Fairtrade chocolade: wat houdt het label precies in?

Een van de bekendste labels die op chocolade prijken is Fairtrade. Maar wat wil dat precies zeggen? Wij spraken met Karlien Wouters van Fairtrade Belgium en helderden deze vraag voor jullie op.

Hoe Fairtrade werkt

Het groen-blauwe Fairtrade label doet vast een belletje rinkelen, het staat immers op heel wat producten. Ook chocolade is een product dat met Fairtrade ingrediënten geproduceerd kan worden. Chocolade met zo’n label kwam tot stand onder eerlijke handelsvoorwaarden. Bedrijven kloppen aan bij organisaties zoals Fairtrade Belgium om Fairtrade aan te kopen en krijgen daarvoor een label op hun producten, waardoor consumenten bewust kunnen kiezen om eerlijke handel te steunen. Er zijn verschillende commerciële partners (B2B) die met het Fairtrade certificaatwerken, waaronder 100% Fairtrade merken, supermarktketens, multinationals, cateraars en foodservice partners.

Hoe we zeker kunnen zijn van die eerlijke handel? De organisatie Fairtrade Belgium en haar internationale koepel Fairtrade International laten hun strikte criteria internationaal controleren door FLO-Cert, een autonoom en onafhankelijk controlemechanisme. Jaarlijks gaan auditeurs het veld in om na te gaan of de boeren effectief volgens de Fairtrade standaarden werken. Soms leiden de rapporten die hiervan gemaakt worden tot aanpassingen binnen de organisaties of – als er belangrijke overtredingen gebeurd zijn of correcties niet werden doorgevoerd – tot decertificering. Ook de invoerders en de verwerkende bedrijven krijgen een doorlichting en de controle van de laatste schakel in de productieketen, de licentiehouder, is voor Fairtrade Belgium cvba.

Welke bezorgdheden heeft Fairtrade Belgium over de huidige cacao-industrie en beloftes die gemaakt worden?

Karlien Wouters : ‘De grote cacaospelers kondigen momenteel één voor één hun ambitieuze duurzaamheidsprogramma’s aan. Daar zijn we blij mee, want alleen samen met de grote bedrijven kunnen we echt verandering brengen bij de cacaoboeren. Toch zijn we bezorgd. De problemen in de cacaoketen zijn zeer complex en tonen een schrijnende armoede die het resultaat is van een jarenlang gebrek aan investeringen. Daar nu plots als bedrijf immense programma’s op los laten is niet voor alle boeren en problemen een oplossing. Samenwerking met overheden en NGO’s is hier cruciaal, zowel ter plaatse als in de rest van de keten.

En daar wringt voor ons het schoentje. Bedrijven geven wel aan te willen samenwerken, maar de belangrijkste eis van de NGO’s wordt opnieuw niet ingevuld: een eerlijke verloning voor de boeren. Duurzaam produceren zonder een correcte verloning zal op lange termijn de problemen niet oplossen. De investeringsprogramma’s zijn bijna allemaal gefocust op het streven naar hogere productiviteit. Het is goed dat er op productiviteit gewerkt wordt, zonder betere productie bij de cacaoboeren is het inderdaad moeilijk om hun inkomen te verhogen. Maar het is geen automatisme, meer productie leidt niet automatisch tot een hoger inkomen en het verdwijnen van kinderarbeid. Zolang je geen correcte vergoeding krijgt, heb je je kinderen nodig op de plantage, durf je niet te investeren in zaken waar je als ervaren boer in gelooft en laat je je toekomst afhangen van deze bedrijven.

‘Ik geloof dat bedrijven erg willen inzetten op productiviteit en dat ze meeleven met de boeren, maar we willen dat ze verder kijken dan hun aankoopbelangen. We stellen voor dat het een ‘en-en’-verhaal wordt, waarbij wij als organisatie bottom-up met de boeren samenwerken en ontdekken wat hun noden precies zijn en van daaruit bedrijven op een eerlijke manier met hen laten samenwerken. Het is belangrijk dat programma’s van de internationale cacaobedrijven extern opgevolgd worden de komende jaren, om vanuit verschillende hoeken na te gaan of het plan werkt op lange termijn.’

Waarin onderscheidt Fairtrade zich van andere labels?

Karlien Wouters: ‘De focus voor ons ligt op de boeren in het Zuiden. Het allerbelangrijkste is de eerste stap: Van wie wordt de cacao aangekocht en onder welke voorwaarden?

Dat is ook meteen het grootste verschil met andere labels. Bij ons staat de prijs centraal en kijken we naar de negotiatie tussen koper en verkoper. Er wordt vaak gezegd dat een hogere productiviteit direct voor meer inkomsten zorgt, maar dat is zeker niet altijd zo. Meer productiviteit zorgt ook voor hogere kosten. Wanneer de marktprijs laag staat, is het voor ons cruciaal dat de boeren weten dat ze recht hebben op een bepaalde prijs. Ons systeem van een minimumprijs is een soort vangnet. Als ze weten wat ze minstens zullen ontvangen, kunnen ze plannen en investeren op lange termijn. De premie die ze ontvangen als ze Fairtrade gecertificeerd zijn is ook mooi meegenomen voor de gemeenschap.

