De klik verklaard: waarom je tegen sommige mensen nooit uitgepraat raakt

Waarom verlies je tijdens een babbel met sommige mensen de tijd uit het oog en heb je tegen anderen amper iets te zeggen? Niets valt moeilijker uit te leggen dan waarom het precies klikt met iemand. ‘Het non-verbale gidst ons als een gps naar gelijkgestemde zielen.’

Van Cupido met zijn pijl en boog tot de ondoorgrondelijke wegen van ‘het lot’. Allemaal zijn het ijdele pogingen om te begrijpen waarom we vallen voor wie we vallen. Waarom voelt het gezelschap van de een als een warm dekentje en schuif je bij de ander ongemakkelijk op je stoel? De essentie ligt in het veilige en vertrouwde gevoel dat de ander bij je opwekt. Relatiedeskundige Rika Ponnet verdiept zich al jaren in het thema hechting. In haar laatste nieuwe boek Alleen met jou spreekt ze bij een klik over ‘contactchoreografie’. ‘In een goed lopend eerste contact stemmen we meteen ook onze non-verbale communicatie op de ander af’, vertelt ze. Want hoe we iets zeggen blijkt belangrijker dan wát we zeggen. Zeventig procent van onze communicatie verloopt namelijk via woordeloze signalen: intonatie, oogcontact, handgebaren, lichaamshouding en gezichtsuitdrukkingen. ‘Als je die als emotioneel veilig ervaart, heb je het gevoel dat je jezelf kunt zijn bij hem of haar. Na zo’n eerste ontmoeting zeggen we dan ook vaak: ‘Het voelt alsof ik die persoon al lang ken.’ Dat is omdat we bij de ander dingen herkennen die sinds jaar en dag ook deel zijn van onszelf.’

Net je moeder

Onze non-verbale fundamenten zijn ingebed in onze persoonlijkheid. Erover reflecteren lukt amper, net als die gedragingen actief te sturen of aan te passen. Anderen zien ze wel bij ons. ‘Als we ruziemaken, lijk je wel je moeder.’ Of: ‘Je lacht net als je zus.’ Wie voor je zorgt of samen met je opgroeit, bezit veel dezelfde non-verbale fundamenten en communiceert met zijn of haar lichaam net zoals jij dat doet. Broers en zussen bewegen, fronsen en wandelen vaak op dezelfde manier. ‘De mensen met wie je ‘klikt’, vertonen gelijkenissen met jouw non-verbale taal’, weet Ponnet. ‘Bij een eerste ontmoeting ervaren mensen soms al die harmonie. Dat wordt nog duidelijker wanneer een relatie vordert. Samen wandelen, knuffelen, vrijen… het lijkt alsof alles vanzelf gaat.’

Voelen we ons goed bij iemand, dan spiegelen we in een gesprek vanuit ons empathisch afstemmingsvermogen ook onbewust elkaars lichaamstaal. Die spiegelneuronen wekken eveneens een gevoel van connectie op. Dat de hersenen veel prijsgeven over een klik, bleek vorig jaar nog uit wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit van Dartmouth. Ze ontdekten dat het brein van goede vrienden gelijkaardig reageert. Wanneer ze videobeelden te zien kregen, lichtten bij vrienden dezelfde hersenkwabben op, in gebieden die samenhangen met oordelen, belangstelling, motivatie. Daardoor konden de onderzoekers via MRI mensen aan elkaar linken.

In Alleen met jou lezen we dat de mens eenvoudig gezegd twee geheugens heeft. Het expliciete geheugen is wat wij in de volksmond ‘het geheugen’ noemen en waar wij herinneringen uit plukken. Het impliciete geheugen is al in de baarmoeder actief en hangt vooral samen met ons gevoel rond vertrouwdheid en veiligheid. De omgeving waarin je opgroeide vormt de onderstroom van onze non-verbale taal. Wat voor jou fijn aanvoelt, heeft onlosmakelijk te maken met je hechtingsgeschiedenis.

Op zoek naar verbondenheid

We komen allemaal uit andere gezinnen en toch zijn sommige mensen afgestemd op dezelfde frequentie. ‘Dat is te verklaren door de basishechtingsnoden’, zegt Ponnet, die in haar expertise graag teruggrijpt naar het werk van John Bowlby. De Britse kinderpsychiater toonde aan de hand van observatie en onderzoek aan dat je allereerste relaties, met je ouders of andere zorgfiguren, in sterke mate je verdere ontwikkeling beïnvloeden en latere vriendschappen en romances kleuren.

