Gedaan met hoge energiekosten: wonen in een earthship als zuinig alternatief

Hoeveel manieren zijn er om de klimaat- en energiecrisis aan te pakken? Een ervan zouden earthships kunnen zijn, een alternatieve, autonome bouwvorm, ontstaan in de jaren 70. Lekker warm in de winter en dat zonder torenhoge energiefactuur: ons klinkt dat als muziek in de oren.

Stel je een huis voor waar het lekker warm is in de winter, koel in de zomer, en dat zonder fossiele brandstoffen. Een huis waar je maximaal voordeel haalt uit regenwater. Een huis vanwaar je slechts enkele meters moet lopen om vers fruit, kruiden en groenten in te slaan. Een huis dat ook een antwoord zou bieden op de verwerking van afval. Een utopie? Nee, zo’n huis bestaat, in meerdere exemplaren zelfs. Eentje ervan kon je zien in de Netflix-serie Buy My House. Het zijn de ‘schepen van de aarde’, de earthships, les geonefs voor de Fransen.

Het ontstaan ervan gaat terug naar de jaren 70 in Taos, in de woestijn van New Mexico. Een Amerikaanse architect die zich niet meer kon vinden in de waarden van zijn beroep, maakte zijn droom waar en ging aan de slag met een experimenteel bouwproces. Met zijn team verbeterde hij de principes van earthships om er autonome, ultraveerkrachtige gebouwen, los van het elektriciteitsnet van te maken. In een tijd dat een klimaatcrisis gepaard gaat met een energiecrisis, die waarschijnlijk zal aanhouden, zijn dat niet te onderschatten troeven.

In T-shirt in november

“Wij ontdekten in 2014 earthships in Taos en het was liefde op het eerste gezicht”, herinnert Pauline Massart zich. “We waren erg onder de indruk, want het was november en erg koud, ’s nachts sneeuwde het. Terwijl het buiten min vijf, min zes graden was, liepen wij binnenshuis in T-shirt, en dat terwijl er geen verwarming was. Het feit dat we dit aan den lijve hebben ondervonden, heeft veel voor ons betekend.” De ervaring verleidde deze Brusselse en haar Franse partner, Benjamin Adler, om zelf het avontuur aan te gaan. “Voor ons was een eigen huis verwerven in die tijd geen prioriteit. Het is iets dat ons is overkomen. Waar de earthships voor staan, klopte helemaal met onze waarden. Wat speelde was niet alleen de uitputting van hulpbronnen, het bouwen had ook iets deugdzaams, als het creëren van een waarachtige relatie met de habitat.”

Het was in Biras in de Dordogne dat het echtpaar hun earthship liet bouwen met behulp van het bedrijf van Michael Reynolds, Earthship Biotecture. De bouw duurde een maand, in de zomer van 2017. Het was toen het tweede earthship in Frankrijk. Budget: 250.000 euro. “Er waren dagelijks zeventig mensen op de site aanwezig, logistiek was het heel zwaar”, herinnert Pauline Massart zich. “Mike Reynolds was er de hele tijd, met zijn team, en met Engels- en Franstalige studenten die bij hem de earthship-technieken kwamen leren.”

Een van de belangrijkste principes bij het ontwerpen van earthships is het maximaliseren van de natuurlijke bronnen. Het langgerekte gebouw, half ingegraven, maakt optimaal gebruik van zonne-energie, met een optimale oriëntatie, zonnepanelen op het dak en aangesloten op batterijen, een zonneboiler en een voorgevel volledig van glas. Een gang die de verschillende kamers bedient fungeert tevens als serre met een grote bak over de hele lengte waarin tomaten, paprika’s, komkommers, bananen, citrusvruchten, kiwi’s en keukenkruiden groeien. In de zomer wordt de warmte opgeslagen in de achterwand, die is opgebouwd uit gebruikte autobanden, opgevuld met aarde en gestapeld. Gedurende de winter wordt die warmte geleidelijk afgegeven, dankzij de thermische massa.

De autobanden zijn niet het enige afval dat in een earthship wordt gerecycleerd: in de muren zijn ook blikjes en scherven van glazen flessen verwerkt, wat zorgt voor verrassende kleureffecten, als hedendaags glas-in-lood. Regenwater wordt opgevangen in reservoirs, gefilterd en meerdere keren gebruikt voordat het buiten wordt geloosd in een fytozuiveringsstation. En als het warm is, circuleert er frisse lucht dankzij een systeem van koude-warmteopslag (KWO), waarbij de buitenlucht wordt gekoeld door circulatie in de grond.

Duizend vierkante meter

Natuurlijk kun je een earthship niet overal bouwen. “Voor een huis als het onze, honderdvijftig vierkante meter groot, heb je minstens duizend vierkante meter grond nodig”, legt Pauline Massart uit. “Omdat je al vijfhonderd vierkante meter nodig hebt om de tanks te plaatsen en het KWO-systeem aan de achterkant te installeren. Een glooiend terrein is niet noodzakelijk, maar wel eenvoudiger, omdat het huis in de helling zal passen, wat de thermische massa zal maximaliseren. Op een vlakke ondergrond daarentegen zou je de hele achterkant van het huis met aarde moeten bedekken.”

Daar staat tegenover dat het concept zich aan verschillende klimaattypes aanpast en niet is voorbehouden aan de meest zuidelijke delen van de VS of Frankrijk. In het dorp Olst, hartje Nederland, is een hele wijk ontstaan, drieëntwintig woningen in totaal. Het zijn strikt genomen geen earthships, aangezien die term is voorbehouden aan constructies die door Earthship Biotecture gevalideerd zijn, maar ‘earthshipachtige’ woningen, geïnspireerd op de principes van Michael Reynolds.

