Duur beton, plaatsgebrek en impulsieve drinkers: is het einde van de wijnkelder nabij?

Nu steeds minder mensen nog een kelder hebben en 
de supermarkten ook prima en meteen drinkbare wijn verkopen, verdwijnt de wijnkelder uit onze huizen. 
Enter: de gehuurde wijnkluis of de wijnkoelkast. Die 
perfect gekoelde fles wijn komt dus met een prijskaartje. Is een goede wijn binnenkort enkel voor de elite?

Wie heeft er nog een wijnkelder? De sacrale opslagplek staat onder druk. Duur beton, plaatsgebrek en impulsieve drinkers lijken de ondergrondse wijntoekomst te kelderen. Het einde van een stoffige traditie of het begin van een nieuwe undergroundcultuur?

Nog niet zo heel lang geleden was een kelder onder je huis geen luxe. De ondergrondse koele verdieping bleek in tijden zonder koelkast cruciaal om levensmiddelen en dus ook wijn te bewaren. De kelder deed wat wijnmakers eeuwenlang niet konden: rode wijn drinkbaar maken. Klassieke bordeaux – ooit Belgiës meest favoriete wijn – kwam ondrinkbaar en vol wrange tannines op de markt. Pas na jaren keldergeduld werden die bittere looizuren zijdezacht en versmolten ze met de andere aroma’s.

De Europese elite van kasteel tot burgerpaleis wist al eeuwen wat een kelder met wijn vermocht. Dankzij de naoorlogse democratisering van de baksteen kregen ze het gezelschap van modale families. Wie het kon bouwde een huis, inclusief kelder, en vulde stoffige alkoven met een stapeltje medoc en saint-émilion. Maar 2024 is 1964 niet.

Vin de carrière

‘Elke week ruimen wij een volledig gevulde wijnkelder op. Einde verhaal’, zegt Chris Thiran van Best Wine Auctions en Belgium Wine Watchers. Met zijn team reist hij de Lage Landen af op zoek naar vergeten flessen Sassicaia of Petrus. ‘De Vlaamse kelderschatten belanden via onze veiling en onze webwinkel bij klanten in Brazilië, Singapore en de rest van de wereld.’

Kelders lopen om verschillende redenen leeg. ‘Pa of ma sterft en de kinderen willen van die duizenden flessen af. Soms geeft de dokter de bittere boodschap dat alcohol drinken niet meer mag. Anderen hebben dringend nood aan geld om op reis te gaan. Elke kelder zijn verhaal’, zegt Thiran. Soms is de buit tien flessen, soms honderden tot zelfs duizenden. ‘Ik zie alles. Ondergrondse balzalen bij villa’s in Sint-Martens-Latem, een donkere nis met een dozijn wijnen. Af en toe ook een wijnkoelkast op een appartement. Eén ding merk ik wel: in nieuwbouw­woningen vind je amper nog grote kelders.’

Duur beton

Aannemers bevestigen die indruk. De meeste koppels hebben een bouwplan met riante kelder. Tot ze horen wat dat kost. Dan verkleint of verdwijnt hun ondergrondse droom. Een kelder in gewapend beton kost al snel vijfhonderd tot duizend euro per vierkante meter. Een recordbedrag. Sinds de oorlog in Oekraïne gaan prijzen voor beton en staal nog meer door het dak. Jammer voor de kelder.

Vlaanderen predikt bovendien stedenbouwkundige verdichting. Meer appartementen in de dorpskom, minder vrijstaande huizen. Waar ooit een onderkelderde gezinswoning stond, verschijnt een imposant flatgebouw met net voldoende kelderruimte voor de groene afvalbak. Nieuwbouw gebeurt ook minder op vrijstaande kavels, wel tussen of naast bestaande panden. Wie de stabiliteit van het huis van zijn toekomstige buren en de goede vrede niet in gevaar wil brengen, graaft dan best geen diepe kelder uit. Maar schaarste creëert altijd kansen.

Kelder te huur

In wereldsteden als Tokio en Londen is ruimte nagenoeg onbetaalbaar. Geen wonder dat net daar wijnhandels opduiken die oude flessen perfect gerijpt en op dronk op de markt brengen. Je vindt er ook gemeenschappelijke wijnkelders. Dure luxe voor wie het zich kan veroorloven. Ook in België zien we schuchtere pogingen in die richting. In Knokke kun je onder La Réserve, het nieuwe luxehotel van Marc Coucke, een wijnkluis huren voor tien flessen. 24/7 beschikbaar, inclusief advies van een sommelier en gegarandeerde reservatie in de bijbehorende brasserie van sterrenchef Peter Goossens. De prijs voor het luxewijnrek is een goedbewaard geheim.

