Blij van een ballon: hoe onze omgeving ons geluk beïnvloedt

Rode kinderlaarzen in de gang. Vlaggetjes in de tuin. Soms kunnen simpele voorwerpen ons simpelweg blij maken. “De wereld om ons heen kan ons helpen om een gelukkiger, vrolijker en gezonder leven te leiden”, vindt designer Ingrid Fetell Lee.

Liefde en vriendschap. Genoeg geld om in je basisbehoeften te voorzien. Zelfinzicht en een optimistische houding. Voldoening in je dagelijkse bezigheden. Dat is waar we volgens sociale wetenschappers gelukkig van worden. Maar soms doet een vaas vol narcissen je glimlachen, of word je blij van je nieuwe vulpen -mét inktpot -, zeker als je er boodschappenlijstjes mee mag schrijven. En wat als je humeur instant verbetert van je portemonnee in pels, een rit op je Vespa of nagellak die bij je kledij past. Ben je dan oppervlakkig? Nee, stelt Ingrid Fetell Lee in haar boek Vrolijkheid. De verrassende kracht van alledaagse dingen om plezier en geluk te creëren. ‘Gelukkig zijn, dat gaat over tevreden zijn op langere termijn. Vrolijkheid gaat over blij zijn in het hier en nu’, legt ze uit in een TED-talk. ‘In een cultuur waarin we allemaal geobsedeerd lijken door geluk, zien we vreugde misschien te vaak over het hoofd.’

Fetell Lee wilde als designstudente aan het Pratt Institute objecten tekenen die met hun duurzaamheid en ergonomie het leven van gebruikers verbeterden. In haar eerste jaar vertelde de jury haar dat haar ideeën hen vrolijk maakten. ‘Dat was mijn bedoeling helemaal niet’, schrijft ze. ‘Vrolijkheid is zo’n vluchtige, ongrijpbare emotie.’ Dus ging ze als een vreugdedetective onderzoek doen naar wat het precies betekent en hoe vormen, kleuren, patronen en spullen dat gevoel kunnen oproepen. Ze ontdekte universele patronen. Kersenbloesem, bubbels, zwembaden en boomhutten, luchtballonnen en roomijs. Regenbogen en vuurwerk ook. Ronde dingen, felle keuren, een gevoel van overvloed. Eens Fetell Lee wist waar te kijken, zag ze overal vrolijke dingen. ‘In onze gepolariseerde maatschappij blijken we toch veel gemeen te hebben, al was het maar hoe we de fysieke wereld om ons heen ervaren.’

We leren dat wij invloed hebben op onze omgeving, en dat we ons kunnen en zelfs moeten uitdrukken in hoe we die inrichten en in hoe we onszelf kleden, schrijft Fetell Lee. ‘Kleur, licht, levendigheid… onze intuïtie weet waar we blij van worden. Logisch. Kinderen hebben vreugde en opwinding ingebouwd, dus we beginnen ons leven allemaal vrij vrolijk. Maar dat groeit er snel uit. Of het wordt ons afgeleerd. Onze woningen, werkplaatsen, scholen, rusthuizen, ziekenhuizen en asielcentra zijn vaak grijs of ongelofelijk saai. Werken gaat over productiviteit en streefcijfers, niet over het plezier van iets tot stand brengen, leren gaat over cijfers en niet over nieuwe dingen ontdekken en op avontuur gaan. Gebouwen, kleren en spullen zijn een manier om je status te tonen, niet iets om blij van te worden. Er is aandacht voor esthetiek, maar vreugde oproepen is geen prioriteit. Het is de kers op de taart van het leven, maar geen essentieel onderdeel. Volwassenen die oprechte blijdschap tonen of zoeken, worden vaak als kinderachtig, frivool, genotzuchtig of te vrouwelijk weggezet. We houden ons daarom in en leven in een beige wereld.’