“In 2006 trok mijn buurman Paul naar Zweden om met het team van Reynolds te werken aan de bouw van een earthship dat als hotel zou dienen. Hij keerde terug met foto’s en enthousiaste verhalen. Er vormde zich een groep rond hem die de wens deelde om hier in Nederland hetzelfde te doen”, vat Mirjam Burema, lid van de vereniging Aardehuizen, het samen. Het duurde acht jaar voor de buurt het daglicht zag, sommige huizen hebben de beroemde muur van rubberbanden, andere hebben – om de constructie te versnellen – stro gebruikt, een goede isolatie maar zonder het effect van thermische massa.

Een ander zeer recent en nabij voorbeeld: de Äerdschëff in Redange, in het Groothertogdom Luxemburg, op enkele minuten van de Belgische grens. “Het is het enige earthship ter wereld dat eigendom is van een staat”, vertelt initiatiefnemer Katy Fox. Met zijn oppervlakte van driehonderd vierkante meter is de Äerdschëff weliswaar meer dan een woning, het is een gebouw van openbaar nut: je kunt er slapen, eten en je wassen, maar bovenal herbergt het een opleiding voor circulaire economie en lowtech. Vergeleken met de door Mike Reynolds gebouwde earthships strekte de bouw van de Äerdschëff zich uit over een veel langere periode – van 2019 tot 2022, waarbij de covidpandemie het proces extra bemoeilijkte.

Jongeren namen deel aan verscheidene werven. “We hebben ook verschillende aanpassingen gedaan”, legt Katy Fox uit. “We gebruikten veel meer natuurlijke materialen, klei bijvoorbeeld, en plasticvrije afdichtingstechnieken. Ook hebben we het gebruik van beton, dat een problematische ecologische voetafdruk heeft, zo veel mogelijk beperkt en hebben we een houten constructie toegepast.” De Äerdschëff, die plaats biedt aan tot vijftig personen per dag, dient ook als test voor Luxemburg. “Sensoren meten de binnentemperatuur en de luchtvochtigheid in de heuvel erachter, om te zien hoe het gebouw zich gedraagt, wat werkt, wat niet werkt, wat verbeterd moet worden. Deze gegevens worden op een server geplaatst en kunnen worden gebruikt door het Ministerie van Openbare Werken.

Geen goedkope oplossing

En in België? Op dit moment staat er officieel nog geen earthship in ons vlakke land, toch is het precies hier dat het eerste Europese earthship gebouwd had moeten worden. Meer bepaald in Boingt in de provincie Luik, waar Josephine Overeem, een Nederlandse die in België woont en actief is in de media, Mike Reynolds had gevraagd om een huis te bouwen. Ze kreeg echter geen vergunning en het project werd dan maar herleid tot een tuinhuisje, bij de projectleider, in Strombeek.

“We hebben het vaak over de banden als het belangrijkste obstakel, maar ze zijn in België al meerdere keren gebruikt in steunmuren. Ik denk niet dat er een wettelijke limiet is, ik denk dat de mensen gewoon niet op de hoogte zijn van de mogelijkheid”, zegt Tanguy Euben van ontwerpbureau Pointzero, die een opleiding volgde aan de Earthship Biotecture Academy. Hij werkte een aantal jaar overal ter wereld met het team van Mike Reynolds en begeleidt vandaag met zijn vrouw Laelia Nogueira een reeks earthship-projecten, voornamelijk in Frankrijk.

“In het Waals Gewest moeten we nog mensen vinden die over voldoende land beschikken, die deze ecologische visie delen, die al van earthships hebben gehoord en die over voldoende budget beschikken om er een te bouwen”, vervolgt hij. “Het probleem is dat men earthships vaak ziet als een goedkope oplossing omdat er gebruik wordt gemaakt van gerecycleerde materialen. Maar die denkwijze klopt niet: een earthship kost per vierkante meter evenveel als een conventioneel huis. Het verschil, en het grote voordeel, is dat het gebouw als je eenmaal binnen bent heel weinig kosten genereert qua energie. Naar schatting besparen we in dertig jaar ongeveer dertig procent op de investering.”

Een ander leven

Eenmaal gebouwd brengt een earthship dus weinig energiekosten met zich mee, maar het verandert ook de manier van leven. “We begrepen dat we hier niet op dezelfde manier konden leven als in een normaal huis”, besluit Pauline Massart. “Omdat we beperkt zijn qua energie, kunnen we niet alle apparaten gebruiken die we willen, wanneer we willen. Er komt niet onbeperkt water uit de kraan. Dit huis heeft ons ertoe aangezet onze gewoonten aan te passen. In plaats van bijvoorbeeld de waterkoker vijftien keer per dag aan te zetten, verwarmen we ’s ochtends het water en bewaren we het in een thermoskan. Dit zijn dingen die we ook zo kunnen doen, maar zolang we er niet toe worden gedwongen, is het moeilijk om ze in te voeren. We hebben een zonneoven, een zonnedroger en andere lowtech tools die ons in staat stellen om te leven met die afhankelijkheid. En als er geen zon is, zijn er ook oplossingen, we zijn helemaal niet gefrustreerd. We hebben nieuwe reflexen ontwikkeld die ons een nieuwe vrijheid geven, omdat we onze bronnen beheersen. Meer dan een huis is dit een levenskunst, een manier om in de wereld te staan.”