Sinds een paar maanden biedt ook de Limburgse wijnhandel Licata Vini een kelder op locatie aan. ‘Sommige klanten hebben een grotere collectie dan ze zelf kunnen stockeren’, zegt Jurgen Ramaekers van Licata. ‘Onze Cantina Licata is een afgesloten geklimatiseerd deel van ons magazijn. Daar bewaren wij met plezier wijnen waar onze klanten zelf geen plaats voor hebben.’

Aan de exquise flesopslag hangt een dito prijskaartje. Wie bij Licata voor duizenden euro per jaar wijn koopt kan de cantina gratis gebruiken. Anders betaal je voor de opslag van driehonderd flessen 495 euro euro per jaar en 14,95 euro bij elke afname. ‘We bieden dan ook service. Naast de opslag zijn alle flessen verzekerd, we maken jaarlijks een index met waardebepaling en we adviseren welke wijnen wanneer op dronk zijn.’ Maar willen we nog wel jaren wachten om wijn te drinken?

Werken om te leven

Wijnliefhebbers voelen minder dan vroeger de nood aan een grote voorraad flessen. ‘Wat je in de wijnhandel of supermarkt vindt, hoef je geen jaren te laten rusten. We drinken dan ook veel sneller wat we kopen’, zegt Pieter Fraeyman. Hij is sommelier in het Antwerpse restaurant Hertog Jan (**) en adviseert tientallen eigenaars van privéwijnkelders. De tijd van de klassieke bordeaux en bourgogne die jaren moesten rusten, ligt achter ons. ‘Dankzij moderne vinificatietechnieken kunnen wijnbouwers uit de hele wereld al jaren flessen op de markt brengen die veel sneller op dronk zijn’, zegt Fraeyman.

Als adviseur ziet hij heel wat wijncollecties. ‘Het cliché van de ruime gewelfde ingerichte kelder kom ik amper nog tegen. Vaak zijn er mooie rekken geplaatst of is één kelderruimte echt voor wijn ingericht. Maar duizenden euro’s geven aan slapende flessen is echt niet meer courant.’ Wijnveiler Chris Thiran ziet nog een tendens. ‘Deze generatie werkt om te leven. Een fortuin geven aan bewaarwijn is voor hen minder aantrekkelijk dan een unieke reis naar de Bahama’s.’

De mentaliteit rond alcohol is ook aan het veranderen. Wereldwijd drinkt generatie Z, de generatie onder de dertig jaar, 20 procent minder alcohol dan de millennials. In die krimpende drinkcontext groeit de biermarkt wél. De status van wijn als dé culinaire drank bij uitstek keldert elke dag een beetje meer. In Californië zitten producenten nu al met wijnoverschotten. Jonge drinkers hebben lak aan etiketten, prestige of herkomst. En laat net dat het DNA zijn van een wijncollectie.

Moeder natuurwijn

Natuurwijn doet het bij de schaarser wordende wijndrinkers dan weer wel goed. Zowat elke dag opent er in Brussel, Antwerpen of Gent wel een horecazaak die conventionele wijn afzweert. Zet die stedelijke populariteit zich door in een bewaarpotentieel? ‘Vaak serveren zulke zaken de jonge en op het fruit gerichte Glou Glou-natuurwijnen. Die hebben geen enkel voordeel bij kelderrijping’, zegt Julien Nemerlin. Hij organiseert al jaren het bio- en natuurwijnfestival in Olne bij Luik en importeert zelf natuurwijn met zijn zaak Rouge Passion.

‘Maar er is veel meer dan die jonge doordrinkers. Complexe, gestructureerde natuurwijnen kunnen prachtig verouderen en evolueren. Ik denk aan rode natuurlijke Poulsard of Trousseau uit de Jura van twintig jaar oud. Fantastisch’, vertelt Nemerlin. ‘In witte wijn merk ik na jaren rijping hoe de mineraliteit en finesse meer naar boven komen.’

Een ouderwetse koele kelder is volgens Nemerlin zelfs ideaal voor de bewaring van natuurwijn. Die is vaak ongefilterd en bevat nog gist- en suikerresten. ‘Temperatuur is dan cruciaal. Natuurwijn moet altijd onder de 14°C blijven. Wordt het warmer, dan komen de gisten tot leven, eten ze de restsuikers op, en verandert het profiel van de wijn helemaal.’ Een rek in de garage of in de hoek van de woonkamer is ook gevaarlijk. In het slechtste geval kan de fles zelfs barsten onder de toegenomen druk van de gisten.

Natuurwijn heeft amper of geen sulfiet. Is dat geen bezwaar voor bewaring? ‘Dat is een fabeltje. Sulfieten maken wijn stabiel, en sommige natuurwijnmakers gebruiken er kleine dosissen van. Maar ook zonder sulfiet kan wijn jaren goed blijven’, zegt Nemerlin. ‘Of denk je dat ze honderden jaren geleden voor de ontdekking van sulfer geen wijnen bewaarden?’

