Designer Jaime Hayon: ‘Een meubelstuk is net zozeer kunst als een schilderij of een beeldhouwwerk’

De Spaanse ontwerper Jaime Hayon laveert al meer dan twintig jaar vrolijk tussen kunst en design. Een retrospectieve in MAD Brussels toont nu zijn kleurrijke, grillige creaties, die allemaal één ding gemeen hebben: ze zijn gemaakt om ons blij te maken.

Wanneer Jaime Hayon praat, hoor je de glimlach in zijn stem, zelfs over duizenden kilometers en verschillende tijdzones heen. Zijn vrolijkheid is aanstekelijk, ook wanneer het gesprek een serieuzere wending neemt.

Al bijna vijfentwintig jaar lang doorbreekt de Spaanse ontwerper met zijn felle kleuren en grillige vormen de designcodes en het dictaat van gladde, zielloze interieurs. Met vreemde wezens ook, die de monumentale doeken bevolken die hij schildert en met succes tentoonstelt over de hele wereld. “Ik heb mezelf altijd in de eerste plaats als een kunstenaar gezien”, zegt hij. “Voor mij is de functie van een tafel of een fauteuil geen doel op zich. Ik wil dat mijn meubelen verhalen vertellen.”

Nooit eerder gezien

Na de opening van het hotel The Standard in Bangkok, waarvoor hij het interieur creëerde, en de inrichting van verschillende kunstgaleries in de Verenigde Staten, landt Jaime Hayon deze week in Brussel, waar hij voor de allereerste keer exposeert.

Op de tentoonstelling zijn natuurlijk meubelen te zien, maar ook honderden schetsen uit de schetsboeken die hij altijd bij zich heeft, evenals beeldhouwwerken en schilderijen die representatief zijn voor de Jaime van vandaag. Dat vertelt hij enthousiast vanuit de uithoek van Thailand waar hij op het moment van ons gesprek zijn toevlucht heeft gezocht voor wat een drukke herfst belooft te worden.

Je bent uitgenodigd om deel te nemen aan Art Nouveau Brussels: het hele jaar zal deze stijlbeweging in Brussel gevierd worden. Wat blijft volgens jou vandaag nog over van die filosofie uit de jaren 1900?

“De ontwerpers van de art nouveau werden gedreven door het idee van vooruitgang. Net als zij probeer ik altijd de grenzen zo ver mogelijk te verleggen. Dat geldt evengoed wanneer ik werk met materialen die al tweeduizend jaar bestaan of die vandaag nog in ontwikkeling zijn. Hetzelfde gaat op wanneer ik samenwerk met ambachtslieden: ik ben altijd benieuwd hoe ver ons gezamenlijke onderzoek ons kan brengen, om uiteindelijk te komen tot iets dat nog nooit eerder is gezien, nog nooit eerder is gedaan.”

Je wordt vaak vergeleken met Antoni Gaudí. Hoe verwant voel je je met zijn nalatenschap?

“Ik denk dat Gaudí ook een globale visie op kunst had. Als hij een gebouw ontwierp, keek hij niet alleen naar de muren, hij stelde zich elk detail voor. Ik doe hetzelfde in mijn projecten, of het nu gaat om de Moka Garden die ik in Korea heb ontworpen of The Standard in Bangkok. Het zou nooit in me opkomen om gewoon dingen die al bestaan te kopen en in de ruimte te plaatsen. Ik wil alles van a tot z kunnen doordenken. Wat ik voor een bepaalde plek creëer kan alleen daar werken en nergens anders bestaan.”

Talloze tijdschriften zoals Time, Wallpaper en AD hebben je opgenomen in hun lijst van 100 meest invloedrijke ontwerpers van de 21ste eeuw. Had jij je dit kunnen voorstellen toen je begon?

“Het was in elk geval nooit een doel op zich. Toen ik begon, had ik nooit gedacht dat ik op een dag succesvol zou zijn en dat ik mijn werk op internationale schaal zou kunnen ontwikkelen. Op geen enkel moment in mijn carrière heb ik tegen mezelf gezegd: dit is het, ik heb het gemaakt. Vandaag, op mijn 49ste en met vijfentwintig jaar ervaring, ben ik vooral blij dat de merken waarmee ik samenwerk mij blijven volgen.”

Met welke architecten en ontwerpers voel jij je verwant?

“Meer dan door individuen word ik beïnvloed door alles wat me omringt en interesseert. Ik ben gepassioneerd door mode en muziek. Ik hou zowel van Acne Studios als van Adidas. Muzikaal gaat er niks boven José González of Voyageur. Ik absorbeer wat ik zie als een spons en dat zie je terug in mijn creaties. Natuurlijk zijn er ontwerpers die ik bewonder. Mensen als Jasper Morrison, Konstantin Grcic of Ronan Bouroullec zijn niet alleen goede vrienden, maar ook mensen die voor mij het design van de 21ste eeuw belichamen.”

Artistieke veelzijdigheid

Hoe herkennen volgers van het eerste uur jouw stijl?

“Als ik er een omschrijving op zou moeten plakken, zou ik zeggen dat de Hayon-stijl duidelijk draait om kleur, vooral rood en blauw. En om bepaalde terugkerende motieven, zoals sterren. Ik heb een grote voorkeur voor universele materialen die er altijd zijn geweest, zoals gips, tin, keramiek en mooi textiel. Ik hou van ronde, genereuze vormen die je op een bepaalde manier omarmen. Ik verwerk ook altijd een surrealistisch element in mijn installaties, mijn schilderijen en zelfs mijn meubelen. Dat prikkelt de verbeelding.”

