Complimenteren kan je leren: waarom ‘goed bezig’ niet altijd goed is

1 maart is het complimentendag. Is het verstandig om zomaar complimentjes in het rond te strooien of denken we beter twee keer na voor we iedereen in onze omgeving loven?

Complimenten kunnen onze zelfwaarde opkrikken, onze motivatie een boost geven en onze gemoedstoestand verbeteren. Ook versterken ze de band tussen gever en ontvanger. Alleen is de relatie tussen iemands eigenwaarde of zelfvertrouwen en het krijgen van complimenten niet zo rechtlijnig als het lijkt. Goedbedoelde woorden kunnen een averechts effect hebben.

Een compliment is niets meer dan een oordeel over een ander. Het is een weergave van wat de gever vindt van iets. Als de werkelijkheid strookt met onze vooroordelen, of zelfs beter is, vellen we een positief oordeel. Hier schuilt juist het gevaar in. Een compliment is een complexe boodschap die naast lovende woorden ook verwachtingen en oordelen bevat. Deze dubbele boodschap kan ervoor zorgen dat we onzeker of hoogmoedig worden.

De – zo lijkt het – paradox van het compliment wordt onderzocht door Eddie Brummelman, professor Ontwikkelingspsychologie. Volgens hem kunnen complimenten schadelijk zijn. ‘Natuurlijk is het fijn om er spontaan een te krijgen of geven’, stelt Brummelman, ‘maar als ze een structurele rol spelen in je leven is het goed om iets te veranderen.’

Hoge verwachtingen en faalangst

Er zijn verschillende soorten complimenten: over eigenschappen of over inspanningen. Persoonsgebonden complimenten, zoals ‘wat ben je mooi’ of ‘je bent zo talentvol’, hebben vaker een negatief effect. De ontvanger van zo’n compliment ervaart een enorme druk om de hele tijd aan deze standaard te voldoen. Als dat niet lukt, voelt hij zich gefaald. Wanneer we dan eens minder geslapen hebben, onze bloes niet gestreken is en we een minder productieve werkdag hebben, slaat de onzekerheid toe.

Deze faalangst kan op zijn beurt weer leiden tot het verlies van intrinsieke motivatie. Waardering van anderen wordt dan de grootste of enige motivator. Zonder constante bevestiging trekken we ons eigen kunnen in twijfel. Dit zorgt ervoor dat we sneller opgeven of uitdagingen zelfs helemaal uit de weg gaan.

Als iemand een compliment ontvangt over een product of een proces daarentegen, krijgt die een gevoel van maakbaarheid. Wanneer iemand te horen krijgt dat zijn tekst vlot en samenhangend is, gaat het over iets wat hij in de hand heeft. Eigenschappen kan je niet veranderen, maar hoe hard je je best doet wel. Volgens Brummelman zijn dit de complimenten die ons motiveren omdat ze bepaald gedrag stimuleren.

Goedbedoeld en goedgevoeld

Hoe kunnen we dan wel op een goede manier onze waardering tonen? ‘Je moet in eerste instantie de verschillende lagen van waardering erkennen’, zegt Brummelman. Lege of vage complimenten zoals ‘goed gedaan’ of ‘super’ laat je sowieso beter achterwege. Een compliment zou moeten tonen dat je opmerkzaam bent naar de ander toe en op details let. Als je dan ook zeker bent dat uit je positief oordeel niet blijkt dat je in eerste instantie lage verwachtingen had, kan je ervoor gaan.

Onderzoek wijst aan dat de grens tussen efficiënte en inefficiënte positieve feedback vaag is. Gedachteloos lieve woorden als confetti in het rond strooien is helaas niet zo goed als we denken. Duidelijke, gerichte en oprechte complimenten over iets breders dan iemands persoonlijke eigenschappen hebben wél een positief effect. Het is dus beter af en toe een bedachtzaam compliment te geven dan zomaar oppervlakkige positieve boodschappen uit te delen.

(Complimenten in ontvangst nemen, is dan weer een andere kunst.)