Goud in een fles

Wie ondanks alle belemmeringen wel nog investeert in een wijnkelder, heeft vaak andere plannen dan enkel drinkplezier. ‘Regelmatig adviseer ik zakenmensen met een hart voor wijn’, zegt sommelier Pieter Fraeyman. ‘Ze zien hun collectie en kelder ook als prestige en als een investering. Ze krijgen dan bijvoorbeeld onverwacht een bonus van ettelijke duizenden euro’s. Dan komt de vraag: welke wijn is overheerlijk én bovendien een slimme belegging voor de toekomst? Dan kom ik als kelderadviseur in het verhaal.’

Terwijl de modale wijnkelder verdwijnt, ontstaat er een niche van dure speculatiestockage. De ultieme top uit Frankrijk en Italië is zo goed als onbetaalbaar voor de gewone sterveling. Miljonairs uit het Verre Oosten hebben de Europese cultproducenten ontdekt en reserveren jaren op voorhand zowat de hele stock. Die wereldwijde interesse heeft vreemde neveneffecten onder onze kerktorens. ‘Een familiale wijnkelder die opa als liefhebber van bourgogne is gestart voor zijn eigen drink­plezier, is nu een fortuin waard. Geen wonder dat de kinderen graag aan ons verkopen’, zegt Chris Thiran. Investeren in wijn lijkt veilig, maar is onderhevig aan de wereldeconomie. ‘Eenzelfde kelder is nu twintig tot vijfentwintig procent minder waard dan vorig jaar. Onzekerheid is troef en kopers twijfelen’, aldus Thiran.

Wijnbibliotheek

Genot verdwijnt waar groot geld verschijnt. Wijn die gekocht wordt om met winst door te verkopen, belandt amper nog in het glas. In Italië voelen ze een chauvinistische pijn bij elke Brunello die in Hongkong belandt. De Slow Food-beweging zag dit met lede ogen aan en startte een Italiaanse wijnbibliotheek. In een statige kelder in Piemonte liggen duizenden jaargangen van de beste barolo en Amarone. La Banca del Vino is een staalkaart van de authentieke Italiaanse smaak. Gekoesterd voor het nageslacht, ver weg van de tentakels van de Chinese draak. Ze wordt dankbaar gebruikt en geraadpleegd door studenten van de culinaire universiteit van Pollenzo. De training van de vaderlandse smaakpapillen mag wat kosten.

Ook Pieter Fraeyman voelt een zekere Weinschmerz. ‘Als sommelier betreur ik dat topwijnen niet meer geproefd kunnen worden door een grote groep liefhebbers. Neem nu de witte bourgognewijnen van Coche-Dury. In de begindagen van Hertog Jan bestelden wij zestig tot negentig flessen. Nu moeten we smeken om er nog maar één te krijgen. De vraag overstijgt het aanbod.’ Een gezellige en gemeenschappelijke wijnkelder kan dat volgens Fraeyman oplossen. ‘Ik werk aan een nieuw concept waarbij een grote groep mensen kan delen in de kosten van een topwijnkelder. Het doel is niet om in wijn te beleggen maar om samen te komen. Te proeven en te genieten. Dat blijft dé troef van wijn en daarom raad ik iedereen die het kan aan om alsnog een wijnkelder te starten.’ Of is collectie een beter woord?

Château Frigo

Er breken gelukkig lichtstraaltjes door aan het einde van de keldertrap. Want ook zonder veel ruimte of groot kapitaal kun je vandaag een wijncollectie uitbouwen en perfect bewaren. ‘In mijn vorige huis had ik duizend flessen in de kelder, nu liggen er zo’n tweehonderd in een wijnkoelkast’, zegt natuurwijnhandelaar Julien Nemerlin. ‘Met dat aantal kan ik ook veel sneller roteren als mijn smaak en voorkeuren veranderen. Niemand drinkt nog heel zijn leven hetzelfde.’

Voor een paar honderd euro kun je al tientallen flessen in twee aparte klimaatzones – rood en wit ­– bewaren. Nog niet zo gek lang geleden was een wijnkoelkast nog een dure niche van gespecialiseerde producenten voor de horeca. Nu bieden zowat alle witgoedmerken wijnkoelkasten aan. Ingebouwd in een hoekje van je keuken of als prestigieus pronkstuk met glazen deur en warme sfeerverlichting. Voor elk budget wat wils.

In Europa en Noord-Amerika verkopen klimaatkasten als zoete wijntjes. Economen voorspellen zelfs dat de markt van wijnkoelkasten de komende tien jaar blijft groeien tot een miljardenindustrie. Waarom zou je nog alle geld en moeite van de wereld steken in een kelder als één stekker in het stopcontact hetzelfde doet?