Tuinieren zonder tuin: experten geven tips voor een weelderig balkon

Ongeveer een op vier Belgen woont in een appartement maar ook als je niet gezegend bent met een lapje grond heb je nood aan groen. Zo maak je van je balkon een groene plek.

Een fijne plek om te aperitieven, een boek te lezen, te eten of gasten te ontvangen, dat is wat we van ons balkon verlangen. Iets moois om naar te kijken door ons raam, dat ook. Misschien heb jij een genereus dakterras, misschien heb je een piepklein balkon waar maar een paar potten op kunnen, het maakt niet uit: vergroenen is mogelijk. Alleen: hoe richt je die paar vierkante meter goed in? Wij vroegen deskundigen om advies.

Wat voor plek heb je?

‘Bezin voor je begint’, vertelt Kim Nelissen, Moesmeisje op Instagram en specialist in duurzame stadstuintjes. ‘Oppervlakte, ligging, hoeveel zon je krijgt: alles speelt een rol in wat je op je balkon kunt doen. Met planten die veel zon of net schaduw nodig hebben ligt het voor de hand, maar sommige balkons vangen veel wind en daar zijn niet alle planten blij mee. Een balkon aan de kust, waar niet alleen veel wind maar ook het zout een factor is, vraagt om een andere aanpak dan een beschutte plek. En vergeet de balustrade niet: een stenen of betonnen afsluiting gooit een schaduw op je terras, een metalen reling laat wind door en een glazen variant heeft een soort serre-effect op wat erachter staat. In heel wat appartementen zit er meestal een balkon boven dat van jou en valt er dus weinig regen. Elke plant gedijt onder andere omstandigheden, het is een kwestie van uitzoeken wat werkt in jouw situatie.’

‘Cruciaal voor je begint, is nakijken hoeveel gewicht per vierkante meter je balkon kan dragen’, zegt tuin­ontwerper Bart Haverkamp van Bart & Pieter. ‘Dat bepaalt alles. Planten, bakken, meubelen, het water dat je geeft en de mensen die op het balkon gaan zitten: de kilo’s kunnen snel oplopen. Wij ontwerpen dakterrassen en werken nooit met bakken, tien centimeter substraat is vaak genoeg om planten in te laten groeien. Overwegen om je terrasbedekking weg te halen, is zeker de moeite waard – ook op een balkon. Maar veiligheid is belangrijk, kijk dat goed na.’

Welke planten wil je?

Op een kleine oppervlakte moet je keuzes maken, weet Kim Nelissen. ‘Wat wil je? Een plek om te zitten of een interessant plaatje om naar te kijken? Wil je veel kleur of moet het rustig zijn? Welke stijl kies je? Japans minimalistisch, mediterrane Ibiza-stijl, weelderig en kleurrijk, een moestuin? Is het een plek waar je vooral in de lente en zomer van gaat genieten of wil je het hele jaar door iets interessants zien?’ Sommige appartementen hebben twee balkons, vaak wordt het minst zonnige een wat trieste plek om de vuilbak neer te zetten. Jammer, want net daar kun je met (schaduw)­planten een mooi plantenplaatje creëeren.

Hoe zit het met privacy? Misschien heb je een mooi uitzicht of ‘geleend groen’, zoals een boom in een tuin in de buurt, dat je niet wilt belemmeren of misschien kijk je uit op een muur of straat die er een stuk beter uitziet met wat groen ervoor. Ook inkijk van de buren of de straat kun je met planten beperken.

‘Denk ook praktisch’, stelt Haverkamp voor. ‘Toen ik zelf een balkon had, vulde ik alles met planten. In verschillende lagen, en doordacht, zodat ik bloemen had van januari tot november. Dat vraagt kennis en tijd, en ook plaats om potten met uitgebloeide planten te stockeren. Klapmeubelen zijn een goed idee als je weinig oppervlakte hebt. Denk ook aan pergola’s en andere manieren om de hoogte te gebruiken. Dat zorgt bovendien voor schaduw, op het terras en binnen. Een groen terras is de beste zonnewering.’

