Overheid en instellingskeukens: een minister geeft geen antwoord op vragen over lekker eten

De bedenkelijke kwaliteit van maaltijden in sommige ziekenhuizen, scholen en zorgcentra blijft voor verontwaardiging zorgen. Draagt de overheid haar verantwoordelijkheid? We vroegen het aan ministers Jo Vandeurzen (CD&V) en Maggie De Block (Open Vld).

N-VA-Kamerlid Yoleen Van Camp vraagt zich in De Standaard af waarom er geen normen kunnen zijn voor de kwaliteit van het eten in ziekenhuizen, net zoals er normen zijn voor de voedselveiligheid. Dat was ook een vraag die wij ons stelden in dit dossier. Of je vandaag een lekkere en gezonde maaltijd krijgt in openbare instellingen, blijft een kwestie van het geluk te hebben ergens terecht te komen waar de directie en het keukenteam dat zelf belangrijk vinden.

Er zijn echter ook instellingen waar dat niet het geval is, zo getuigen schrijnende verhalen die de (sociale) media maar blijven halen. Al jaren lang komt het probleem geregeld bovendrijven, maar behalve enkele (kleinschalige) projecten is er geen duurzame verandering gekomen. Moeten we daarop blijven wachten op de sector zelf? Of wordt het tijd dat de overheid actie onderneemt?

(Niet) lekker

Na een afgeslagen vraag om een interview en herhaaldelijk aandringen komen er van het kabinet van minister van Welzijn Jo Vandeurzen mondjesmaat en via e-mail antwoorden binnen op vragen. Zo krijgen we te horen dat partnerorganisatie VIGeZ momenteel een leidraad uitwerkt rond de maaltijden op scholen en dat de eisen rond hygiëne in de kinderopvang erg hoog liggen. Op vragen die peilen naar lekker eten, komt echter steevast een antwoord terug dat gaat over voedselveiligheid of gezondheid. Het belang van hoe lekker dat voedsel is (of niet) wordt erg vaak niet erkend, ook op bestuurlijk niveau.

Ook na telefonisch aandringen wil het kabinet Vandeurzen er geen uitspraken over doen. “Gezond eten is min of meer objectiveerbaar, maar ‘lekker eten’ is een subjectieve aangelegenheid. Het zijn de voorzieningen zelf die daar verantwoordelijk zijn en waartoe via de gebruikers- en familieraden zeggenschap wordt voorzien”, zo nuanceert de woordvoerder. “De minister kan niet beleidsmatig bepalen wat voor elke gebruiker lekker is of wat niet, en hierrond zullen ook geen richtlijnen worden opgelegd. De bestaande maatregelen zijn zo veel mogelijk gericht op gezonde en persoonsgerichte maaltijdbereiding.”

De minister kan geen vragen beantwoorden over lekker eten, maar dat wil niet zeggen dat het nergens voorkomt in officiële teksten. Zo werd voor de woonzorgsector een kwaliteitssysteem ontwikkeld waarin ook eten en drinken aan het bod komt. Daarin wordt wel gesproken over “smakelijke maaltijden”. En dat is niet onlogisch: gezonde voedingsstoffen kunnen enkel hun werk doen als ze daadwerkelijk worden opgenomen, wat gemakkelijker gaat als ze vermomd zitten in een lekker jasje. Bovendien is met plezier eten een volwaardige activiteit voor mensen die hun dagschema ingedeeld zien aan de hand van hun maaltijden. De invulling van die “smakelijke maaltijden” wordt volledig toevertrouwd aan de instellingen zelf, beleidsmatig blijft het een hol begrip.

(On)Gezond

In de antwoorden van kabinet Vandeurzen werd vaak verwezen naar de maatregelen op vlak van voedselveiligheid, een federale bevoegdheid. De erg strenge regels rond hygiëne in de keuken maken het kleine organisaties niet altijd gemakkelijk om zelf maaltijden te bereiden, maar ze zorgen er wel voor dat je je geen zorgen hoeft te maken over de betrouwbaarheid van voedsel uit grootkeukens. Uit een eerder verschenen interview met Philippe Houdart van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) bleek al dat op dit vlak dan ook geen toegevingen gedaan kunnen worden.

We worden dus niet ziek van het eten dat geserveerd wordt in openbare instellingen, maar helpt het je ook gezond te blijven of op te groeien? Je zou je kunnen afvragen hoe voedzaam een typisch ziekenhuisontbijt is dat bestaat uit enkele beschuiten of sneden witbrood en een bootje confituur.

Elke richtlijn of erkenningsnorm stelt dat gezonde maaltijden belangrijk zijn, maar in de praktijk duiken regelmatig voorbeelden op waarbij die richtlijnen niet strikt nageleefd lijken. Zou het ontbreken van een brede aanpak daar voor iets kunnen tussen zitten?

In Vlaanderen wordt namelijk ‘settinggericht’ en projectmatig gewerkt: elke aparte soort instelling heeft zijn eigen regelgeving en die kan zeer specifiek zijn. Zo kent de kinderopvang volgens de woordvoerder van Vandeurzen volgende regel: “Als er loden waterleidingen aanwezig zijn in de kinderopvanglocatie of bij twijfel daarover, wordt alleen flessenwater gebruikt voor elke bereiding van voeding of drank.” Lopen keukens verloren in het oerwoud aan richtlijnen en verliezen ze zo de essentie van een voedzame, lekkere maaltijd uit het oog?

Het zijn in ons land de deelstaten die promotie moeten voeren voor gezonde voeding, maar zaken als het gehalte aan zout, suikers en vetten in de geserveerde producten zijn een federale verantwoordelijkheid.

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block nam de afgelopen jaren verschillende maatregelen om bijvoorbeeld het zoutgehalte in brood terug te dringen, maar het opvallendste is het Convenant Evenwichtige Voeding dat in juni 2016 werd afgesloten met Comeos en Fevia. Daarin werd onder meer afgesproken om het gehalte aan suiker en vet in voeding tegen eind dit jaar te verminderen met 5%. Tegen 2020 moeten frisdranken dan weer 10% en melkproducten 8% minder suiker bevatten. Heel wat cateringbedrijven hebben dit convenant mee ondertekend.

Dat bestuur en voedingssector samenwerken, kan veelbelovend zijn, maar het roept ook nieuwe vragen op. Een symposium van Zorgbedrijf Antwerpen over voedingszorg en ondervoeding bij senioren werd gesponsord door Unilever, IJsboerke en Vandemoortele. Wat hebben bedrijven te winnen bij een dergelijke investering en is dat verzoenbaar met de wensen van zorgcentrabewoners?

Veiligheid prioritair

Maaltijden uit instellingskeukens moeten aan drie grote aspecten voldoen: ze moeten veilig, gezond en lekker zijn. Momenteel volgt de overheid voornamelijk de veiligheid van het voedsel op en legt ze haar vertrouwen in de instellingen zelf om maaltijden ook gezond en lekker te maken.

Dat doet ze al zeker zes jaar, sinds de oprichting van het Center for Gastrology, dat een lans moest breken voor lekker eten in zorginstellingen. Hoewel de organisatie vandaag gehoord wordt in Europa en de vruchten van haar werk plukt in Nederland, is de situatie in België niet veranderd. En zo blijven dezelfde klachten terugkeren. Het is dus maar de vraag of de huidige aanpak werkt in budgettair krappe tijden, waarin voedsel een gemakkelijke besparingspost lijkt te zijn.