Corona en de terugkomst van individueel verpakt

Het nieuwe coronavirus zadelt ons op met een collectieve vorm van smetvrees. Dat is zichtbaar in de voedingssector, waar verpakkingen weer oprukken. Is het terug naar af voor de antiplasticbeweging?

Onnodige verpakkingen zijn de laatste jaren steeds vaker kop van jut. Na het jarenlange intensieve gebruik ervan stapelt de afvalberg zich immers op, soms tot het letterlijk eilanden doet ontstaan in de oceanen. Sommige verpakkingen gaan wel honderden jaren mee, terwijl ze slechts enkele minuten gebruikt worden. Onnodig, vinden steeds meer mensen. Met initiatieven als Mei Plasticvrij en Plastic Attacks willen ze aantonen dat het ook anders kan. Dat heeft de voorbije jaren al behoorlijk wat vruchten afgeworpen. Producenten en supermarkten gingen vaker op zoek naar alternatieven en overbodige verpakking wordt steeds meer in vraag gesteld. Die tendens zou echter wel eens een flinke knauw kunnen krijgen door de coronacrisis.

Supermarkten constateren immers dat klanten vandaag liever grijpen naar verpakte voeding dan naar producten in bulk. Zo signaleerde Colruyt bijvoorbeeld dat de verkoop van losse snoeptomaatjes tijdens de afgelopen weken halveerde, terwijl de verpakte variant net veel vaker dan voor de coronacrisis in de karren geladen werd. Ook het aantal voorverpakte broden dat er de kassa passeerde, verdubbelde. Diezelfde tendens is ook te zien in andere Belgische supermarkten.

Daarnaast doet de horeca nog een duit in het zakje, nu maaltijden en cocktails niet gepresenteerd worden in een bord of glas aan tafel, maar wel in een meeneembakje of in een aan huis geleverde vacuümzak. Horecaleverancier Metro zag zijn verkoop van take-away artikelen met maar liefst 120 procent stijgen. Een deel daarvan is composteerbaar, maar ‘het spreekt voor zich dat plastic materiaal ook nog veel gebruikt wordt’, klinkt het bij de handelaar. Zijn al die verpakkingen vandaag wel nodig? Zijn er soorten die wel door de ecologische beugel kunnen? En wat betekent hun wederopstanding vandaag voor de wereld van morgen, wanneer deze crisis (grotendeels) achter de rug zal zijn?

Coronavrees in de supermarkt

Tot enkele maanden geleden was het voor iedereen in de voedingssector duidelijk: mensen willen steeds meer groenten en fruit kopen zonder verpakking. Zowat elke retailer in ons land bood in zijn versafdeling dan ook herbruikbare zakjes aan, die klanten zelf konden volladen. Als er al producten waren waarvoor verpakking volgens de supermarkt onontbeerlijk was, werd er vaak gezocht naar alternatieven voor het veelgebruikte plastic. Zo stak Delhaize zijn appels een tijdje geleden al in een kartonverpakking en werden plastic zakjes er vervangen door papieren exemplaren. Daar is woordvoerder Roel Dekelver vandaag dubbel zo blij om, want ‘we zien inderdaad dat bulk plots veel minder verkoopt en dat mensen vaker naar verpakte producten grijpen. Dan ben ik blij dat dat in verschillende gevallen tenminste al ecologische verpakkingen zijn.’

De oorzaak van die plotse omwenteling? De opkomst van covid-19 en de angst die daarmee gepaard gaat bij consumenten. Het vaak gehoorde advies om regelmatig de handen te wassen impliceert dat het virus overal op kan zitten, en dus ook op het eten dat we kopen. De schijnbare oplossing? Kiezen voor eten dat in een beschermend jasje zit dat je kan uittrekken, net als wegwerphandschoenen en beschermende mondmaskers. Maar klopt die redenering wel? ‘Niet echt’, aldus An Vermeulen, directeur bij de verpakkingsorganisatie Pack4Food.

‘Het risico om al winkelend besmet te raken,’ vervolgt ze, ‘wordt niet verkleind door verpakte producten te kopen. Stel dat een verpakking is aangeraakt door iemand die besmet is met covid-19, dan loop je evenveel risico op besmetting wanneer je die verpakking vastneemt dan je gehad zou hebben wanneer het gaat over een onverpakt product. Het enige voordeel van verpakking wat betreft hygiëne, is volgens mij dat je een verpakt product gemakkelijker kan reinigen bij thuiskomst. Een appel desinfecteren doe je niet, maar met een pak appels zou dat wel kunnen.’ Lijkt dat even omslachtig als het advies om je boodschappen enkele dagen in de gang te laten liggen? Dan werkt het ook om – zoals zo vaak gehoord dezer dagen – regelmatig je handen te wassen en zo weinig mogelijk je gezicht aan te raken.

‘Verder zie ik ook geen verschillen op vlak van hygiëne tussen verschillende soorten verpakkingsmateriaal’, gaat Vermeulen verder. ‘Ze doen in principe allemaal hetzelfde: een product afschermen van de buitenwereld.’ Het leek er even op dat het coronavirus langer zou overleven op harde oppervlakten zoals plastic dan op zachte zoals karton, maar de onderzochte verschillen waren volgens Vermeulen toch niet zo duidelijk.

Volgens de directeur van Pack4Food ligt de huidige tendens om voor meer verpakkingen te kiezen vooral bij de consument en zijn keuzes. Retailers passen hun assortiment immers amper aan. ‘Wij krijgen hier alleszins uit de sector zelf niet meer vragen over dan anders. We zouden wel eventueel in de toekomst nog eens kunnen nadenken over verpakkingen die de houdbaarheid van producten verbeteren. Revaluatie zou zich kunnen opdringen wanneer mensen nog maar maximum een keer per week inkopen zouden gaan doen.’