‘Allemaal zijn we op zoek naar verbondenheid, erkenning en bevestiging, en de vrijheid en ruimte om onszelf te mogen zijn. Deze basishechtingsbehoeften zijn altijd opnieuw te herleiden tot de vraag: ben jij er voor mij? Of: erken je mij zoals ik ben en mag ik mezelf zijn? Niemand krijgt de perfecte opvoeding en altijd zal er ergens een tekort zijn. Velen hebben het gevoel dat hun ouders er niet altijd voor hen waren, of te dicht op hun vel zaten. Deze ervaringen uit onze jeugd geven ons mee vorm en bepalen zelfs hoe we ons gedragen in liefdesrelaties. Al in het begin van een relatie neemt iedereen een positie in die comfortabel aanvoelt. Is je nood aan vrijheid groot, dan gedraag je je doorgaans eerder vermijdend. Als je net iets meer behoefte hebt aan verbondenheid, dan kun je eerder angstig gedrag vertonen. De mate waarin deze noden komen bovendrijven wisselt en kan ook veranderen naargelang het karakter van je partner.’

Lampjes aan

Het non-verbale gidst ons als een gps naar gelijkgestemde zielen, maar is pas scherp afgesteld als we openstaan voor een nieuwe ontmoeting. Soms hoor je vrijgezellen verzuchten dat ze al enkele jaren single zijn en ze maar geen interessante man of vrouw tegen het lijf lopen. ‘Ontvankelijkheid speelt daarin een doorslaggevende rol’, zegt de relatie-experte. ‘Wie zich tijdens een eerste ontmoeting openstelt, kan de ander volledig voelen en beleven. Dan zie jij hem of haar in al zijn facetten, en vice versa. Wie daar niet voor openstaat, loopt potentiële partners mis.’

In de serie Sex and the City omschrijven de dames het als volgt: ‘Mannen zijn als taxi’s. Als ze beschikbaar zijn en de tijd rijp is voor iets serieus, dan gaat hun lampje aan. Dat heeft niets met het lot te maken, maar met timing en geluk.’ Dat ontvankelijkheid een wereld van verschil kan maken, beseft ook Sarah (33). ‘Toen ik mijn lief ontmoette op een feestje, voelde het alsof er een schok van honderd volt door mijn lijf ging. We raakten aan de praat en de hele avond vlogen de vonken in het rond. Met de elektriciteit die rond ons hing, kon je de hele stad doen oplichten. Ik was dan ook stomverbaasd toen hij me wist te vertellen dat onze wegen elkaar al eerder hadden gekruist. We hadden zelfs even gepraat. Van die ontmoeting kan ik mij niks meer herinneren. In die tijd heeft hij totaal geen indruk om mij gemaakt. En dan, jaren later: coup de foudre.’ Dat illustreert dat het toch vooral liefde op het eerste gevoel is, dan op het eerste gezicht. Allebei hadden ze hun lampje aangezet.

‘Elke klik weerspiegelt wie we op dat moment zijn en wat onze noden zijn’, weet Ponnet. ‘Zonder ook maar een woord te zeggen, trekken we mensen aan die aan die behoeften willen tegemoetkomen. Daarom is elke keuze de juiste, omdat op wie je valt, weerspiegelt waar je emotioneel staat in je leven. Mensen zeggen geregeld: ‘Als ik nu mijn ex terugzie, weet ik niet meer wat ik ooit in hem of haar gezien heb.’ Sommigen zullen ‘foute’ partners kiezen. Maar ook in destructieve relaties kun je leren. Veel mensen leren door scha en schande dat hun eigenwaarde te laag was en dat ze daaraan moeten werken. Jaren later zouden ze niet meer voor die persoon vallen omdat ze verder zijn geëvolueerd.’

Spartelende vis

Wat met contactchoreografie in een onlinecontext? Tinder blijft anno 2019 dé datingvijver waar singles in vissen. ‘Op Tinder swipete ik naar rechts voor Jonas’, vertelt Annelore (28). ‘Drie weken lang spraken we élke dag. Marathonchatsessies waren het. Dat hij mijn type was, wist ik meteen. De gesprekken waren grappig, leuk en al snel intiem. Na een drukke periode regelden we eindelijk een date. De avond was oké, hij was knap en we babbelden over van alles en nog wat, maar offline was de vonk onbestaande. Na afloop bloedde het contact dood.’