Als we weten waar we vrolijk van worden, laat ons die kennis dan gebruiken, pleit Fetell Lee. ‘Ze zijn kort en vluchtig, onze momenten van vreugde. Maar het geheel is waardevoller dan de som van de onderdelen. Misschien heeft opruimgoeroe Marie Kondo wel een punt als ze ons aanraadt om de vraag ‘ does it spark joy?’ te stellen. In plaats van het geluk achterna te lopen, kunnen we op zoek gaan naar vreugde en vrolijkheid. Want dat zijn geen overbodige extraatjes. We zullen misschien wel overleven zonder, maar we zullen niet floreren. En wie blij is, is ook opener, liefdevoller en creatiever.’ Laat ons vrolijkheid haar rechtmatige plek in ons bestaan geven, schrijft Fetell Lee. Ze vond tien vrolijke esthetische elementen waar we allemaal in meerdere of mindere mate gevoelig voor zijn.

1. Energie

Licht doet bloeien, vandaar dat we blij worden van de eerste lentedag, de volle maan en een zonnige kamer. Maar ook kleur is cruciaal. Toen de burgemeester van het Albanese Tirana in 2000 een huisgevel oranje liet schilderen, verklaarden ze hem gek. Maar negentien jaar en veel geverfde gevels later is de stad schoner, veiliger, welvarender en socialer. De Amerikaanse Ruth Lande Shulman vond dat te veel scholen op gevangenissen leken en startte het jongerenprogramma Publicolor om ze op te frissen. In hun nu kleurrijke omgeving voelden de leerlingen zich veiliger, ze spijbelden minder en vaak gingen zelfs hun cijfers omhoog. ‘Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen in kleurrijke omgevingen alerter, productiever, vriendelijker en zelfverzekerder zijn’, vertelt Fettel Lee. ‘Sommige onderzoekers zien een verband met onze evolutie: kleur is op een primitieve manier een teken van leven en energie.’ Maar de goede-smaakpolitie is streng, weet Fetell Lee. ‘In het Westen wordt het kleurenspectrum bepaald door een moreel kompas waarbij zelfbeheersing voor het absolute noorden staat, en uitbundigheid pure verwennerij is.’ Niets van aantrekken, vindt ze, weg met beige! Gelukkig zijn er steeds meer fans van maximalisme.

2. Verrassing

Een zebrasok onder een strak pak, een gebreid regenboogjasje rond een boom, een streetartvogel op een garagemuur, een flamingo in de wachtkamer van de tandarts, een veelkleurige voering in een Paul Smith-jas… je begrijpt wat Fetell Lee bedoelt.

3. Vrijheid

Een hotelkamer of appartement met een mooi uitzicht is vaak duurder, en dat is terecht. We worden blij van lieflijke landschappen, zee- en andere vergezichten. Omdat we ook biofielen zijn die aangetrokken worden tot alles wat leeft, brengt de natuur in al haar vormen ons vreugde. ‘Planten. Geur. Kleur. Het effect van licht en schaduw. Geluiden. Textuur. Het effect van mist en het weer’, dat is waar het volgens James Corner, de designer van de New Yorkse High Line, om draait. Iedereen naar buiten dus. En als het regent, dan helpt een boeket tulpen of een poster van palmbomen ook.

4. Overvloed

Eén confetto is gewoon een klein stukje papier, confetti is in al zijn kleurrijke overvloed een van de meest vrolijk makende dingen ter wereld. Ook hier zien onderzoekers een link met onze evolutie. ‘We leefden millennialang in schaarste,’ schrijft Fetell Lee, ‘en dus maakt overvloed ons blij.’ Vandaar dat we voetbalprentjes verzamelen en van markten, kermissen, festivals en stockverkopen houden. Alleen is overvloed geen kwestie van materiële zaken, maar van zintuiglijke prikkels, zo blijkt uit onderzoek.

