Klimaatverandering: een essentieel vraagstuk voor de wijnbouw

Paniek in de wijnwereld, want het wordt stilaan te warm in de wijngaard. De verandering van het klimaat noopt de wijnboer tot drastische maatregelen wil hij zijn toekomst enigszins veilig stellen. Wat betekent dat voor het edele vocht van morgen?

Veel wijnbouwers op het oude continent beleven niet bepaald de vrolijkste tijden. Extreme weersomstandigheden hielden vorig jaar lelijk huis in menig wijndomein, met enorme oogstverliezen als gevolg. Sommige regio’s in Frankrijk liepen zelfs tot de helft van hun productie mis. Oorzaken: een strenge voorjaarsvorst – een gevoelig stadium voor de wijnstok -, heftige hagelbuien en droogte als gevolg van extreme warmte. Ook andere grote wijnproducerende landen in Europa, zoals Spanje, Italië en Duitsland, ontsnapten niet aan de capriolen van het klimaat. Het is slechts een begin van wat barre tijden dreigen te worden voor de wijnbouwer, voorspellen experts. Maatregelen dringen zich nu al op. Tegen vrieskou of plotse hagelstorm kan een wijnmaker weinig beginnen, maar aan de opwarming van de aarde zal hij zich wel moeten aanpassen.

Verschuiving klimatologische grenzen

De klimaatverandering die ons de volgende decennia te wachten staat, baart zorgen. Daarover is iedereen het eens. Veel wijngebieden zien vandaag al de eerste gevolgen van die opwarming, en zien het dan ook als grote uitdaging voor de toekomst in de sector.

Door de opwarming schuift de grens voor wijnproductie almaar op naar het noorden. Gebieden die voorheen te koel waren, worden steeds geschikter voor wijndruiven die het elders te warm krijgen. Kijk maar naar ons land, waar sinds kort interessante wijnen geproduceerd worden: dat was decennia terug simpelweg niet mogelijk. Ook Engeland en het zuiden van Nederland blijven niet uit. Zelfs Noord-Duitsland en het zuiden van Denemarken lenen zich dezer tijden voor wijnbouw. Weliswaar op een ander niveau dan de klassieke wijnbouwgebieden, maar ze hebben zich gaandeweg toch mooi op de wijnkaart gezet.

Volgens een eerdere Amerikaanse studie zal de wereldwijde kaart van wijnstreken in de toekomst nog meer door elkaar zal geschud worden. Professionele wijnbouw is doorgaans mogelijk tussen de dertigste en vijftigste breedtegraad, zowel in het noordelijke als het zuidelijke halfrond. Zo geldt de regel. Daarbuiten is het te warm of te koud. Een gemiddelde temperatuurstijging van één graad verschuift de grenzen met zo’n 180 kilometer.

Nieuwe wijnlanden halen, voorlopig toch, hun voordeel uit de klimaatopwarming. België, gelegen aan de noordelijke grens om wijngaarden te planten, heeft volgens kenners zelfs de potentie om in de toekomst een mooi wijnland te worden. Maar wat zijn dan de gevolgen voor de grote spelers in de sector?

Te vroege oogst

Hoewel de stijgende zomertemperaturen voor bepaalde streken eerder een zegen is, zijn de meeste wijnproducenten in regio’s waar het nu al warm is druk in de weer om het voortbestaan van hun domein te vrijwaren.

De gevolgen zijn immers voelbaar. In vergelijking met de jaren zestig van de vorige eeuw valt de oogst gemiddeld twee à drie weken vroeger. En dat kan tegen 2050 oplopen tot maar liefst veertig dagen. Druiven zijn bijzonder gevoelig aan hogere temperaturen en de kleinste veranderingen kunnen al een rechtstreekse weerslag hebben op hun groeicyclus.

‘De producenten hebben geen keuze meer. De opwarming vergt een andere aanpak op het terrein’, zegt ook de Franse wijnexpert Nicolas Bonnet. ‘Wijngaarden moeten voorbereid worden op stijgende temperaturen.’ Bijvoorbeeld door andere aanplantmethodes te hanteren waarbij de druiventrossen minder aan het zonlicht worden blootgesteld. Hogere stammen telen. Werken met andere onderstokken die nog meer waterstress en hogere zoutgehalten in de bodems aankunnen. Of minder ontbladeren. Het zijn ‘nieuwe’ landbouwpraktijken die al toegepast en verder onderzocht worden .

