Het verhaal van de Belgische wijnwereld leest als een sprookje – als we rampjaar 2024 even vergeten. In twintig jaar tijd vertienvoudigden de productie en het aantal wijngaarden en Belgische mousserende wijnen winnen op wedstrijden van gerenommeerde champagnes. Maar de vraag is: wat is er dan zo typisch Belgisch?
Een boterige chardonnay, een strakke riesling of een fruitig zomers glas van relatief onbekende hybride druiven? Het kan allemaal voor je neus belanden wanneer je een glas Belgische witte wijn bestelt. Sowieso lekker, maar troebel qua identiteit. Diezelfde diversiteit of onduidelijkheid vind je ook in Belgisch rood, rosé en mousserend.
‘We hebben inderdaad geen typisch Belgische druif of wijnstijl. In het buitenland vind je dat wel dankzij eeuwen ononderbroken wijntraditie. Die hebben we niet in België’, zegt wijnbouwer Patrick Nijs van de Antwerpse Wijnfaktorij. Zijn topwijn heet Kontreir en vind je op kaarten van sterrenrestaurants als Hof van Cleve en El Celler de Can Roca in Girona. ‘Kontreir’ omdat de samenstelling van druiven atypisch is. ‘Weet je, in ons land doet elke wijnbouwer zijn eigen ding. Iedereen experimenteert volop. We zitten als wijnland nog in onze puberteit.’
‘Veel pioniers van de huidige Belgische wijnbouw kozen jaren geleden voor de Franse druiven chardonnay en pinot noir’, verduidelijkt Lodewijk Waes, voorzitter van de vzw Belgische Wijnbouwers. ‘Consumenten kennen die druiven en ook de wijnstijlen uit de Champagne en Bourgogne die Belgische wijnmakers nastreven. Je wijn moet namelijk ook verkocht raken. Daarom kiezen ook vandaag nog heel wat startende wijnbouwers voor Franse rassen.’
Mensen zijn de zoveelste chardonnay beu. Ofwel blijf je uit den treure Beethoven opvoeren, ofwel componeer je een originele eigen melodie.
Aan de andere kant van het spectrum staan wijnbouwers die kiezen voor interspecifieke of hybride druiven. Die ontstonden in de jaren 70 als kruising van typische wijndruiven met andere rassen. Ze worden ook wel piwi’s genoemd en hebben minder ronkende namen zoals johanniter, solaris, rondo of regent. ‘Noem hen de innovatieve kant van onze wijnbouw. Wat mij betreft een echte troef van België als wijnland’, zegt Waes. ‘Dat komt omdat deze hybriden een groot voordeel hebben. Ze kunnen veel beter tegen ziektes en schimmels. Dat betekent minder werk voor de wijnboer, een gegarandeerde opbrengst, ook in moeilijke jaren, en bovenal veel minder sproeibeurten met pesticiden en andere chemische bestrijdingsmiddelen.’
Wie is BOB?
Op het terrein lopen al deze visies door elkaar. Zo kan de wijn van twee wijnboeren op dezelfde heuvel sterk verschillen, en tegelijkertijd meer lijken op wijn die honderd kilometer verder met dezelfde druif gemaakt wordt. De Belgische wijnbouw houdt zich dus ver weg van terroir, een dure term die aanduidt dat een wijn de unieke expressie is van die ene druif op die ene plaats. En dat is enorm jammer, vindt wijnmaker Patrick Nijs.
‘Ik werk met druiven die komen van mijn wijngaard op de Houwaartseberg in het Hageland. De bodem zit er vol ijzer en die mineraliteit proef je in de fles. Dit kan een uniek terroir worden in de Belgische wijnbouw. Net zoals de kiezelbodems aan de Maas, de mergelstreek en ga zo maar door. Maar dan moeten wijnbouwers durven samen te werken: welke druiven planten we op welke bodem en welke wijn willen we dat dit oplevert.’ Helaas zie je in de regionale wijnregels het omgekeerde gebeuren.
