‘En de pandemie op ons bord dan? We bepalen lang niet altijd zelf wat we eten’

Met zijn organisatie Eatmosphere ijvert Steven Desair voor een eerlijker voedselsysteem, van boer tot bord. Dat is in deze tijden meer dan ooit nodig, klinkt het, want slechte voeding veroorzaakt chronische ziekten, die bovendien een besmetting met covid-19 erger kunnen maken. ‘Het beleid moet de teugels van Big Food in handen nemen.’

De voedselomgeving rond scholen is sinds 2008 een pak ongezonder geworden door de stijging van het aantal fastfood-, afhaal- en bezorgrestaurants in de directe omgeving. Schrijnend, want ongezonde voeding is de belangrijkste risicofactor om een chronische ziekte zoals obesitas, hart- en vaatziekten, diabetes of sommige kankers te krijgen. Goede voeding en een gezonde leefstijl zijn niet alleen cruciaal bij het voorkomen van deze chronische ziekten, maar ook bij de behandeling ervan. Een ideaal wapen tegen een aanval op onze gezondheid en immuniteit dus. Van covid-19 bijvoorbeeld…

Zeven tot negen van de tien gevallen van de overledenen door covid-19 hebben een of meerdere chronische ziekten. Ze vormen een pandemie die de pandemie der pandemieën de ultieme voedingsbodem gaf. In België waren er in 2020 helaas 16.000 covid-19-slachtoffers te betreuren, maar sterfte door chronische ziekten eiste een tol die vijf tot zeven keer hoger was. Sciensano, jou waarschijnlijk bekend van de dagelijkse rapportering rond covid-19, geeft zelfs aan dat chronische aandoeningen verantwoordelijk zijn voor negentig procent van de ziektelast in België. Toch horen we (buiten de jaarlijkse dag van hart- en vaatziekten, kanker of obesitas) niets van deze pandemie. In tegenstelling tot haar mediageile coronabroertje krijgt die geen dagelijkse media-aandacht, bedenken politici er geen oneliners rond en staan er geen BW’s (bekende wetenschappers) over op. Als we onze kinderen willen beschermen en ons bovendien extra willen wapenen tegen het covid-alfabet, dan moet er een doortastend beleid komen om een gezonde voedselomgeving te creëren.

Dat is geen baanbrekend idee, we hebben er namelijk 2000 jaar over kunnen nadenken. In het begin van onze jaartelling (zelfs al voordien) bedachten knappe denkers de spreuken Mens sana in corpore sano (‘een gezonde geest in een gezond lichaam’) en Let food be thy medicine and medicine be thy food. Waarom is het dan zo complex?

Wel, we bepalen voor een groot deel niet zelf wat we eten. Dat doet Big Food, ofwel een groep van tien giganten uit de voedselindustrie, voor ons. De bedrijven in die groep klinken iedereen bekend in de oren: Coca Cola, Kellogg, Mars, Nestlé, Pepsico, Unilever,… Hun impact is enorm. Het marketingbudget van Coca-Cola alleen is bijvoorbeeld bijna even groot als het totale werkingsbudget van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Deze industrie ontwikkelt voeding en dranken die volgens Pulitzerprijswinnend onderzoeksjournalist en bestsellerauteur Michael Moss verslavender zijn dan drugs en alcohol en ons lichaamsgewicht stevig doet toenemen. Hoe meer we ervan eten en drinken, hoe meer zwaarlijvigheid, hartaandoeningen, diabetes, kanker en talloze andere chronische aandoeningen we ontwikkelen. Desondanks is de hele maatschappij en onze (voedsel)omgeving, van school tot sportclub tot ziekenhuis, doordrongen van de ultrabewerkte voeding. We zitten als ratten in een kooi met onbeperkte toegang tot verwerkte suiker, vet en zout. Met als pittig detail dit weetje: als ratten de keuze krijgen tussen cocaïne en suiker, kiezen ze altijd voor suiker.

