Goeie genen: werken crèmes en diëten op basis van je DNA?

Een dieet of beautybehandeling, exclusief voor jou en gebaseerd op je DNA: het is niet langer toekomstmuziek. Maar doen ze effectief wat ze beloven? Wij trokken op onderzoek uit.

Het lijkt bijna te mooi om waar te zijn. Een gamma aan huidverzorgingsproducten dat zodanig gepersonaliseerd is dat het perfect inspeelt op je behoeften. Want zeg nu zelf: hoe kan een product nu persoonlijker en effectiever zijn dan eentje dat gebaseerd is op je DNA? Dat is zo ongeveer de filosofie waarmee de nieuwste lichting beautymerken hun klanten verleidt. En ze hebben een punt. In een wereld waarin ware luxe niet langer bestaat uit logo’s en dure merknamen, maar uit het aanbieden van een customized behandeling, lijken merken als Allél, Nutrafol of het Belgische Nomige de spreekwoordelijke kers op de taart. Hun werkwijze is steeds dezelfde: de klant in kwestie krijgt een DNA-kitje toegestuurd waarmee hij of zij DNA kan afnemen. Dat klinkt ingewikkelder dan het is: gewoon met een wattenstaafje over de binnenkant van je mondholte wrijven, net zoals dat in politieseries gebeurt, meer hoef je er doorgaans niet voor te doen. Dat DNA wordt vervolgens in een lab geanalyseerd, waarna er eventueel een persoonlijk gesprek volgt waarin de resultaten worden uitgelegd. Vervolgens kun je een serie gepersonaliseerde producten kopen die precies doen wat de test heeft uitgewezen: je zwakke punten revitaliseren.

In de kinderschoenen

Nomige werd in oktober 2017 om drie redenen gelanceerd, vertelt oprichtster en dermatologe Barbara Geusens. ‘Er is een overaanbod aan cosmetische producten, wat vaak leidde tot een eindeloze zoektocht naar het juiste product. Bovendien is iedere huid uniek en ben ik ervan overtuigd dat consumer genetics een belangrijke positie gaan innemen in onze maatschappij.’ Hoe werkt zo’n gepersonaliseerde aanpak precies? Geusens: ‘De biologische verklaring waarom sommige mensen jonger lijken dan hun leeftijd is nog altijd niet helemaal ontrafeld. Een combinatie van levensstijl en genetica ligt hier aan de basis. Het mooiste voorbeeld zijn de verschillende etnische groepen: het feit dat Aziaten minder snel verouderen dan wij heeft uiteraard met hun DNA te maken. Dat wil ook zeggen dat zo’n type huid andere noden heeft dan een Kaukasische. Het idee van gepersonaliseerde huidverzorging op basis van iemands DNA-profiel is hieruit voortgevloeid. We kijken naar bepaalde variaties of mutaties in bepaalde genen die een rol spelen in het huidverouderingsproces en passen vervolgens onze ingrediënten daaraan aan.’

Uit tests van Nomige blijkt dat de resultaten beduidend beter zijn dan andere producten. ‘We bekomen een significant beter anti-ageingeffect als we de ingrediënten afstemmen op iemands DNA-profiel. We hopen dit zeer binnenkort te publiceren in een wetenschappelijk tijdschrift.’ En de prijs? Voor 499 euro krijg je een DNA-test, een gepersonaliseerd rapport en vier gepersonaliseerde verzorgingsproducten, goed voor een behandeling van drie tot vier maanden.