‘Ik heb een tuinbankje met plantenbakken’, vertelt Nelissen. ‘Er hangen aardbeien boven mijn hoofd als ik erop zit. Hoogte is inderdaad iets wat we soms vergeten, maar als je op een kleine oppervlakte werkt, is het nuttig.’ Kies planten die smal blijven, maar hoog groeien, zoals grassen, stokrozen en koningskaars en laat klimplanten tegen de gevel groeien.

‘Er is zoveel keuze in planten en decor, maar balkons zijn klein, kies dus iets wat je leuk vindt’, vertelt Melanie Öhlenbach, auteur van Tuinieren op balkon en dakterras. ‘Kies een thema – mediterraan, eetbaar, insectvriendelijk… – en maak een plan van je balkon. Teken uit waar zon of schaduw komt, waar je kunt zitten, waar je hoge planten nodig hebt… Een moodboard helpt om je verder te inspireren.’

Zoek uit wat je wilt en pak het dan slim aan. ‘Verzamel informatie over wat de planten nodig hebben. Wil je bloemen, maar ook eetbare planten, kies dan voor kruiden,’ vertelt Nelissen, ‘die zijn veelzijdig: mooi, vaak wintergroen, robuust, ze ruiken goed en ze trekken bijen aan.’ Vergeet inderdaad je neus niet. Want omdat balkons vaak klein zijn, zit je dicht bij je planten. Jasmijn of kamperfoelie ruikt ’s avonds heerlijk en lavendel gedijt goed op zonnige balkons waar weinig regen valt.

Waar ga je zitten?

Laat ons eerlijk zijn: de meeste mensen willen vooral zitten op hun balkon. Zelfs als je niet veel plaats hebt, denk je best even na over hoe je dat wilt doen. Wel of niet in de schaduw, heb je liever ochtend- of avondzon, graag een zetel of toch liever een tafel? Denk ook na over wat je wilt zien als je zit. Overweeg het ‘lieveheersbeestjesperspectief’ zoals Carlijn Krielaars het beschrijft in haar boek De Groene Buurvrouw. ‘Als de planten net op ooghoogte komen als je zit, kijk je als het ware als een kevertje in de bakken.’ Hogere bakken naast een tafel geven je ook het gevoel tussen de planten te zitten.

Hoe vermijd je mislukkingen?

‘Kies je planten goed’, stelt Nelissen. ‘Mensen kopen vaak wat ze mooi vinden en zijn dan verbaasd als hun keuze het niet goed doet. Mijn advies: informeer je voor je iets koopt. Maakt de plant kans in jouw specifieke omstandigheden? Op een balkon waar het bloedheet wordt in de zomer, kies je best voor mediterrane planten die tegen hitte en droogte kunnen en niet verbranden. Een noordelijk terras is de perfecte plek voor bijvoorbeeld hosta’s.’ In tuincentra kunnen ze je vragen beantwoorden, en in boeken en online vind je lijstjes van planten voor specifieke omstandigheden.

‘Sta ook stil bij je smaak’, stelt Nelissen voor. ‘Hou je van rust of heb je het liever wat wilder? Wil je een beperkt kleurenpalet of net niet? Het is een goed idee om een plant die je mooi vindt een paar keer te gebruiken. Zelfs als je je beperkt tot een aantal planten kun je kiezen hoe je ze gebruikt. Plant je telkens verschillende planten in één bak, dan krijg je een levendige en misschien zelfs wilde sfeer. Blokken van dezelfde planten in potten geven een rustiger effect.’

‘Tuinieren, op een balkon of in een tuin, is sowieso een cursus in omgaan met mislukking’, zegt Nelissen. ‘Je zult moeten proberen wat werkt en wat niet. Teleurstelling is nu eenmaal onvermijdelijk, maar gelukkig zijn verrassingen dat ook.’

Blijft het interessant?