‘Tinder is goed om mensen te leren kennen,’ vindt Ponnet, ‘maar de essentie van een klik is niet aanwezig op een app.’ Online is er immers geen non-verbale afstemming mogelijk. ‘Chatten blijft een uitwisseling van gedachten. Er is alleen afstemming op het niveau van de tekst van een lied, niet op de melodie en het lied in zijn geheel. Het is iets wat je met ontelbaar veel mensen hebt. Pas als je de tijd neemt om iemand te leren kennen, weet je of de connectie er echt is.’

‘Afgelopen zomer sprak ik af met een nieuwe opdrachtgever’, vertelt Romy (35). ‘De zon scheen niet op het terras, maar gedurende de meeting zette hij zijn zonnebril niet af. Ik pitchte ideeën voor zijn magazine, maar wat ik ook zei, hij gaf geen krimp. Zijn toon was droog en koud en het gesprek liep voor geen meter. Ik voelde mezelf als een vis, spartelend op het droge. Toen ik thuiskwam, voelde ik me compleet uitgeput, alsof ik al mijn energie ergens onderweg was verloren.’

Puur objectief gezien kan een gesprek of afspraakje oké verlopen en toch ga je met een slecht gevoel naar huis. Ponnet: ‘Mensen willen verbinden, maar als iemand je vanuit zijn of haar lichaamstaal bekritiseert, devalueert of afwijst, kan dat ervoor zorgen dat je je heel klein voelt. Omdat die tekens soms erg subtiel zijn, kun je er vaak de vinger niet op leggen waarom je je zo slecht voelt. Afkeuring voelen tast je hechtingssysteem aan. Vooral in een relationele context kan dat hard aankomen. Waren je pogingen om tot connectie te komen tevergeefs, dan kun je je heel onvoldaan en afgepeigerd voelen. De verbinding is de beloning. Iedereen is op zoek naar die klik.’

Love on the brain

In onze individualistische maatschappij durven we al eens te vergeten dat we sociale dieren zijn. Menig neurologisch onderzoek toonde al aan dat een klik geluksstofjes vrijmaakt in onze hersenen. Dat geeft ons, zoals Rihanna in haar Love on the Brain zingt, een vrolijk gevoel. Zo maakt oxytocine ontspannen en plezierige gevoelens los als we mensen aanraken, knuffelen, met hen vrijen en zelfs bij oogcontact. Hoe meer dat stofje vrijkomt, hoe rustiger en serener je je voelt. Ook speelt de amygdala, die met ons overlevingsinstinct verbonden is, een grote rol. Evolutionair gezien staan we sterker in groep dan in ons eentje. Het beschermde en blije gevoel dat een goede band oproept, zorgt volgens de wetenschap zelfs voor een lagere bloeddruk, minder stress, een kleinere kans op depressie en een langere levensduur.

‘Mijn vriendin en ik zijn nog maar enkele maanden samen, maar ik voel aan elke vezel in mijn lijf dat zij de vrouw is voor mij’, vertelt Mo (42). ‘Vorige week liet ze tijdens het avondeten vallen dat ze nooit wil trouwen en het huwelijk maar een briefje is. Plots kreeg ik geen hap meer door mijn keel. Ik ben een romantische ziel, voor mij is een bruiloft de kers op de taart van onze liefde.’

Zelfs al zit de contactchoreografie snor, dan zijn er nog die tijdelijke stoorzenders. Plots stapelt het ongemak zich op, voelt de ander als een vreemde en is de harmonie even zoek. ‘Als je partner iets zegt of doet wat voelt als een afwijzing, triggert dat je hechtingssysteem’, legt de relatiedeskundige uit. Daarop volgt een angstige en paniekerige reactie. Geen emotie overspoelt ons meer dan angst en even overschaduwt die de veilige band. Wat volgt is een protestactie. ‘Een baby die overstuur is, begint heel hard te huilen. Een volwassene zal zich ofwel terugtrekken, ofwel in de aanval gaan. Wanneer je hechtingssysteem in alarmstand staat, vergt dat veel van ons. Als zo’n meningsverschil uitmondt in ruzie en jullie het weer bijleggen, voel je je nadien doodop.’

Ook dat hoort bij een relatie: de handleiding van de ander leren lezen en zijn of haar gevoelige snaren ontdekken. ‘Fouten maakt een mens altijd, maar elke relatie is een levenslang afstemmingsproces’, besluit Ponnet. ‘De liefde zit in de bereidheid en het vermogen om die handleiding te lezen en dankzij communicatie voorbij het verschil terug naar connectie te komen.’