Ons land kent vijf wijngebieden met een beschermde oorsprongsbenaming, zeg maar de Belgische tegenhangers van de Franse AOC of Italiaanse DOC. De BOB’s in ons land zijn Heuvelland, Hageland, Haspengouw, Maasvallei en Côtes de Sambre et Meuse. Die beschermde naam mag je enkel op je fles zetten als je wijn kwalitatief voldoet na een keuring.
Helaas leest het lastenboek van de meeste BOB’s als een compromis tussen alle wijnboeren in de regio. Hoe meer zielen, hoe meer vreugd en dus volgen de regels wat er al is aangeplant in plaats van een richting aan te geven.
Om de Belgische koterij te duiden, gaan we even naar de Franse Elzas. In de AOC Alsace maken ze twintig keer meer wijn dan in België van slechts negen druivensoorten. In de Belgische BOB Samber en Maas mag je daarentegen wijn maken van 24 druivensoorten. In het Hageland van maar liefst 36, inclusief tempranillo, de iconische druif uit het Spaanse Rioja. De reden? Eén invloedrijke wijnbouwer heeft een klein perceel tempranillo staan en wil op zijn fles ‘Hageland’ zetten. Begrijpelijk. Maar het toont aan hoe wijnbouwers de BOB zelf uithollen.
Lees ook: Waarom het wijnglas halfleeg zal zijn in 2035
De eco-kaart
In Wallonië trekken steeds meer wijnbouwers de kaart van de hybride druiven. Je vindt er de grootste wijndomeinen van het land die eerder werken vanuit een zuiver economische logica, niet vanuit een hobbydroom. Gegarandeerde opbrengsten en druiven zonder ziekterisico zijn dan meer dan ooit belangrijk.
‘Voor mij zijn de piwi’s de sleutel naar een Belgische wijnidentiteit. Geen enkel ander land trekt die kaart’, stelt Eric Boschman. Toen de dieren nog spraken, werd hij de beste sommelier van het land. Intussen is Boschman wereldbekend in Franstalig België als chroniqueur en mediafiguur over wijn.
‘Als we de Fransen blijven kopiëren, zullen we altijd op een beter origineel blijven botsen. Mensen zijn de zoveelste chardonnay beu. Ofwel blijf je uit den treure Beethoven opvoeren ofwel componeer je een originele eigen melodie.’
Dat doet Boschman ook zelf in Sivry in de hiel van Henegouwen. Hij heeft er sinds kort een wijngaard vol souvignier gris, muscaris, regent, johanitter en andere hybride rassen. ‘Ik wil goede wijn maken die geen impact heeft op het milieu. Een verhaal dat je ook aan consumenten moet vertellen: we kunnen dicht bij huis mooie wijn maken die de planeet niet belast.’
Boschman maakt zich sterk dat de consument zal volgen. ‘We zitten in een periode waarin minder en minder alcohol gedronken wordt. Nieuwe wijndrinkers staan open voor nieuwe druiven, regio’s en profielen. Dat is een troef voor Belgische wijn. Bovendien mag je niet vergeten dat ook iconische wijnstreken veranderen. Een wijn van nu uit de Elzas heeft niets te maken met de stijl van vijftig jaar geleden. Elke generatie schrijft zijn eigen wijnverhaal, wij doen dat met piwi’s.’
Frisse zuren
Hebben we wel één wijnidentiteit nodig? ‘Sommeliers en geoefende wijnpuristen maken zich daar drukker om dan de gemiddelde wijndrinker’, knipoogt Kristel Balcaen. Zij is sommelier, kandidaat Master of Wine en schrijft over Belgische wijn voor een internationaal publiek. ‘Misschien is het voldoende als de plaatsnaam op het etiket gewoon vertelt waar de wijn gemaakt is.’