‘Absoluut’, schrijft Krielaars. ‘Meer zelfs, als je goed plant, heb je verschillende “balkons”. Narcissen, blauwe druifjes, tulpen en krokussen zetten de lente in en hebben eventueel een heel ander kleurenschema dan je zomerbalkon en vaste planten. Herfst- en winterbloeiers zoals asters, anemonen, zilverkaars en hemelsleutel bloeien met wat geluk tot aan de eerste vorst. En dan zijn er nog de zomerbloeiers met prachtige zaaddozen die de hele winter als kunststukjes overeind blijven staan en siergrassen die vaak najaarspluimen maken die ook in de winter mooi blijven.’ Winterbloeiers als winterjasmijn en helleborus maken het jaar rond.

Hoeveel tijd ben je kwijt?

‘Tuinieren vraagt tijd en inspanning’, stelt Haverkamp. ‘Heb je niet veel tijd, kies dan vooral vaste planten. Kruiden als rozemarijn en soorten als iris, euphorbia en verbena vragen niet veel werk, bloeien drie maanden, en geven je ontwerp een structuur. Wij gebruiken vaak stokrozen, fluweelbomen en zelfs kleine dennen.’

‘Een plant als ooievaarsbek bloeit verschillende maanden en ik heb ook een klein appelboompje dat mooie bloesems geeft in de lente’, vertelt Nelissen. ‘Struiken en bomen die klein blijven zijn het minst arbeidsintensief en je zult verbaasd zijn van wat je allemaal in bakken kunt laten groeien.’

‘Een balkon waar geen regen op valt, is meer werk omdat je de bakken zelf water moet geven. In de zomer kan dat tot eenmaal per dag zijn en wanneer je veel planten hebt, is dat tijdrovend’, waarschuwt Nelissen. ‘Als je op vakantie gaat, heb je ook iemand nodig die de taak van je overneemt.’ ‘Behalve gewicht is water het grootste probleem voor balkons’, stelt ook Haverkamp. ‘Mensen vinden het vaak te veel werk met een gieter, maar er bestaan vandaag bewateringssystemen die je op een kraan kunt aansluiten en die alles een stuk makkelijker maken.’

Hoe hou je het duurzaam?

‘Micro-oases houden onze steden leefbaar’, luidt het idee dat landschapsarchitect Bas Smets – die recent de Ultima voor Algemene Culturele Verdienste won – predikt. Zelfs die paar vierkante meter balkon zijn dus belangrijk. Omdat je ervan gaat genieten, omdat het mooi is om naar te kijken, maar ook omdat het je appartement koeler kan houden en een plek is waar insecten en vogels graag op bezoek komen. Toch heeft in bakken tuinieren uitdagingen op het vlak van duurzaamheid, zo blijkt.

‘Kies altijd voor turfvrije potgrond en biologische planten’, raadt Nelissen aan. ‘Turfvrij is belangrijk om veengronden niet verder te vernietigen. En nee, niet alle planten zijn biologisch. In kwekerijen worden vaak nog pesticiden gebruikt. Tuinieren in bakken vereist ook veel water omdat potgrond veel sneller uitdroogt dan volle grond. En niet iedereen heeft plaats of de mogelijkheid om een waterton op zijn balkon te plaatsen. Kies dus voor planten die minder water vragen en gebruik hydrokorrels onderin. Die houden water vast en maken de bakken tegelijk iets lichter. Geef je planten altijd ’s avonds water, zo voorkom je dat de zon het meteen verdampt. Een mulchlaagje van houtsnippers, cacaodoppen of bladeren helpt ook.’ Belangrijk detail: als je te weinig water geeft, maak je alleen de bovenkant nat en raakt er maar weinig water tot bij de wortels. De Britse tuinman Monty Don adviseert om potplanten water te geven tot het er onderaan uit loopt zodat je de hele pot doordrenkt. Beter minder vaak maar veel, dan vaak en te weinig, is zijn motto.