Voorts hecht Fairtrade ook veel belang aan de organisatie van de boeren. De boerencoöperaties moeten zich om kans te maken op een Fairtrade certificaat op een duurzame, en dus democratische, manier organiseren. De leden van deze coöperaties hebben inspraak in de werking van de groep en waar het geld aan besteed wordt. Er moeten ook trainingen voor de boeren voorzien worden en met de premie moet geïnvesteerd worden in dingen die alle leden ten goede komen.

‘De coöperaties zijn heel belangrijk, want zij zijn het die zullen verkopen aan cacaobedrijven en er dus op kunnen toezien dat alle boeren een eerlijke prijs krijgen. Je kunt niet van de boeren individueel verwachten dat zij alle financiële en organisatorische beslommeringen dagelijks volgen.

Af en toe loopt het ook bij de coöperaties mis, omdat de leiders van de coöperaties onvoldoende op de hoogte zijn van hoe ze een managementrol op zich moeten nemen. Iets waar wij daarom ondersteuning op bieden is dat het management van de coöperaties. We hebben daarrond een aantal programma’s, om hen management technieken aan te leren. Dat doen we vaak samen met de grote spelers, die dat ook steeds belangrijker vinden.’

Is Fairtrade chocolade duurder dan niet-gecertificeerde chocolade?

Karlien Wouters: ‘Een eerlijke prijs voor de cacaoboer en duurzame productie houdt niet meteen in dat de chocolade veel duurder wordt voor de consument. Het percentage van de prijs van het eindproduct dat naar de boer gaat is beperkt, zodat de prijsverhoging meevalt.

De reden dat Fairtrade chocolade nu nog wel duurder is, is omdat de volumes waarin Fairtrade chocolade worden aangekocht heel laag liggen. Moesten die volumes hoger liggen, zou het prijsverschil veel kleiner zijn, want de vaste kosten zouden minder doorwegen. Ook is Fairtrade chocolade vaak van hoge kwaliteit. Je mag de prijs dus niet zomaar vergelijken met de goedkoopste chocolade in de winkel. In het algemeen is het wel zo dat duurzaamheid in een product een kost heeft, dus spotgoedkoop en heel duurzaam is geen evidentie.’

Kunnen consumenten er zeker van zijn dat de gecertificeerde chocolade die zij kopen op een eerlijke manier werd geproduceerd?

Karlien Wouters: ‘Alle ingrediënten van de chocolade die Fairtrade kunnen zijn, moeten dat zijn. Maar voor de cacao in de chocolade kunnen bedrijven kiezen voor mass balance of voor volledig traceerbaarheid. Mass balance houdt in dat de Fairtrade cacao niet apart vervoerd wordt. Alle cacao, gecertificeerde en niet-gecertificeerde, komt in dit geval op één hoop terecht in containers. Je kunt er zeker van zijn dat het gewicht in Fairtrade cacao die wordt aangekocht ook daadwerkelijk ergens op eerlijke wijze werd geproduceerd en verkocht, maar dat is niet per se de cacao die in jouw reep terecht is gekomen.

Geen verkoop betekent geen impact voor de boeren en dus hebben we vanuit Fairtrade het systeem van mass balance toegelaten.

In een ideale wereld is natuurlijk alle cacao gecertificeerd duurzaam en maakt het niet uit dat alles op een hoop terechtkomt. Maar dat is nog niet zo. Dat heeft te maken met de extra kosten wanneer je Fairtrade cacao doorheen de hele verwerking gescheiden moet houden. Zo wordt de chocolade zo duur dat het voor consumenten niet meer interessant is en we geen Fairtrade chocolade meer verkopen. Geen verkoop betekent geen impact voor de boeren en dus hebben we vanuit Fairtrade het systeem van mass balance toegelaten.

Kunnen we verwachten dat Belgische chocolade altijd eerlijk is?

Karlien Wouters: ‘Mensen denken altijd het mooiste van Belgische chocolade, maar eigenlijk gaat dat ‘Belgisch’ maar over een klein stapje in de keten. Als chocolade ‘Belgisch’ is, wilt dat nog niets zeggen over de cacaoboeren in het Zuiden en hoe zij behandeld werden. Dat is zonde, want Belgische chocolade is iets waar we trots op willen zijn, maar over een groot deel kunnen we eigenlijk (nog) niet trots zijn. We hebben er wel goede hoop op. We zien dat er veel beweegt en dat is positief. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de noodzaak die alle partijen de laatste jaren voelen.

DGD (Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp), het orgaan binnen federale regering dat op ontwikkelingssamenwerking werkt, organiseert bijvoorbeeld een namiddag over de cacaosector met als thema ‘ondernemen voor ontwikkeling’. De bedoeling is dat de bedrijven samen praten over hoe ze via de cacao-industrie voor ontwikkeling kunnen zorgen.

Ook wordt er vanuit de EU een nieuwe ISO-norm ontwikkeld voor de cacao-industrie om van duurzame cacao de norm te maken. Tot oktober konden verschillende partijen, waaronder Fairtrade, hun visie geven over de norm, die momenteel opnieuw herwerkt wordt. We verwachten een finale beslissing pas in juni 2017. Het is een behoorlijk lobbyproces om ervoor te zorgen dat deze ISO-norm ook echt duurzaam zal zijn en niet enkel voor de schone schijn ontwikkeld wordt.’

Lotte Philipsen