Contactloze levering

In de supermarkten is het vooral de consument zelf die zijn kar keert, een ander verhaal is te horen bij horecazaken die vandaag vechten om hun voortbestaan en in allerijl een delivery of take-away service uit de grond stampen. De aanvoer van verpakkingsmateriaal is in de sector even belangrijk geworden als die van goede ingrediënten.

Dat wil echter niet zeggen dat de keuze voor het soort verpakkingsmateriaal gestoeld is op uitgebreid onderzoek, want daar is door de woelige omstandigheden weinig tijd voor. ‘De horeca heeft het op dit moment erg moeilijk,’ vertelt Lieselot Van Mol van Horeca Vlaanderen. ‘Ik denk niet dat de soort van het verpakkingsmateriaal nu prioritair is. In andere tijden zou ecologie misschien een grotere rol spelen, maar nu verschuift dat wat naar de achtergrond. Handelaars willen iets dat goedkoop en vlot beschikbaar is. En dan valt de keuze vaak op plastic.’

Het klinkt misschien wat gek, maar ‘dat is niet noodzakelijk minder duurzaam’, nuanceert An Vermeulen. ‘Verpakkingen voor take-away bestaan immers dikwijls uit één materiaal en één laag waardoor ze goed recycleerbaar zijn. Bovendien is de uitbreiding van de PMD-zak in Vlaanderen zo goed als volledig uitgerold zodat deze materialen nu ook selectief opgehaald worden.’

Wanneer het gaat over recycleren, is de rol van de consument beslissend. Sorteert hij verkeerd, dan gaat het mis en eindigt een verpakking alsnog als nutteloos afval. Daarom kan het interessant zijn om in sommige omstandigheden te kijken naar alternatieven. Plastic is immers niet de enige betaalbare optie die vandaag op de markt is om maaltijden te verpakken. Maar ook daar schuilt een hindernis om de hoek voor milieubewuste restaurateurs, zo zegt Lieselot Van Mol nog: ‘Sommige verpakkingen zien er wel ecologisch uit, maar zijn het niet noodzakelijk. Zie je karton rond eten? Dan kan je er bijna zeker van zijn dat daar een beschermend laagje op zit, wat het niet recycleerbaar maakt.’

An Vermeulen is stellig: de verpakkingsindustrie wil groener worden, ook in tijden van gezondheidscrisissen. ‘De langetermijnvisie gaat, corona of niet, nog steeds over duurzaamheid en beter recycleerbare verpakkingen. Het is niet alleen de strengere consument die daarom vraagt, maar ook de verpakkingsengagementen van Fevia en de Europese wetgeving. Die gaan wellicht niet wijken voor een virus.’

Ook duurzaamheidsadviseur Agnieszka van Batavia trekt in het magazine Food Inspiration de kaart van de lange termijn: ‘Single use verpakkingen lijken schoon, maar ze zijn indirecte symptoombestrijding. Als we iets kunnen leren van virussen zoals sars, ebola, mers en corona, dan is het dat door onze levensstijl de leefwereld van dieren te klein wordt, en virussen overspringen van dier op mens. Als de pandemie iets bewijst, is het dat de wereld van food zo snel mogelijk over moet op duurzame systemen.’

Plastic na de lockdown

Het moet dus anders kunnen, en ook vandaag al zijn er verschillende zaken die dat bewijzen. Zo is er Tiffin, een netwerk van een honderdtal restaurants in het Brusselse die vijf procent korting geven op afhaalmaaltijden wanneer klanten met hun herbruikbare lunchbox komen opdraven. Of het Gentse lunchconcept Djar, dat een waarborg vraagt voor de glazen potjes waarin hun aperitiefbox komt. En ook Billiecup bestaat nu een jaar. De herbruikbare beker die initiatiefnemers van Mei Plasticvrij zelf lanceerden, kan in honderden zaken in heel Vlaanderen worden bijgevuld met meeneemkoffie.

Producenten waren al bezig met een innovatietraject om duurzaamheid nog centraler te zetten en zullen dat zeker blijven doen

An Vermeulen, Pack4Food

In de supermarkten is het voorlopig koffiedik kijken als het over de toekomst gaat. Hanne Poppe van Colruyt verwacht dat de trend om voor meer verpakte producten te kiezen nog wel even zal aanhouden. ‘Misschien zal hij op termijn wel wat wegebben, maar deze periode zal een effect blijven hebben.’ Vermeulen ziet de toegenomen bezorgdheid van consumenten toch nog niet meteen vertaald in de productiekant van het verhaal. ‘Producenten waren al bezig met een innovatietraject om duurzaamheid nog centraler te zetten en zullen dat zeker blijven doen.’

Dat klinkt mooi, maar toch blijft de huidige tendens vragen oproepen. Producenten en supermarkten groeien immers door consumenten tevreden te maken en volgen daardoor steevast hun wensen. Zo zagen we hen de afgelopen jaren gewillig mee op de kar springen van consumenten die minder of betere verpakkingen vroegen. Wat er zal gebeuren in de winkels als vooral verpakte producten verkocht zullen blijven worden, kan niemand met zekerheid zeggen. Hoe dan ook is een ding zeker: elke euro die je als consument uitgeeft in de supermarkt is een stem voor het voedingssysteem dat je wil. Laat dat gerust bezinken tijdens een volgend bezoek. En vergeet daarna alvast niet je handen te wassen.