoken, waarbij de toename van het onderwijs en de werkgelegenheid voor meisjes vaak als een bescheiden succes wordt bestempeld.

Ook veel voormalige vluchtelingen keerden na 2001 terug, na een opleiding in het buitenland en een breder wereldbeeld. De steun voor onderwijs voor meisjes blijft hoog in Afghanistan. Zo’n 87 procent van de bevolking zou voor zijn, volgens een onderzoek uit 2019 van de internationale ontwikkelingsorganisatie Asia Foundation.

Maar zelfs als de Taliban hun belofte nakomen om meisjes te laten studeren, zeggen experts dat de onderliggende filosofie van de militanten niet is veranderd. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat vrouwen een volwaardige carrière kunnen nastreven of onbeperkt zullen kunnen deelnemen aan het openbare leven.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation