Modernisme voor sinjoren: interieurarchitect Marc Lauwers renoveert flat van Nachman Kaplansky

De Pools-Joodse architect Kaplansky creëerde heel wat modernistische parels in Antwerpen. De nieuwsgierigheid van interieurarchitect Marc Lauwers was dan ook groot toen er een appartement in een van Kaplansky’s meest prestigieuze projecten te koop stond.

Nachman Kaplansky is een klinkende naam in Antwerpen, het appartementsgebouw aan het Prins Albertpark is een van zijn grootste opdrachten. Het dateert van 1936, maar werd vanwege de oorlog pas in 1948 afgewerkt. Het bouwwerk is opgetrokken in de Internationale Stijl, die toen voorgeschreven werd door de kunstschool van het Bauhaus. Kaplansky ijverde net als zijn tijdgenoten voor een functionele, van versieringen ontdane architectuur. Net als de beroemde Franse architect Le Corbusier, verkozen de nieuwlichters een zakelijke stijl met platte daken, bandramen en een transparante opbouw.

De Résidence Prince Albert valt aan de straatkant op met haar horizontale stalen raampartijen die onderbroken worden door halfronde erkers en terrassen met relingen. Behalve een knipoog naar de pakketbootstijl, ook een toonbeeld van modernisme, Marc Lauwers‘ favoriete stijlperiode. ‘Het modernisme leidde tot een designversobering, maar introduceerde ook nieuwe materialen, zoals vissenleer, zilvernikkel of speciale lakwerken. Ontwerpers uit die tijd lieten het materiaal voor zich spreken, ze maakten de vertaling van architectuur naar interieur, en dat is ook wat ik wil bereiken in mijn renovatieprojecten’, vertelt Lauwers.

‘Nadat mijn vrouw Marie-anne gehoord had dat de luxeflat op de vierde verdieping al meer dan een jaar te koop stond, gingen we kijken.’ De interieurarchitect heeft een zesde zintuig voor historisch erfgoed. Woningen renoveren en restaureren in hun oorspronkelijke staat is wat hem drijft. Zo friste hij onder meer een landhuis op uit de jaren zeventig, ontworpen door de naoorlogse architect Lou Jansen, en heeft hij een negentiende-eeuwse belle-époquewoning vlak bij de Cogels-Osylei opnieuw in ere hersteld.

‘De coup de foudre was er meteen. De hal met doorkijk naar de tuin is er een die je vandaag nog zelden tegenkomt in een appartementsgebouw.’ Zijn renovatie van de flat leest bijna als een persoonlijk eerbetoon aan het modernisme en Nachman Kaplansky.

Schatten achter het behang

Het interieur van Lauwers’ flat – oorspronkelijk aangekleed in Frans-Engelse stijl door Dietvorst, toen een befaamde decorateur in het Antwerpse – ademt na renovatie opnieuw Kaplansky. De indeling van de 290 m2 grote ruimte bleef ongewijzigd en alle originele elementen werden zorgvuldig gerestaureerd. ‘We hebben geprobeerd zijn erfenis te respecteren en de oorspronkelijke tijdgeest te herstellen.’ Een huzarenwerk, want het binnenwerk werd nooit gedocumenteerd.

De meeste informatie vond Lauwers in de documentatie die hij bezit over het interbellum in Europa, maar ook in de Antwerpse stadsarchieven. Het originele grondplan bleek zelfs opgenomen in de encyclopedie Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen, waar ook de dienst Monumentenzorg gebruik van maakt.

Achter het bloemetjesbehang en onder het tapijt dat hij lostrok bij zijn eerste bezoek, ontdekte Lauwers kostbare tips. ‘De vorige eigenaars hebben hier 65 jaar gewoond. Het pand bezat nog veel originele elementen, zoals vanillegele keramische tegels met facettenhoekjes in de keuken en prachtig visgraatparket, die dringend aan restauratie toe waren’, vertelt Marie-anne.

Fanatiek duo

Het renovatieproject is het werk van twee fanaten, hun gedrevenheid uit zich in de kleinste details. ‘We zijn ver gegaan, maar het was echt onze bedoeling om dit meesterwerk in al zijn grandeur te herstellen’, bekennen de bewoners die nieuwe en oude materialen van over de hele wereld lieten overkomen. Zo werd de originele keukenkraan na lang zoeken via foto’s en websites opgespoord in de Verenigde Staten, zijn de lichtschakelaars van Duits Rosenthalporselein en het mozaïek in de douche van Italiaanse pâte de verre. Het kussen op de zitbank in de hal werd ontworpen op basis van een originele documentstof, afkomstig uit de intussen verdwenen pakketboot Le Normandie.

Het originele stalen binnenraam dat uitkijkt op de wintertuin, de intacte tegelvloer van Winckelmans en het zilverkleurige behang met fluwelen motief, dat opnieuw werd gemaakt door het Amerikaanse textiel- en behanghuis Larsen, sluiten aan bij de geometrische vormen van het interbellum. De dubbele glas-in-looddeur – met tien glassoorten en -structuren – is het pièce de résistance. Ze werd nieuw gemaakt door glaskunstenaar Dirk Neefs, op basis van persoonlijk verzamelde documentatie uit de jaren dertig; ook het modernistische Nobilistapijt uit de zithoek zette hem op weg. Zeer kenmerkend voor die tijd zijn de zitkamer met bibliotheek, de chaises longues van Thonet en Le Corbusier en de centrale haard, die werd bekleed met bladzilver. De canapé van Vladimir Kagan – een ontwerp dat eigenlijk dateert uit de fifties – werd opnieuw gestoffeerd in een velours dat gangbaar was in de jaren dertig.

Inwonende dienstmeid

De lievelingsruimte van Marie-anne en meteen ook een van de blikvangers van de flat is de iconische American Kitchen, in 1953 ontworpen door Raymond Loewy. Die modulaire en destijds hypermoderne keuken met plaats voor een koelkast, vaatwasser en magnetron, was een wereldwijd succes. ‘De keuken, die trouwens alleen door de inwonende dienstmeid werd gebruikt, was origineel witgelakt. Wat me vreemd leek voor die tijd, want wit en grijs waren toen not done. Omdat ik geen notie had van Kaplansky’s kleuren koos ik voor een blauw dat typisch was voor de buismeubelen van Le Corbusier, gezien de architecturale overeenkomsten tussen beide architecten. De keuken werd stuk per stuk gedemonteerd en opnieuw gelakt in een lakkerij in Olen. Een ingreep die ons evenveel kostte als de installatie van een nieuwe keuken’, vertelt Lauwers.

Terwijl de hal en de zitkamer in het modernisme baden, werden de slaap- en badkamers en de eetruimte in Franse art-decostijl ingericht – met meer versieringen en details. Na de renovatie kreeg het koppel bezoek van Marieke Jaenen, die aan de Universiteit van Antwerpen zowel het interbellum als het werk van Kaplansky onderzoekt. ‘Volgens haar hadden we precies de stijl van Kaplansky weten binnen te brengen in het appartement, de unieke combinatie van Bauhaus met modernisme en art-decoaccenten’, vertelt Lauwers. ‘Een hele eer om te horen.’