In 2014/2015 berekende Sciensano, helaas minder bekend van hun onderzoek naar onze voedselomgeving, dat meer dan een derde van het dagelijks geconsumeerde voedsel, zowel voor kinderen, adolescenten als volwassenen ultrabewerkt was. (Denk daarbij vooral aan bewerkt vlees, cake, taart, gebak, zoete koeken en frisdranken) Ultrabewerkte voeding bevat veel toegevoegde ingrediënten zoals suiker, zout, vet en kunstmatige kleurstoffen of conserveermiddelen. Je herkent ze aan een lange ingrediëntenlijst met veel onherkenbare producten.

Diezelfde kennisinstelling onderzocht ook de 31 grootste voedingsbedrijven, fastfoodrestaurants en supermarkten en kwam tot schrijnende inzichten. Slechts een kleine minderheid van voedselproducenten zegt aan Sciensano dat de meerderheid van zijn producten gezond is. Dat zie je ook in de supermarkten, want de helft van de voedingsmiddelen die je daar vindt zijn ongezond. En waar geven supermarkten de meeste promoties op? Juist ja. Bottom line, de 31 grootste voedingsbedrijven, fastfoodrestaurants en supermarkten maken de mensen ziek. Sterker nog, ze laten mensen op lange termijn sterven voor de economische winst. Ze stellen uiteraard vele mensen tewerk maar dat is geen gezondheidsargument; er lijden minsten evenveel mensen aan gezondheidsproblemen door ultrabewerkte voeding. Wij eten ons ziek maar zij verzieken ons eten.

Het is je ondertussen al wel duidelijk dat in deze situatie de economische regel van vraag en aanbod omwille van de verslavingsproblematiek geen eerlijk, gezond en duurzaam model meer is. Het is tijd voor de overheid om in te grijpen en actie te ondernemen. Ik citeer graag Stefanie Vandevijvere van Sciensano omdat ze het zo mooi zei: ‘Mensen houden er niet van om betutteld te worden door de overheid, maar de marketing van de voedingsindustrie beïnvloedt ons voortdurend onbewust. We moeten het evenwicht herstellen, de gezonde keuze moet de makkelijke zijn. Nu is het net omgekeerd.’

De wetenschap bewijst het: de samenleving heeft het nodig dat het beleid de teugels van de industrie in handen neemt. Ik geef hier alvast tien tips. (Nog enkele extra tips vind je op mijn website.)

1. Creëer een innovatielab waarin retailers en verwerkers samenwerken rond het promoten van gezonde voeding én het ontraden van ongezonde voeding
2. Laat artsen en andere zorgprofessionals gezonde voeding onderdeel van de behandeling maken
3. Eis gezonde voeding in de zorgsector, scholen, kinderdagverblijven en publieke instellingen
4. Verbied (kinder)reclame voor ongezonde voeding
5. Hef een suikertaks op ultrabewerkte voeding
6. Bied tegengewicht aan de onderzoeken gesponsord door de voedselindustrie
7. Communiceer duidelijk over de Nutri-Score zodat de consument weet hoe hij het correct moet gebruiken
8. Focus op de linken tussen armoede, zwaarlijvigheid, diabetes en chronische ziekten en ongezonde voeding
9. Maak het gebruik van de voedingsdriehoek als voorlichtingsmodel wijdverspreid. Pas deze criteria ook als overheid toe
10. Plaats vooral ook de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) en haar hoofdboodschap “Leaving no one behind” centraal

Naast de sterke onderlinge verwevenheid hebben covid-19, chronische ziekten en slechte voeding helaas ook de neiging om de minderbedeelden het meest te treffen. Artikel 25 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens belooft het ons nochtans plechtig: ieder mens heeft recht op een woning en gezond voedsel. Zelf voeg ik daar dan ook een veerkrachtige immuniteit aan toe!

Bon Appétit,

Steven Desair, bezieler vzw Eatmosphere

Ps: Wil jij alvast een steentje bijdragen aan verandering? Probeer dan binnen jouw invloedssfeer te werken aan een gezonde voedselomgeving. Dat kan thuis en op het werk, als werkgever, als directeur van een onderwijs- of zorginstelling, als minister,…

De volledige versie van dit eerder verschenen opiniestuk is te raadplegen via deze link.