‘In een prikkelarme omgeving worden onze zintuigen en emoties gedempt. Een minimalistisch huis brengt dus geen rust, maar anesthesie. Als klein kind ontdekken we de wereld met ons hele lichaam, als volwassene doen we dat veel minder. We leven vaak op automatische piloot in een wereld die een soort zintuiglijk vacuüm is.’ En nee, je hoeft er niet per se helemaal over te gaan, overvloed heeft ook in kleine hoeveelheden een effect op ons gemoed. Vlaggetjes in de tuin, kerstversiering, een lade vol houten lepels, een ketting van kleurrijke kralen. En confetti, uiteraard.

5. Transcendentie

Oh nee, alweer een luchtballon. Hoor je nooit. Samen met boomhutten, torens, mezzanines, reuzenraden en penthouses voldoen ze aan onze zucht naar transcendentie. We worden blij als we dingen van bovenaf kunnen bekijken, zo blijkt.

6. Harmonie

Toont men je in een MRI-scanner beelden van hoekige voorwerpen, dan licht je amygdala, waar je gevaar registreert, op. Bij cirkels en andere gebogen vormen is dat niet zo. ‘Hoekige voorwerpen kunnen gevaarlijk zijn omdat ze ons kunnen kwetsen, bij ronde dingen hebben we dat gevoel niet’, legt Fetell Lee uit. Dat we blij worden van cirkels heeft ook met onze liefde voor harmonie te maken. ‘The Rockettes die perfect samen hun benen in de lucht zwaaien bijvoorbeeld.’ Symmetrie is geweldig, maar niet noodzakelijk. Veel beweging vinden we ook fijn.

7. Vernieuwing

De Sakura-bloesemfeesten in Japan en de Keukenhof in Nederland lijken op het eerste gezicht de twee uiteinden van een elegantie/kitsch-spectrum, maar ze maken ons allebei vrolijk. Omdat ze symbool staan voor de voortschrijdende seizoenen, en dus een soort orde in een wereld in verandering, en daar worden we blij van. Naast kleur, ronde vormen, feestelijkheid en magie is vernieuwing een van de redenen waarom we zo van bloemenboeketten houden.

8. Spel

In de Amerikaanse stad Savannah kleefde een vandaal systematisch googly eyes op een controversieel standbeeld van een zuidelijke generaal. Want googly eyes maken alles grappig en wij zijn van nature speelvogels. Spel heeft een frivole reputatie, maar is essentieel voor ons welzijn, stelt Fetell Lee. Als volwassene spelen we niet meer, maar we kunnen ons uitleven in een speelse omgeving. ‘Waarom nemen we dingen pas serieus als ze er serieus uitzien?’ vraagt Italiaans designer Gaetano Pesce zich af. Zijn Mama Chair is maar een van zijn stille protesten tegen dat idee.

9. Magie

IJslanders geloven in elfjes, wij in Sinterklaas en de Kerstman, en misschien ook in Mickey, Harry Potter en Beyoncé. Niet iedereen is onder de indruk van de illusietrucs van Derren Brown, maar een welgemikte streep noorderlicht, de wolkspeaker van designer Richard Clarkson of de eerste sneeuw laten alleen de grootste cynici koud. Magie heeft niets met tovenaars te maken, en alles met absurde toevalligheden, onverwachte gebeurtenissen en het gevoel dat we niet alleen zijn in dit universum.

10. Feest

De vrolijkste plek in je gemeente is de uitgang van het stadhuis op zaterdag, als het ene bruidspaar na het andere naar buiten danst. Gedeelde vreugde is dubbele vreugde, blijdschap is aanstekelijk en dus zijn wij feestbeesten. Vuurwerk is altijd ongeveer hetzelfde en toch word je er elke keer blij van. Tenzij je een hond bent. Maar ook details brengen feest in ons dagelijkse leven. Een ballon, kleurrijke slingers, kaarsen, en uiteraard taart. Want zoals Julia Child zei: ‘Een feestje zonder taart is gewoon een vergadering.’Concrete tips om je omgeving zo in te richten dat je er vrolijk van wordt vind je op weekend.be/blijhuis.