De grenzen tussen design, kunst en ambacht vervagen steeds meer. Jij hebt vanaf het begin bijgedragen aan die trend. Zie je jezelf dan ook als een visionair?

“Ik benadruk in mijn werk een zekere flexibiliteit en artistieke veelzijdigheid. Al in de renaissance waren architecten ook kunstenaars, en niemand verbaasde zich daarover. Ik voel me helemaal thuis in dat discipline-overschrijdende idee. Vandaag stel ik een deel van mijn werk tentoon op hedendaagse kunstbeurzen. Een meubelstuk is net zozeer kunst als een schilderij of een beeldhouwwerk.”

Mag ik zeggen dat je geen aanhanger bent van Louis Sullivans ‘form follows function’-mantra?

“Hedendaags design draait niet alleen om functionaliteit. Wat telt is de benadering erachter, het verhaal dat we willen vertellen. Wat ik weergeef in een schilderij, herschep ik in 3D, of het nu gaat om een openbare ruimte, een hotel of een meubelstuk. Neem bijvoorbeeld de Arpa-stoel die ik heb ontworpen voor het Londens merk Sé Collections. De vorm en het materiaal doen denken aan een harp. Of de veren kussens: ze zijn zo zacht dat ze, als je erop zit, ook het geluid van de harp oproepen. Dat is in een notendop mijn manier van werken.”

Staat je creativiteit weleens op gespannen voet met de opdracht of met het DNA van een merk?

“Het is net de fusie die het uitdagend maakt! Jezelf blijven en tegelijkertijd begrijpen wat de ander van je wil, zodat je iets kunt creëren met respect voor hun geschiedenis. Zonder een dergelijke kruisbestuiving zou mijn discipline erg saai zijn.”

Onze planeet heeft het moeilijk door overconsumptie en design draagt een deel van de verantwoordelijkheid. Is het nog mogelijk om verantwoord te ontwerpen?

“Ik ben ervan overtuigd dat we in de richting van degrowth moeten gaan. Ik ben de eerste die tegen bedrijven zegt: ‘Nee, we hebben dit nieuwe product niet nodig, laten we ons concentreren op wat we al goed doen en verbeteren wat we al produceren.’ Mensen kijken me soms aan alsof ik gek ben, maar dat is eigenlijk waar design om draait: verbeteren wat al bestaat.”

Is dat hoe je klassiekers creëert?

“Een duurzaam object is een object waar je nooit genoeg van krijgt. Dat is mijn ambitie als ik ontwerp voor de merken met wie ik samenwerk. Alle objecten die ik de afgelopen twintig jaar voor Fritz Hansen of BD Barcelona heb ontworpen, zijn in de catalogus blijven staan. Mensen zijn er gaandeweg aan gehecht geraakt. Ik hoop dat ze representatief blijven voor een tijdperk en toch modern aanvoelen.”

De vrolijke kant van je werk wordt vaak benadrukt, maar heb je ook een donkere kant?

“Er zit zeker ook een donkere kant aan mijn werk. Die is misschien wel het meest zichtbaar in mijn schilderijen en sculpturen. Achter de ogenschijnlijke vreugde schuilt vaak een sarcastische kritiek op de wereld van vandaag. Maar ik moet zeggen dat ik graag voorrang geef aan de vrolijke kant. Design moet ons een goed gevoel geven, ons eraan herinneren dat objecten er zijn om mensen te dienen, dat ze ons leven beter kunnen maken en niet andersom. Dat is voor mij de basis van alles.”

Schilderen als meditatie

Welke rol speelt schilderen vandaag in je leven?

“Ik schilder elke dag en ik vind dat fantastisch. Het is meditatief. Er is veel vraag van galeries. Dat bezorgt me veel werk, maar brengt me ook terug naar mijn basis. Ik krijg de techniek van het olieverfschilderen steeds beter onder de knie, mijn schilderijen worden serieuzer en beter. Ik zie mezelf mijn oude dag wel doorbrengen in mijn atelier.”

Je hebt veel Spaanse merken in je portfolio. Vind je het belangrijk om zo bij te dragen aan de internationale uitstraling van je geboorteland?

“Absoluut! Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid om vooruitgang in de Spaanse industrie aan te moedigen en om de Spaanse creativiteit, die het eigenlijk best goed doet, in de schijnwerpers te zetten. Ongeacht het merk is elke samenwerking die ik aanga een avontuur. Toen ik een capsulecollectie voor Zara lanceerde, leek me dat gewoon een goed idee: het is een Spaans bedrijf dat me vrij liet om mezelf te uiten. En dat is prima uitgedraaid, want alles was in minder dan twee weken uitverkocht.”

Een andere manier om jezelf toegankelijker te maken is het uitbrengen van een capsulecollectie. Heb je er ooit over nagedacht om dat te doen?

“Het is me al aangeboden, maar tot nu toe heb ik het altijd geweigerd. Het is niet dat ik mijn werk niet wil democratiseren, maar om mijn projecten uit te voeren moet ik met uitzonderlijke vakmensen kunnen werken. Voor mij moet de kwaliteit onberispelijk zijn. Ik voel me meer op mijn gemak bij het werken met grote huizen die over die expertise beschikken. Op dit moment heb ik genoeg aan de designfamilie. Ik hecht veel waarde aan dat woord: familie.”