Balcaen vindt dat er juist veel karakteristieken zijn die wijnen van de Westhoek tot in Herve delen. ‘Voor gewone wijndrinkers heeft Belgische wijn wél een duidelijke identiteit. Ze zullen het misschien moeilijker onder woorden kunnen brengen, maar Belgische wijnen hebben meer en frissere zuren dan de doorsneedrinker gewend is van een supermarktwijn. Ze zullen Belgische wijn ook eerder licht inschatten. We zitten ook in een koel klimaat, waar dat krokante fijne fruit meer aanwezig is dan de kruidige concentratie.’
De prijs van Belgische wijn is voor de ontdekkende wijnliefhebber wel nog steeds een handicap. ‘Kwaliteit kun je onder de tien euro eigenlijk niet vinden. Met onze loonkost, accijnzen, kleine wijndomeinen en energiekost is dat onmogelijk’, stelt Lodewijk Waes. Maar de ondergrens voor goede Belgische wijn is voor de meeste consumenten het plafondbedrag van wat ze aan een fles willen geven. Die ene Belgische wijn in de supermarkt die wél in de prijsvork zit, is dus misschien niet de meest representatieve eerste kennismaking.
‘Al merk ik dat die prijs steeds minder een nadeel begint te worden. Belgische wijn zal altijd een niche blijven’, zegt Balcaen. ‘Het is een realistische prijs voor een lokaal product. Bepaalde buitenlandse wijnen worden ook duurder en zo verkleint de kloof met onze kwaliteitswijn.’
Balcaen smokkelt regelmatig Belgische wijnen binnen op proeverijen met internationale sommeliers of wijnjournalisten. ‘Ze zijn altijd verbaasd over de mooie kwaliteit. Maar wat me vooral opvalt is hoe weinig ze weten over België als wijnland, zelfs mijn medestudenten in de Master of Wine, toch de zwaarste en meest prestigieuze wijnopleiding ter wereld.’
Belgische wijntips van kenners
Eric Boschman: Ô de craie, Vin de Liège. Een witte wijn vol fruitige fraîcheur op basis van johanniter.
Kristel Balcaen: Rosé, Cruysem. Gastronomische rosébubbel van pinot noir en chardonnay.
Patrick Nijs: Riesling 2017, Aldeneyck. Strakke witte wijn die prachtig is verouderd.
Vlaamsche Landwijn
Los van de identiteit in het glas ligt er nog ander werk te wachten. Neem nu de Beschermde Oorsprongsbenaming. BOB bekt niet lekker en doet denken aan alcoholcontroles. Wie buiten die beschermde zones wijn maakt, valt terug op bredere wijnbenamingen. Wallonië heeft geluk met zijn ‘Vin de Pays des Jardins de Wallonie’. In het noorden hangen we vast aan de ‘Vlaamse landwijn’. Die lijkt weggelopen uit een roman van Cyriel Buysse.
In ons grillige klimaat moet je elke dag met je wijngaard en je druiven bezig zijn. Wijn maken is hard werken. Velen onderschatten dat.
‘Die naam is inderdaad een historische fout’, geeft Lodewijk Waes van de Belgische wijnbouwers toe. ‘Daarom hebben we een procedure lopen bij de EU om die benaming te veranderen naar het neutralere ‘Vlaamse wijn’. Het kan helpen om smoel en identiteit te krijgen. Vlaanderen zou eigenlijk één appellatie moeten zijn.’
Te koop: wijndomein
De laatste jaren speelt nog een andere trend mee: wijnbouwers die er de brui aan willen geven. ‘Regelmatig hoor ik van collega’s dat ze het niet erg zouden vinden mochten ze een overnemer vinden voor hun wijndomein’, zegt Patrick Nijs van Wijnfaktorij. Een rampjaar als 2024 met regen, een gebrek aan zon en amper oogst versnelt die tendens nog meer.
‘Met een boutade zou je kunnen zeggen dat het gros van de Vlaamse wijnbouwers bestaat uit liefhebbers en rijke hobbyisten’, zegt Eric Boschman. Dat is geen waardeoordeel, maar wel een verklaring waarom de passie kan uitdoven.