Nieuwe rassen

De overschakeling naar andere, later rijpende druivensoorten is een voor de hand liggende en goede oplossing op lange termijn. Bonnet: ‘Wijnboeren zijn volop aan het experimenteren met minder bekende of vergeten rassen die meer bestand zijn tegen droogte en hitte dan de traditionele soorten. Dat biedt ook nieuwe opportuniteiten in het glas.’

De toekomst is voor wijngaarden die nieuwe rassen zoals petit verdot, graciano, viognier en verdejo aanplanten, menen kenners. Vraag is of alle domeinen op lange termijn economisch voordeel halen uit een grootschalige omschakeling. De Bourgogne bijvoorbeeld staat bekend om zijn chardonnay en pinot noir. Of andere druivensoorten er even succesvol zullen gedijen, valt nog af te wachten.

Andere wijnstijl

Nieuwe druivensoorten, dat betekent nieuwe kruisbestuivingen en nieuwe smaken. En dus ook veranderende wijnstijlen in de toekomst? ‘Smaken zijn sowieso onderhevig aan temperaturen’, legt Bonnet uit. Meer zon zorgt immers voor meer suiker in de druiven en – door de gisting – ook voor meer alcohol in de wijn. Samen met de afname van de zuurtegraad leidt dat nu al tot een verandering van het profiel van de wijn. We zien al een tijdje vaker zoetere wijnen opduiken met een hoger alcoholpercentage.

Wijnen met een alcoholgehalte van 14 tot 15 procent of meer zijn vandaag geen uitzondering meer. Twintig jaar terug lag het alcoholvolume nog gemiddeld twee procent lager. Dat kan problematisch worden voor het evenwicht en de elegantie van de wijn, wegens een verlies aan de typische frisheid en gelaagdheid van de smaakcomponenten. Het wordt steeds moeilijker om de juiste zuurtegraad te vinden omdat druiven te snel suikerrijp zijn door de klimaatverandering.

In zuidelijke regio’s verhuizen sommige wijndomeinen daarom nu al hun planten naar koelere zones, bijvoorbeeld naar hoger gelegen plekken, dichter bij de zee of naar de noordkant van een heuvel. Het is een efficiënte, maar dure maatregel die ook de consument in de portemonnee zou kunnen voelen.

Vastgeroeste wijnwetten

Het hele wijnlandschap dreigt er op termijn anders uit te zien. Maar dan dienen ook de politieke instanties mee te werken en stokoude, vastgeroeste wetten – waar wijnbouwers zich in elke appellatie moeten aan houden – verder aan te passen om vooruitgang niet in de weg te staan.

Het strenge en behoudende controlesysteem verplicht hen bijvoorbeeld tot het verbouwen van bij wet voorgeschreven druivenrassen voor bepaalde wijnen, wat de introductie van sommige nieuwe variëteiten onmogelijk maakt. Concreet: een wijn die gemaakt wordt met Bordeaux-druiven uit de meer noordelijke gelegen Loire-streek, kan voorlopig nog altijd niet verkocht worden als Bordeaux.

‘Een snelle wijziging is van primordiaal belang voor de toekomst van de Franse wijnindustrie’, stelt Bonnet. ‘Anders dreigen kleinere wijnhuizen snel overkop te gaan.’

‘Minder wijn, meer kwaliteit’

Nieuwe maatregelen in de wijngaard, aanpassing van de wetgeving, maar ook de verdere optimalisatie van de vinificatie – het proces van sap tot wijn – is een uitdaging voor de toekomst. Zonder de technologische vooruitgang zouden tegenvallende wijnoogsten door het veranderende klimaat veel slechter, zo niet onmogelijk worden bij een aantal wijnbouwers.

‘Er worden nu al nieuwe technologieën toegepast om de verwerking van druiven nog te verbeteren. Innoverende assemblagetechnieken bijvoorbeeld zorgen nu al voor een hoger rendement. Bovendien slagen we erin om, ondanks de schade op het terrein, uitstekende wijnen te produceren. Het wijnaanbod is vandaag misschien wat gedaald, maar de kwaliteit is er op vooruitgegaan.’