Feminisme voor kleuters: ‘Over sommige onderwerpen moet je gewoon luid roepen’

Met ‘Gratis Chips! Feminisme voor kleuters’ hekelen de theatermaaksters van cie barbarie genderstereotypes. ‘Je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen.’

Een man en zijn zoon hebben een auto-ongeluk. De vader sterft ter plaatse, maar de zoon wordt in kritieke toestand naar het ziekenhuis gebracht. De chirurg van dienst zegt: ‘Ik kan deze patiënt niet opereren, want het is mijn zoon.’ Hoe kan dit?

Sarah Vangeel en Liesje De Backer leggen me bovenstaand raadsel voor. ‘Hoe lang duurt het voor je doorhebt dat de chirurg de moeder is? Wij hebben dit ook gevraagd aan onze kinderen, partners en vrienden. Dat een vrouw ook een chirurg kan zijn, is nog niet voor iedereen een evidente gedachte. Genderstereotypes zitten overal in onze maatschappij’, duiden ze.

Na voorstellingen voor een jong publiek over de vluchtelingenproblematiek en het moederschap, tackelen de barbaries nu feminisme.

Waarom wilden jullie een voorstelling over feminisme maken voor kleuters?

Sarah: ‘Omdat we ervan overtuigd zijn dat het belangrijk is om kinderen al op jonge leeftijd over zo’n zaken te laten nadenken. Genderstereotypes hebben namelijk invloed op hoe zij zichzelf en mensen rondom hen zien. Het beïnvloedt hun ontwikkeling. Ook al kunnen ze dat niet benoemen, ze voelen het wel aan.’

Liesje: ‘Op een persoonlijk niveau hebben we gekozen om het te hebben over feminisme omdat we zelf ervaren dat het nodig is. We zijn een gezelschap met enkel vrouwen en je merkt dat mensen hier bepaalde verwachtingen bij hebben en ons op een bepaalde manier percipiëren. Een mannelijk gezelschap gaat nooit zo vaak worden aangesproken op hun man-zijn als wij op ons vrouw-zijn. Wanneer we ergens binnenkomen klinkt het vaak: “Aaa de meisjes.” En ook in de leefwereld van onze kinderen ervaren we clichés, zoals een jongen die geen lang haar zou mogen hebben of zich niet te vrouwelijk mag verkleden. Met die stereotypes wilden we aan de slag.’

Sarah: ‘Het onderwerp is heel aanwezig vandaag. Misschien lijkt dat zo omdat we ons erin verdiept hebben en er nu meer op letten, maar het is wel zo dat er meer over gepraat wordt dan tien jaar geleden. Dat wil echter niet zeggen dat iedereen zich al even bewust is van de impact. Voor veel mensen voelt het niet aan als een probleem. Ik versta dat, maar door er onderzoek naar te doen, merkten we dat het wél een probleem is. Natuurlijk kan het altijd erger en hebben we het hier niet slecht, maar we kunnen toch proberen om gelijkheid na te streven?’

Liesje: ‘Ik wil ook dat die genderstereotypes mijn kinderen niet blijven achtervolgen.’

Sarah: ‘We moeten het er luid over hebben. Leunt het naar té luid schreeuwen? Voor sommigen misschien wel, maar anders gebeurt er gewoon niets.’

Jullie hebben je vastgebeten in het onderwerp.

Liesje: ‘Inderdaad, en het bleek nog boeiender en verregaander dan we dachten. Tijdens de researchfase merkten we dat de invloed van genderstereotypes al aanwezig is voor de geboorte van een kind. Nog voor een baby ter wereld is gekomen, vragen mensen of het een jongen of een meisje wordt.’

Sarah: ‘Terwijl dat er helemaal niet zou mogen toe doen. Van zodra je het genderetiket op een baby plakt, associëren mensen er bepaalde eigenschappen en voorkeuren mee. Uit onderzoek blijkt nochtans dat de verschillen tussen mensen onderling véél groter zijn dan de verschillen tussen jongens en meisjes.’

Liesje: ‘Er zijn wel verschillen, maar moet je die heel de tijd benoemen en iedereen constant in een hokje duwen? Studies tonen aan dat je kinderen kansen ontneemt door hen in hokjes te stoppen.’

Sarah: ‘We betrappen onszelf ook op dit soort gedrag. We zijn nu eenmaal zo opgevoed en soms ontglippen er ons ook stereotiepe reacties op onze kinderen. Zo stop je ze onbewust in een bepaalde schuif.’

Liesje: ‘Na onze research zijn we eruit dat nurture echt een grote rol speelt.’

Het nature-nurture-debat is er een dat hoog kan oplaaien.

Liesje: ‘In het begin van ons repetitieproces zagen een interview bij Paul & Witteman met sociologe Asha ten Broeke over het belang van nurture. Ze ging in gesprek met hersendokter Dick Swaab.’

Sarah: ‘Ten Broeke stelt dat we ons bewuster moeten zijn van genderstereotypes tijdens het opvoeden van onze kinderen. Ze geeft als voorbeeld de reclamefolders van speelgoedwinkels waarin meisjes bijna altijd op de roze pagina’s met poppen en strijkijzers staan afgebeeld, terwijl jongens op een blauwe bladzijde met miniatuurauto’s en ballen spelen. Waarom moet dat zo stereotiep? Laat kinderen toch zelf bepalen waar hun voorkeur ligt, ongeacht hun gender. Terwijl ze haar betoog heel rustig en duidelijk voert, kijkt de rest van het – overwegend mannelijke – panel afkeurend toe. Swaab doet haar uitleg af als onzin.’