‘In ons grillige klimaat moet je elke dag met je wijngaard en je druiven bezig zijn. Velen onderschatten dat. Ik geef ook een cursus wijnbouw en peper mijn studenten in: wijn maken is hard werken’, vervolgt Patrick Nijs. Als vele kleintjes opgaan in een aantal middelgrote wijnbedrijven, kan dat leiden tot meer visie en eenheid.
‘Ik vind dat we te weinig naar Engeland kijken als voorbeeld’, zegt Balcaen. ‘We hebben qua klimaat en feeling veel meer gemeen met de Engelse wijnbouwers dan met de Franse. Tijd dus voor een gezamenlijke conferentie.’ Bovendien hebben de Engelsen volgens Balcaen hun onderlinge verschillen wel overstegen. ‘Met hun English Sparkling Wine hebben ze een echt merk gecreëerd met bekendheid in de hele wijnwereld. Of die bubbels nu uit Kent of Sussex komen, maakt niet uit. Dat zouden we in België ook moeten doen.’
‘U bent me net voor’, kopt Lodewijk Waes deze voorzet binnen. ‘Ik heb samengezeten met de grote Belgische producenten van bubbels. Half mei lanceren we een nieuwe naam voor de Belgische mousserende wijn. Het wordt een vaandel voor de hele Belgische wijnbouw. Een keurmerk waarmee we naar de consument in binnen- en buitenland trekken.’
Leve de kwaliteit
Ondanks de kanttekeningen en de koterij aan regels blijft Belgische wijn een prachtproduct in volle ontwikkeling. Steeds meer wijnhandels en horeca-uitbaters omarmen onze eigen wijnen. Initiatieven zoals de Beste Belgische Wijn en de Belgische wijngids van Gault&Millau stimuleren en belonen kwaliteit. Gedegen opleidingen trainen de wijnbouwers van morgen.
Ook op het vlak van wijnbeleving beweegt er wat. Binnenkort lanceren België en Nederland de ‘Wijnstraat’, een grensoverschrijdende toeristische wijnroute van Sittard langs de Maas tot in Leuven. Al kunnen wijnbouwers en regio’s wat dat betreft nog beter samenwerken. Even langslopen aan de kelderdeur van de wijnbouwer is niet overal mogelijk.
Zullen we de wereld veroveren met Belgische wijn? Nederigheid blijft op zijn plaats. In een goed jaar maken we drie miljoen liter Belgische wijn. Evenveel als de productie van één gemeente als Pomerol in Bordeaux. ‘Maar alle Belgen samen drinken jaarlijks zo’n driehonderd miljoen liter wijn. Er is dus nog veel marge om een groter publiek te bekoren’, gelooft Lodewijk Waes. De wijndrinker heeft altijd het laatste woord. De Belgische wijn die we blijven drinken zal over vijftig jaar deel uitmaken van onze wijnidentiteit.
De wijnen van Patrick Nijs ontdek je op wijnfaktorij.be, die van Lodewijk Waes op wijndomeinwaes.be
Proeven?
belgianwines.com: shop van Antwerpse wijnbar Belgian Wines Bar. Mis de Tasting Tuesdays niet.
popsss.com: webshop met als doel Belgische wijnen bij het publiek bekend te maken.
lesvinsbelges.be: ruim aanbod Belgische wijnen en spirits sinds 2013.
vinetiq.eu: Jan en Pieter specialiseren zich in cool climate wines – ook Belgisch – en startten wijndomein Valke Vleug.
anverres.be: shop voor wijnen met ‘een hoek af’ van Belgische en Franse oorsprong.
comptoirdesvins.be: webshop met diverse ‘bakstenen’ vestigingen. Voor een wine tasting thuis, boek je de mobiele wijnbar.
Lees ook: Wat is er aan de hand cavaland? ‘Alleen de prijs telt nog, er is geen respect voor de betere cava’
