Zwevend paviljoen in Bilzen: ‘Dit is een bewoonbare sculptuur’

Met gordijnen van beton creëerde Dhoore Vanweert Architecten een schijnbaar zwevende paviljoenwoning, geïnspireerd op de Case Study Houses.

Wordt het een tankstation? Een apotheek? Een inkompaviljoen voor een natuurgebied? Tijdens de ruwbouw deden de wildste geruchten de ronde over de betonconstructie. Logisch ook: het project van Dhoore Vanweert Architecten in Hees, bij Bilzen, zag er vreemd uit. Het betonvolume leek wel te zweven boven het landschap. En toen de ramen nog niet geplaatst waren, zag je vier gigantische, ellipsvormige betonschijven aan het plafond bengelen. ‘Op plan ontwierpen we de paviljoenwoning eigenlijk met rechte binnenwanden. We veranderden van gedachten toen een ingenieur het betonvolume berekende. Hij toonde ons zijn grafiek met de zones waar betonwapening nodig was. Die vorm bleek halfrond. Waar geen wapening moest komen, spaarden we uit in de bekisting. En zo ontstonden vier massieve lobben: een soort ‘gordijnen’ van beton, die voor spannende doorkijkjes zorgen op de woonverdieping’, zegt Jan Vanweert.

Constructief was dat allesbehalve simpel. De betonaannemer moest even slikken bij de aparte opdracht, want de ‘betonlellen’ raken de grondplaat amper. Een vierkantje van 25 bij 25 centimeter is het enige contactpunt. Doorheen die kleine oppervlakte lopen enorme betonijzers, die vertakken in de hele wand.’ Voor de uitgespaarde vormen nam de aannemer contact op met Twinplast. Dat is het bedrijf dat ook de gekste decorstukken in piepschuim maakt voor Tomorrowland. Zij fabriceerden de vier puntvormen, die uitgespaard werden in de bekisting. ‘Dat idee met die ronde betonvormen gaan we niet nog eens herhalen. Tijdens de ruwbouw was het huis echt een puur beeldhouwwerk in beton. Het is bijna jammer dat die ruwbouw bewoond moest worden.’

Holle wegen

Architect Jan Vanweert bouwde het huis voor zijn neef Jo, een verpleegkundige. Voor beiden was het back to the roots: hun grootvader en vaders groeiden twee straten verder op. ‘In zijn tijd stond dit gebied bekend om zijn prachtige holle wegen. Je reed hier echt door tunnels van meidoorn. Bovendien waren alle weilanden toen ook nog afgeboord met zulke hagen.’ Dat landschap is inmiddels zo veranderd dat er nog weinig sporen van die traditie te vinden zijn. Toch waren die hagen en holle wegen hier het uitgangspunt van Dhoore Vanweert. ‘Het huis ligt op het hoogste punt van de straat. Als de mais niet te hoog staat, kun je vanuit het huis de torens van Maastricht zien. We lieten het terrein minimaal afgraven, om het effect van een holle weg te krijgen, als je er met de auto op rijdt. Mettertijd zal klimop een groene halfpipe vormen langs het huis’, zegt Vanweert.

‘Ik wilde eerst een traditionele crepiwoning met uitzicht over de velden’, geeft Jo toe. ‘Maar Jan kon me toch overtuigen om voor een lichte, transparante paviljoenwoning te gaan, waar je zoveel mogelijk connectie hebt met het landschap. Het was de juiste keuze.’ Ook al had de bouwheer nog immense pech: toen hij hier wilde intrekken, is door een kortsluiting in de zekeringkast alles afgebrand. Gelukkig was de structuur helemaal van beton, dat weliswaar zwartgeblakerd was. Was hier geopteerd voor een houtskeletbouw, dan lag alles in de as.

Case Study House

De betongordijnen zijn niet het enige ingenieurssnufje aan dit project. Het huis lijkt wel te zweven, zeker als je er vanop straat of vanuit de tuin naar kijkt. Vreemd is het, hoe de vloerplaat los op het terrein lijkt te liggen. Zelfs de drie ingegraven patio’s – één per slaapkamer – raken de betonplaat niet. Waar haalt het huis dan zijn stabiliteit? ‘Beschouw de structuur van de woning als een tafel’, zegt Jan Vanweert. ‘In de grond zit een betonnen sokkel van 10 bij 10 meter verstopt, die de hele vloerplaat van 12 bij 12 meter draagt. Op die plaat rusten aan de buitenkant vier betonnen kolommen die – samen met de ‘betonnen gordijnen’ – de dakplaat dragen. Die zuilen staan niet in de hoeken, daarom lijkt het dak bijna gewichtloos. En door rondom overal ramen en een wandelpad te voorzien, bereikten we dat transparante ‘paviljoeneffect.’ Inspiratie voor die vorm kwam duidelijk uit het Amerikaanse Case Study Houses-programma (1945-1966). Met enige verbeelding herken je het beroemde Stahl House van Pierre Koenig, dat schijnbaar vederlicht over de heuvelrand boven Los Angeles hangt te bengelen. ‘Met dat verschil dat die Amerikaanse woningen toen heel licht en ongeïsoleerd gebouwd werden. Hier moesten we rekening houden met de verplichte dikke isolatielaag. Die zit verdiept achter de betonnen luifel. De symmetrie van de architectuur moest behouden blijven.’

Het ijzeren gordijn

Even discreet verstopt zitten de slaapkamers in de half ondergrondse verdieping. Elke slaapkamer heeft een eigen patio, perfect voor privacy én daglicht. ‘Het was wennen om de trap naar beneden te nemen om te gaan slapen’, zegt Jo. ‘Maar nu profiteren we daar enorm van de rust. Langs de betonnen wanden groeien de wilde wingerds nu al naar beneden. Over een paar jaar kijken we uit op een gordijn van groen.’ Misschien is tegen dan ook het ijzeren buitengordijn geïnstalleerd. In de dakrand is alvast plaats uitgespaard voor een kloeke rail. ‘Dat gordijn is bedacht als een atypische zonnewering rondom. En het kan het huis wat extra beschermen tegen inkijk’, zegt Vanweert. Een gelijkaardige oplossing bedachten OFFICE Kersten Geers David Van Severen voor hun gevel van een cultureel centrum in Bahrein. Daar hingen ze zo’n enorm gordijn, dat deels opgetrokken kan worden. ‘Het zorgt daar voor een theatraal effect, net als de betonnen gordijnen hierbinnen’, zegt Vanweert. Het is door dat soort spannende contrasten tussen massief en transparant, tussen licht en zwaar, tussen vierkant en rond, dat deze woning eruit springt.