Duurzaam drijven: hoe een nog onbestaande wijk nu al de meest ecologische is

Leven op het water, een idee dat menig Nederlander niet afkeurt. Woonboten zijn niet meer weg te denken bij onze Noorderburen en ze worden alsmaar populairder, vaak door de duurzame bijklank die deze manier van leven heeft. Maar hoe ecologisch kan op het water wonen echt zijn? Het Amsterdamse project Schoonschip toont het aan.

Het Johan van Hasseltkanaal, een zijkanaal van het IJ in Amsterdam-Noord in Buikerslootham ligt er voorlopig nog erg rustig bij. Maar daar zal begin volgend jaar verandering in te komen. Het ecologische cohousing project Schoonschip zal er vanaf januari 2018 beetje bij beetje uit de grond – of beter gezegd uit het water – gestampt worden. In totaal zullen er tegen 2019 op 30 waterkavels drijvende woningen gebouwd worden voor zo’n 46 huishoudens. ‘Het zal de meest duurzame, drijvende wijk van Europa worden’, klinkt het bij oprichtster Marjan de Blok. Ze haalde haar inspiratie om met deze onderneming te starten bij de geWoonboot, een duurzame vergaderlocatie op datzelfde kanaal.

‘Ik heb een kleine tien jaar geleden Pauline Westendorp, de projectleider van de autarkische geWoonboot geïnterviewd en een kortfilm gemaakt over de vergaderruimte. In die tijd was die boot heel erg vooruitstrevend op vlak van ecologie en duurzaamheid met zijn systeem van zonnepanelen en een groen plat dak bedekt met mos’, aldus Marjan. ‘Door met dat concept indertijd in contact te komen, ben ik erg geïnspireerd geraakt om zelf mijn schouders onder een soortgelijk project te zetten.’ En zo geschiedde: nu, bijna tien jaar later, worden Marjans duurzame plannen werkelijkheid.

Krachten bundelen

Die plannen winden er geen doekjes om. Samenleven in Schoonschip betekent de krachten bundelen om zo ecologisch mogelijk te leven. Elke bewoner zal zijn eigen duurzame steentje bijdragen op de drijvende wijk. De teller liep uiteindelijk op tot 105 (jonge en oude) bewoners, een groep die stapsgewijs bij elkaar gekomen is. ‘Ik ben in eerste instantie met het idee op de proppen gekomen’, zegt Marjan. Door erover te praten in haar eigen vriendenkring, wilden enkele geïnteresseerden mee in het – toen nog fictieve – bootje stappen.

In de loop der jaren haakte er wel eens iemand af en kwamen er veel (soms ook voor Marjan onbekende) mensen bij. ‘ volgende stap? Een stichting oprichten. Dat was trouwens ook nodig om subsidies te kunnen aanvragen’, aldus Marjan. Die kregen ze in 2009 zowel van de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvestiging als van de provincie Noord-Holland. Wilde ideeën kregen daardoor vorm; de zekerheid dat de wijk er ook werkelijk zou komen, vergrootte.

Naast het bestuur – waar onder andere Marjan zelf in zetelt – zijn er verschillende werkgroepen waarin alle toekomstige bewoners onderverdeeld zijn: van het regelen van parkeervergunningen tot het uitzoeken van duurzame materialen: de taken zijn mooi verdeeld. ‘Naast die werkgroepen zijn we ook een samenwerking aangegaan met een aantal externe partners, bijvoorbeeld de architecten die de plannen maken’, zegt Marjan. ‘Er zijn uiteraard altijd enkele zaken waarvoor je buitenaf te rade moet gaan, maar voor de rest doen we zo veel mogelijk zelf.’

In 2013 won Schoonschip de publieksprijs van de P-Nuts Awards. Dat is een jaarlijkse prijs voor duurzame energie-initiatieven. De ambitieuze doelstellingen van het project zorgden voor maar liefst 1.267 publieksstemmen, wat meer dan 30 procent van alle stemmen samen betekende. Een duidelijk signaal dat de bevolking zeer enthousiast is over hun plannen.

Slimme energie

‘Onze ambities zijn heel erg groot’, klinkt het. En dat blijkt uit de doelstellingen: de daken van alle woningen van het Schoonschip zullen voor één derde groen zijn. Door energie-overschotten afkomstig van zonnepanelen op te slaan op grote accu’s – elke woning zal voorzien worden van zo’n accu – kan er op elk moment elektriciteit opgewekt worden. ‘We zullen maar één aansluiting aan het landelijke energienet krijgen’, legt ze uit. ‘Er komt een CO2-neutraal smartgrid, wat er voor zorgt dat de elektriciteit tussen alle huishoudens onderling op een slimme manier uitgewisseld kan worden via een elektrisch netwerk.’

In mei 2016 ontving Grid Friends, het Nederlandse bedrijf dat de smartgrid zal voorzien, een Europese subsidie voor een onderzoeksproject. ‘Dankzij die subsidie en de onderzoeken die Grid Friends heeft kunnen uitvoeren, mogen we er zeker van uit gaan dat deze slimme manier van energie delen succesvol zal zijn.’ En dit systeem heeft nog een positief gevolg: een aansluiting op aardgas wordt hierdoor overbodig.

Ook met water gaan ze op een creatieve en toch duurzame manier aan de slag. Afvalwater van de douche, vaatwasser of de wasmachine (of ook wel ‘grijs water’) valt redelijk gemakkelijk te zuiveren tot op een niveau dat het niet meer schadelijk is voor het milieu. Dus of herbruikbaar voor de wasmachine zelf, of als toiletwater. En voordeliger dan regenwater, want je bent niet afhankelijk van de neerslag. Afvalwater afkomstig van het toilet is minder evident om te zuiveren. Dat water zal op Schoonschip worden afgevoerd naar een bioraffinaderij waar het vergist en uiteindelijk omgezet wordt in energie.

Schoonschip wil een goede band creëren met de omgeving. ‘Het is uiteraard niet de bedoeling dat onze wijk een toeristische trekpleister wordt’, aldus Marjan, ‘want het wordt onze thuis, dus we zullen ook gesteld zijn op onze privacy. Maar we zetten onze deuren graag open voor iedereen die geïnteresseerd is in het concept – weliswaar op een gecontroleerde manier.’ Dat willen ze onder andere doen door rondleidingen te geven. ‘En we hebben nog een paar losse ideeën, zoals een food- en filmfestival.’ Door op een leuke, informatieve manier buurtbewoners uit te nodigen op Schoonschip, willen ze ook voorkomen een afgesloten commune te worden. ‘We zullen volwaardig deel uitmaken van de buurt.’

Hoe het uiteindelijk allemaal zal uitdraaien, valt nog af te wachten. Maar de werkgroep heeft er het volste vertrouwen in dat het project glansrijk zal slagen in haar opzet: samen streven naar een gemeenschap die zo gunstig mogelijk rendeert voor het milieu. Veel mensen dromen van ecologisch wonen op het water, en we kunnen alleen maar hopen dat ook die dromen in de toekomst werkelijkheid worden.