Klinkt mooi, maar wat denkt een geneticus daarvan? Maarten Larmuseau, geneticus verbonden aan de KU Leuven en Histories vzw: ‘We kennen sinds vijftien jaar het hele menselijke genoom, en dus weten we dat bepaalde genetische varianten inderdaad invloed kunnen hebben op bepaalde fysieke kenmerken of maken dat iemand aanleg kan hebben voor een specifieke ziekte. De laatste jaren is het besef gekomen dat je die kennis kunt gebruiken om een medische behandeling te laten afstemmen op iemands genetisch profiel. Enkele jaren geleden heeft voormalig president Obama zelfs een initiatief genomen om die persoonlijk gerichte behandelingen verder te ontwikkelen, maar we zijn er nog lang niet. Daarom zijn wetenschappers op dit moment nog kritisch tegenover commerciële initiatieven: die praktijken gebeuren vaak op basis van publicaties die de betrokken firma’s aanhalen, maar het is allemaal nog niet grondig genoeg getest. Het feit dat een dermatoloog nog altijd geen DNA-test afneemt, bijvoorbeeld, moet al een belletje doen rinkelen. Het is immers een bijzonder complex gegeven waarbij het onderzoek nog vaak in de kinderschoenen staat. Ten tweede speelt genetica weliswaar een rol in bepaalde huidverouderingsprocessen, maar er is ook de invloed van je omgeving of je voeding. Bovendien hangt een bepaald kenmerk vaak af van honderden genen en niet van die ene mutatie die veel van deze firma’s analyseren. Om je een simpel voorbeeld te geven: alleen al bij iets onbeduidends zoals of je een vaste of losse oorlel hebt, zijn er 49 genen betrokken.’ Anders gezegd: het ligt een stuk complexer dan het op het eerste gezicht lijkt.

Word ik grijs?

De DNA-hype in beautyland heeft de deur opengezet voor een aantal spelers die niet per se beautyproducten in hun gamma hebben, maar wel DNA-tests met persoonlijk schoonheidsadvies verkopen. Die bedrijfjes, die luisteren naar namen als Orig3n, Skin IQ, SkinGenie en Skinshift, beweren dat je aan de hand van hun tests een perfect inzicht krijgt in de gezondheid van huid en haar. Lees: dankzij hun test gaat je duidelijk worden hoe snel je haar grijs zal worden of hoe je huid reageert op schadelijke uv-straling, waarna ze aan- bevelingen formuleren over wat je het best doet om de schade zo veel mogelijk te beperken. Bij Orig3n heb je de keuze uit drie tests: skin aging, hair & skin health en een zogenaamde appearance kit. Bij Skin IQ, een soortgelijke onderneming, geeft de website een exhaustief overzicht van wat zo’n DNA-test allemaal aan het licht kan brengen. Zo wordt er geschermd met parameters als photoaging, huidtextuur en elasticiteit, branderige huid, risico op allergieën en nutritionele behoeften van de huid, waarna er uiteraard meteen wordt gesuggereerd hoeveel behandelingen je voor elk van die zaken nodig hebt.

Klinkt indrukwekkend, maar professor Jan Gutermuth, hoofd dermatologie aan het UZ Brussel, is niettemin redelijk kritisch: ‘We weten welke genen een invloed hebben op huidveroudering. Heeft een patiënt een bepaald probleem, dan geef je hem of haar dus iets meer ingrediënten die op dat probleem inwerken. Dat is het principe van personalized medicine dat naar de beautysector wordt doorgetrokken. Dit is zeker een interessante aanpak. Alleen: je moet al een zeer goed lab hebben om al die ingrediënten te mengen en stabiel te houden.’ En er is meer. Producten die gebaseerd zijn op een DNA-test zijn niet per se beter dan andere producten die huidveroudering tegengaan, aldus professor Gutermuth. ‘Er zijn voor zover ik weet geen studies die aantonen dat die producten effectief doen wat ze claimen. Andere producten beschermen de huid ook. Een aanpassing van welke concentraties van bepaalde ingrediënten nodig zijn bij gekende genetische afwijkingen is nog niet goed onderzocht. Het onderzoek rond gepersonaliseerde cosmetica is ook extreem moeilijk, net omdat het over individuele therapie gaat.’

Last but not least: onze genen bepalen ook niet alles. ‘Veel is genetisch vastgelegd. Stel dat je een persoon bent met weinig pigment. Krijg je weinig zonlicht, dan is dat geen probleem en weegt de invloed van die pigmentatie minder zwaar door. Ga je in een zuidelijk land wonen en bescherm je je huid niet voldoende, dan is het effect van uv-licht op je huidveroudering veel groter. Wie rookt, niet voldoende slaapt of veel te maken krijgt met luchtvervuiling, zal door zijn levensstijl een versnelde huidveroudering doormaken. Het is echt een samenspel van genetica, het milieu waarin je je bevindt en je levensstijl.’

