Van babyvoeding tot bedorven vlees: gesjoemel met eten is schering en inslag

De schappen van de supermarkt liggen vol met vervalste of minderwaardige producten. We kopen honing gemengd met suikersiroop, wodka met methanol en basmati vermengd met minderwaardige rijst. Oplichterij zonder meer, maar ook nog eens levensgevaarlijke praktijken die schering en inslag zijn.

Vleesbedrijf Veviba uit Bastenaken verscheen dit jaar regelmatig in het nieuws in verband met verschillende vormen van voedselfraude. De lange lijst met overtredingen bestond onder meer uit het verkopen van ossenstaarten die niet geschikt zijn voor menselijke consumptie en het rommelen met de invriesdata en etiketten van rundvleesproducten. Ook was er de export van twaalf jaar oud vlees naar Kosovo. Dergelijke misstanden staan niet op zichzelf. Niet zonder reden voeren Interpol en Europol jaarlijks een gezamenlijke ‘joint strike’ actie uit onder de codenaam Opson.

In de afgelopen vier maanden zochten politiediensten in 67 landen wereldwijd 41.000 markten, winkels, havens en fabrieksterreinen af, op zoek naar voedingswaren die niet door de beugel kunnen. Daarbij stuiten ze op grote hoeveelheden vervalste of slechte etenswaren en nepdrank; meer dan 3.600 ton en 9,7 miljoen liter aan vervalste of slechte etenswaren en dranken met een waarde van 55 miljoen euro werden in beslag genomen. Bijna 750 personen gelieerd aan vijftig criminele netwerken werden gearresteerd. Beslagnames varieerden van bedorven vlees en kunstmatig gekleurde tonijn tot vervalst babymelkpoeder.

Booming business

Dat er zo veel wordt gefraudeerd met voedsel geeft al aan dat er aardig geld mee te verdienen valt. Dat zegt ook de uit Italië afkomstige Beppe. ‘Het is booming business man’, zegt hij. ‘Er gaat grof geld in om, de risico’s om gepakt te worden zijn gering en de straffen laag. En het is makkelijk.’ Beppe is ervaringsdeskundige, want ook hij deed in het verleden foute dingen met voedsel. ‘In Italië is het heel gebruikelijk om goedkope plantaardige olie als olijfolie van hoge kwaliteit te verkopen. Met veel winst. We lengden de olie dan gewoon aan met de kleurstoffen bètacaroteen en chlorofyl om het de juiste groene kleur te geven. En dat met tienduizenden liters tegelijk. Of we plakten er gewoon andere etiketten op, van extra vierge olijfolie, die duurder is. Daarna werd het geëxporteerd’, zo zegt Beppe.

Sommige fraudeurs maken het zelfs nog bonter. Onderzoek van Deense voedselveiligheidsautoriteiten toont aan dat monsters uit 2017 van diverse extra vierge olijfolie vervuild zijn met lampenolie.

‘En ook met wijn wordt gerommeld’, zegt Beppe. ‘Ik weet dat er met miljoenen liters wijn uit Italië geknoeid is. Daar zaten stoffen in die er absoluut niet in horen. Vaak was het slechts voor een vijfde sap van druiven, de rest was vooral chemische rommel en suiker’, zegt Beppe. Inderdaad troffen onderzoekers in 2008 bij de ontmanteling van een netwerk van wijncriminelen stoffen als kunstmest en giftige zuren aan bij in beslag genomen wijn. Daarbij betrof het een door de maffia georganiseerde ‘industriële productie’ van nepwijn. Beppe: ‘De meeste wijnboeren gaan niet zo ver. Maar water en rode bieten toevoegen om de kostprijs te drukken, dat gebeurt wel.’

Gesjoemel met wijn beperkt zich overigens niet tot Italië. Een grote wijnhandel uit het Vlaamse Aarschot heeft jarenlang geknoeid met dure wijnen. Het bedrijf vermengde de exclusieve wijnen met goedkope tafelwijn en illegale smaakstoffen. Ook tijdens Opson VII werd weer de nodige illegale alcohol aangetroffen. In Indonesië werden grote hoeveelheden illegale alcohol in beslag genomen nadat meer dan zestig mensen waren overleden aan het drinken ervan. In Rusland werden meer dan 1,6 miljoen liter illegaal geproduceerde alcohol in beslag genomen en 48 fabrieken die niet over de benodigde papieren beschikten gesloten. En in 2017 werd in het Italiaanse Toscane vervalste rode wijn ontdekt. De wijn – die zogenaamd van een bekend merk zou zijn – was in werkelijkheid wijn van lage kwaliteit die aangelengd was met pure alcohol en met vervalste etiketten voor zowel de Italiaanse als de buitenlandse markt bedoeld was.