Liesje: ‘Een andere gast in het programma noemt het grofweg kul.’

Sarah: ‘Alle panelleden lachen haar uit. Professor Swaab zegt dat het bij onze voorvaderen ook al zo was en iedereen begint te knikken.’

Liesje: ‘Het standpunt dat apen zich ook gedragen naar hun gender en we er dus maar niet over moeten zeuren, hoor je wel vaker. Daarmee is de kous zogezegd af. Mannen zijn zus en vrouwen zijn zo, want dat wijst de geschiedenis en biologie uit. Wij vinden dat je dat niet als argument kunt blijven gebruiken. Ten eerste heeft onderzoek al aangetoond dat het helemaal niet zo eenduidig is en ten tweede leven we nu in een andere sociale context.’

Zijn er tijdens het onderzoek voor deze voorstelling zaken naar boven gekomen die jullie verrast hebben?

Liesje: ‘Ja, absoluut. Feminisme is eigenlijk een slecht gekozen woord. Het lijkt voor veel mensen alsof het enkel over vrouwen gaat, maar dat is helemaal niet zo.’

Sarah: ‘Er zou een nieuw woord moeten uitgevonden worden.’

Liesje: ‘Feminisme gaat in feite over gelijke kansen voor meisjes én jongens. Meisjes hebben al wat strijd kunnen leveren, maar jongens niet. Ze zitten in een keurslijf waarvan ze niet goed weten wat ze ermee moeten doen.’

Sarah: ‘Als je heel de tijd tegen jongens zegt dat ze stoer moeten zijn, niet mogen huilen en zich moeten gedragen zoals “een echte man” gaan ze bepaalde facetten van hun persoonlijkheid niet ontwikkelen. Ze leren niet praten over hun gevoelens en dat is nefast voor hun ontwikkeling.’

Liesje: ‘Dat wordt erg duidelijk in de documentaire ‘The mask you live in’. Het is een hele Amerikaanse context, maar het heeft toch onze ogen geopend. De documentaire gaat over hoe jongens zich moeten gedragen om erbij te horen in de maatschappij. Daarom richten we ons in deze voorstelling ook op jongens. We vinden het héél belangrijk om hen ook aan te spreken en te tonen dat ze zich mogen losrukken van die vooroordelen.’

Hoe komt het toch dat ondanks alle kennis die we ondertussen vergaard hebben over gender, stereotypes nog steeds zo ingebakken zitten in onze maatschappij?

Liesje: ‘Ik denk dat ze blijven leven, omdat we onbewust in stereotypes denken en handelen.’

Sarah: ‘Veel mannen voelen zich in het nauw gedreven door feminisme. Alsof vrouwen hen iets willen ontnemen. Dat is helemaal niet zo. Het gaat net over gelijkheid en gelijke kansen. Het kan voor een man net heel bevrijdend zijn om dat te beseffen. Het is een win-winsituatie.’

Liesje: ‘De verschillen tussen mannen en vrouwen zijn heel klein, maar worden heel groot voorgesteld.’

Sarah: ‘Dat is namelijk gemakkelijk en helder. Zaken opdelen is een hulpmiddel om de wereld te begrijpen.’

Liesje: ‘Ze is flauw, want ze is een meisje. Het is een wildebras, want hij is een jongen. Hoe vaak hoor je zo’n dingen niet? Het helpt mensen om een houvast te vinden, terwijl dat dus heel jammer is. Door het de ganse tijd te benoemen, versterk je die ideeën.’

En hoe vertalen jullie dit moeilijke thema naar de leefwereld van kinderen?

Liesje: ‘We proberen het altijd helder en simpel te brengen. Voor deze voorstelling hebben we drie Jannen en één An op de scène gezet. Qua taal hebben we gekeken naar de boekjes waar zesjarigen mee leren lezen. Daar zitten trouwens ook veel stereotiepe zinnen in.’

Sarah: ‘Wij gaan de stereotypes uitvergroten.’

Liesje: ‘We rammelen ermee, zodat het humoristisch wordt en toont hoe absurd die stereotypes eigenlijk zijn. We hopen dat de kinderen de onrechtvaardigheid zullen voelen. Waarom mag An niet spelen met een stok en Jan niet met een pan? Dat is niet eerlijk.’

En de gratis chips, wat heeft die er mee te maken?

Liesje: ‘In het begin was de titel gewoon ‘Feminisme voor kleuters’, maar omdat het niet enkel voor kleuters is, moesten we een nieuwe officiële titel vinden. Sommige programmatoren vonden het woord ‘feminisme’ ook te beladen.’

Sarah: ‘We hielden een brainstorm, maar kwamen er niet uit. Tijdens het brainstormen aten we chips. Uiteindelijk zei iemand: “Gratis chips anders? dan komen ze wel.””

Liesje: ‘En als je er langer over nadenkt is chips ook gewoon hetzelfde voor iedereen. Geen roze zakken voor meisjes of blauwe voor jongens. Iedereen gelijk in de wereld van de chips!’