Strikt persoonlijk

Het zijn niet alleen beautymerken die zich op ons DNA richten. Ook een dieet op basis van je DNA behoort intussen tot de mogelijkheden. Ook hier moet je een DNA-test afnemen, waarna je te horen krijgt welk type dieet het best werkt voor jou. Klinkt bijzonder aannemelijk, maar het is te mooi om waar te zijn, zo blijkt uit onderzoek van Stanford University. Onderzoekers van de Amerikaanse universiteit konden immers aantonen dat iemands genen totaal geen invloed hebben op hoe bepaalde diëten werken, wat bedrijfjes als DNAFit, Nutrigenomix, Fitness Genes of uBiome, die die diëten ontwikkelen, ook mogen beweren. Om tot die conclusie te komen, lieten onderzoekers hun proefpersonen een vet- of koolhydraatarm dieet volgen, afhankelijk van wat er uit de DNA-test was gekomen. Wat bleek? De resultaten waren niet beter dan de controlegroepen die lukraak een van die twee diëten kregen toegewezen. Sterker: niet iedereen verloor kilo’s door een jaar lang het dieet te volgen – sommigen kwamen zelfs een paar pondjes bij. Verdere analyse van de data toonde aan dat een zogenaamde genetische preoccupatie met een bepaald dieet geen enkel succes op gewichtsverlies kon voorspellen. Overigens: dat de zogenaamde DNA-diëten in bepaalde gevallen toch effectief bleken te zijn, kwam doordat mensen sterker geneigd waren ze goed op te volgen omdat ze gepromoot werden als strikt persoonlijk. En dus niet omdat ze zo effectief zouden zijn. Moraal van het verhaal? Laat je niet vangen door de dure woorden en zorg voor een gezonde voeding, dat zal je op termijn veel meer opleveren.

Terug naar de roots

En ons DNA wordt nog voor meer ingezet. Voor liefhebbers van wijnen is er sinds kort Vinome, dat beweert dat het voor jou de perfecte wijnen kan uitkiezen, gebaseerd op, uiteraard, je DNA-profiel. Vinome hanteert daarvoor tien zogenaamde genetische markers, gerelateerd aan geur en smaak, en deelt je op basis daarvan in acht ‘unieke’ profielen in. Om je vervolgens wijnen aan te bieden die volledig op je DNA-profiel zijn afgestemd. Maarten Larmuseau: ‘Dat lijkt vaak niet meer dan een gimmick. Er zijn wel genen die maken dat je bijvoorbeeld bitter meer of minder smaakt; en dat gebruikt men dan om de methode als wetenschappelijk voor te stellen. Het lijkt me trouwens nog altijd leuker om wijnen te gaan degusteren en zo te bepalen wat je lekker vindt dan je DNA-profiel dat te laten bepalen.’ Lean Cuisine, een producent van diepvriesmaaltijden, plant dan weer een DNA-test waarmee zou kunnen bepaald worden wat je aanbevolen dagelijkse hoeveelheid calorieën is en welke voedingsstoffen je daartoe het best kunt innemen. Op basis van de test kun je vervolgens recepten, restaurantsuggesties en klaargemaakte maaltijden kopen. Ook fitness wordt steeds vaker gelinkt aan je DNA. Een test zou dan uitwijzen wat voor work-out het effectiefst is.

En wat te denken van een zogenaamde heritage-reis, volgens NBC dé reistrend van 2019? Op basis van een DNA-test wordt nagegaan waar je voorouders vandaan komen, waarna je de plekken kunt bezoeken waar zij geleefd hebben. Klinkt aanlokkelijk, maar ook dit is vooral marketing: het is immers bijzonder moeilijk, zo niet onmogelijk, om via een DNA-test te bepalen waar je voorouders precies vandaan komen.

‘Wat die bedrijven uiteindelijk doen, is cherrypicking’, zegt Larmuseau. ‘Ze selecteren leuke weetjes uit de literatuur, combineren die en maken daar een lekkere saus van, die ze vervolgens presenteren als wetenschappelijk bewezen. Maar ze spreken niet over de publicaties die het tegendeel beweren. Het is dus vaak een overinterpretatie van gegevens. Dat wil niet zeggen dat dit type wetenschappelijk onderzoek in de toekomst niet nuttig zal worden, integendeel. Personalized medicine zal over enkele jaren zeker bijzonder waardevol zijn.’ Wordt ongetwijfeld vervolgd.