Van niet-voedende babyvoeding tot het idee van versheid

De fraude gaat daarbij verder dan olijfolie en alcohol. Zo werd in Spanje een fabriek ontdekt die illegale zuigelingenvoeding produceerde. Volgens Europol werd daar uit Polen afkomstig melkpoeder – kostprijs: een euro per kilo – onder onhygiënische omstandigheden verpakt er gereed gemaakt voor de verkoop op de Chinese markt. De acht ton in beslag genomen melkpoeper vormde dan wel geen direct gevaar voor de volksgezondheid, het miste alle voor baby’s essentiële voedingsstoffen.

Eveneens in Spanje ontdekten onderzoekers dat tonijn voor het inblikken behandeld was met illegale chemicaliën om zo kleur en geur te veranderen en een valse indruk van versheid te wekken. In 2017 hadden de Portugese autoriteiten dan weer 300.000 blikken vis gevonden waarvan de houdbaarheidsdatum bijna was afgelopen. De sardientjes waren bedoeld voor de export naar verschillende EU-landen, waaronder België.

Volgens Matisse, een smokkelaar van bedorven en bedenkelijke waren, komt dat vaak voor. ‘De sardientjes – vaak in saus, dan merk je niet dat ze niet meer goed zijn – worden dan opnieuw verpakt in blikken met een langere houdbaarheidsdatum en verkocht door heel de EU. Maar ook op andere plaatsen wordt gesjoemeld met zeedieren’, weet Matisse. ‘Ik heb partijen mosselen uit Spanje verscheept die absoluut niet geschikt waren voor menselijke consumptie. Maar dan plakken we er gewoon valse labels op, van een bestaande gecertificeerde onderneming en doen alsof de mosselen daar vandaan komen.’

Andere vormen van voedselfraude betreffen volgens Matisse het vermengen van honing met goedkope suikersiroop, oregano met olijven- en mirteblaadjes of sinaasappelsap met bietsuiker en maïs. Gemalen koffie blijkt ondertussen vaak een compositie van bijproducten als twijgen, geroosterde maïs, gerst, sojabonen en zetmeel.

Gevaar voor volksgezondheid

Dat door de inmenging van criminele organisaties in de voedselproductie ook een gevaar voor de volksgezondheid ontstaat, is al meermaals gebleken. ‘Jaarlijks overlijden tientallen mensen aan met methanol verontreinigde alcohol’, zo zegt Beppe. ‘En ook kruiden en specerijen zijn verrassend vaak verontreinigd. Vaak wordt Sudan 1 – een industriële kleurstof – toegevoegd, die kankerverwekkend is’, aldus Beppe. ‘Verder worden vaak producten aangewend die eigenlijk al lang over de houdbaarheidsdatum zijn en niet meer geschikt voor consumptie. Of ingrediënten worden voorgedaan als heel ander voedsel’ zegt Beppe. ‘Zoals bijvoorbeeld paardenvlees als rundvlees.’

Volgens Chris Vansteenkiste, Cluster Manager Counterfeiting bij Europol, is winstbejag slechts een van de redenen waarom voedselfraude zo wijdverbreid is. ‘De voedselprijzen stijgen, dus produceren wordt ook duurder. Een economisch slecht klimaat, misoogsten en klimaatverandering zorgen voor meer fraude, want fabrikanten zoeken goedkopere alternatieven’, zo stelt hij. Maar het blijft lastig te voorspellen waar de volgende fraudegevallen gevonden zullen worden. Volgens Beppe zijn mensen die met voedingsmiddelen willen frauderen ongekend inventief.

Beppe: ‘Als je weet wat je zoekt – of het nou paardenvlees is of methanol – is het makkelijk vinden.’ Maar met steeds betere substituten, is het bepalen van de verontreinigende component steeds lastiger. ‘Steeds meer producten vallen ten prooi aan vervalsing en verontreiniging’, stelt Beppe. ‘Het enige dat werkt is het regelmatig en zorgvuldig onderzoeken van producten waar fraude het meest te verwachten is. Dus de meest winstgevende.’