Schrijver Ernst-Jan Pfauth distilleerde kennis uit 70 zelfhulpboeken: ‘Er is een rode draad’
Dé vraag die ons in 2024 bezighield: hoe kunnen we ondanks alles wat er gaande is in de wereld toch gelukkig leven? Door intentioneler te leven, suggereert de Nederlandse schrijver Ernst-Jan Pfauth in zijn nieuwste boek. ‘Dankbaar zijn kun je leren. Ook als je er, zoals ik, weinig aanleg voor hebt.’
In zijn oude leven, het leven dat Ernst-Jan Pfauth (38) niet langer wil leiden, zou hij gisterenavond laat op pad geweest zijn, eerst in zijn luxueuze BMW i3 naar een populair praatprogramma op de Nederlandse televisie, dan op café in Amsterdam. Thuiskomend in zijn appartement midden in de stad zou hij nagenieten van het idee dat zijn vroegere klasgenoten hem op tv hadden gezien als directeur van zijn eigen mediabedrijf. Hij zou z’n telefoon gecheckt hebben voor reacties op zijn laatste tweet, gemiste oproepen van belangrijke personen en de status van zijn bankrekening.
De oude Ernst-Jan Pfauth, die opgegroeid was in het slaperige stadje Alphen aan den Rijn, zou gekickt hebben op het idee dat hij het meeslepende leven had waar hij als kind van droomde. Eindelijk was hij het mannetje. Hij zou in bed gekropen zijn, zijn successen tellend, maar chronisch ontevreden.
In plaats daarvan ging de Nederlandse schrijver gisteren om tien uur naar bed in zijn knusse huis in een buitenwijk van Amsterdam-Noord. Voor het slapengaan schreef hij drie dingen op papier waarvoor hij die dag dankbaar was geweest – een daarvan was het knutselwerk dat hij met zijn twee kinderen had gemaakt voor Sinterklaas. Zijn telefoon had Pfauth al sinds acht uur ’s avonds uitgeschakeld en op zijn vaste plek gelegd, in de keuken achter de fruitmand. Ook al had hij net een nieuw boek uit, hij voelde niet meer de drang om elk halfuur te checken hoe zijn laatste Instagrampost daarover presteerde. Zijn auto, een tweedehands Volkswagen, was vies, maar Pfauth kroop als een tevreden man in bed.
We hebben allemaal dat beeld voor ogen dat we op een schoolreünie komen aanrijden in een mooie auto en met een succesverhaal. We zijn heel erg bezig met andermans oordeel.
Hij leidt nu een bewuster leven, met meer zelfkennis. Een intentioneel leven noemt hij het zelf. Dat is meteen de titel van zijn nieuwste boek dat er kwam negen jaar nadat de schrijver een persoonlijke crisis doormaakte en besloot om als journalist voor De Correspondent, het nieuwsplatform dat hij mee had opgericht, alle wetenschappelijk onderbouwde zelfhulpboeken over geluk te recenseren. De nuchtere Nederlander ging in de ratio op zoek naar manieren om een beter mens te worden. Het was zijn copingmechanisme voor een identiteitscrisis.
In de eerste boeken die hij las, was Pfauth er vooral op gericht om efficiënter en productiever te worden. Hij las het werk van de Japanse opruimgoeroe Marie Kondo en boeken om beter te speechen. Daarna kwamen boeken over de voldoening van diep werk, zoals Flow van de psycholoog Mihály Csikszentmihalyi, en het werk van onderzoeker Brené Brown rond kwetsbaarheid en moed. Hij las uiteindelijk zeventig titels, maar ontdekte al na een tiental dat er veel overlap zat tussen al die werken. ‘De rode draad was dat we allemaal wel weten wat ons gelukkig maakt, we doen er onderzoek naar en schrijven er boeken over, alleen leven we er niet naar.’
Het hobbeltje nemen
Voor zijn eigen boek, Intentioneel leven, ontwikkelde Ernst-Jan Pfauth zeven gewoontes, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, om elke dag prioriteit te geven aan wat ons écht gelukkig maakt.
‘Zoals je ziet aan deze modderpoel is een nette tuin geen prioriteit voor mijn geluk’, lacht Pfauth wanneer hij ons ontvangt in zijn charmante schrijverscabine, in zijn tuin in Amsterdam. ‘Maar intentioneel leven betekent ook dat je dingen laat verslonzen.’
Sinds hij wegging bij De Correspondent is dit de plek waar de auteur werkt aan zijn boeken, nieuwsbrieven en podcasts.
Voor wie een opfrisser kan gebruiken: wat zijn volgens de onderzoeken die je las de dingen die ons gelukkig maken?
Pfauth: ‘Het zijn de clichés die we allemaal kennen: tijd doorbrengen met dierbaren, geen financiële stress hebben, werk doen waar je in gelooft, bijzondere ervaringen meemaken. In mijn boek noem ik ze geluksmakers. Alleen leven we er veel te weinig naar en dat begon me tijdens het lezen van al die boeken te fascineren. Waarom moeten gedragswetenschappers en psychologen ons voortdurend herinneren aan de kracht van dankbaar zijn, of hoe waardevol het is om iets voor anderen te doen?’
Vertel jij het maar.
‘Omdat we eindeloos afgeleid raken door die telefoon waar we heel de tijd op zitten, door reclame die ons wil overtuigen dat meer consumeren ons gelukkiger zal maken, door verhalen die we elkaar vertellen op sociale media. Al die zaken ben ik gelukskrakers gaan noemen. Ze geven ons kortstondig een boost, maar geen diepe voldoening. Helaas is onze prestatiemaatschappij wel gericht op die zaken. We hebben allemaal dat beeld voor ogen dat we op een schoolreünie komen aanrijden in een mooie auto en met een succesverhaal. We zijn heel erg bezig met wat morgen beter kan en met andermans oordeel.’
Alleen blijkt dat niet te zijn waar mensen op hun sterfbed aan denken, zo leerde je uit De moed van imperfectie van Brené Brown. Had je echt doods–gedachten nodig om te beseffen wat waardevol was in je leven?
‘Toch wel. Op mijn dieptepunt, toen ik al mijn dromen had bereikt en toch dat knagende gevoel van onrust bleef voelen, zelfs nadat ik vader was geworden, besefte ik dat ik zo’n lul dreigde te worden die veel te laat zou beseffen dat het geluk al die tijd voor hem lag. In haar boek beschrijft Brown dat mensen die iets heel ergs meemaken, zoals de dood van een kind, zonder uitzondering de meest gewone dingen als hun gelukkigste momenten noemen. Samen de hond uitlaten, het avondeten delen. Toen ik dat las, besefte ik dat ik moest stoppen met alle opties in mijn leven open te houden en betekenis moest zoeken in afbakening en keuzes maken.
Gelukkig beschreef Brown ook een rits onderzoeken die aantonen dat dankbaar zijn iets is dat je kunt leren, ook als je er, zoals ik, weinig aanleg voor hebt. Door regelmatig drie dingen op te schrijven waarvoor je dankbaar bent, zou je de voordelen al ervaren: je wordt optimistischer, tevredener, empathischer, socialer, minder materialistisch. Ik besloot het uit te proberen en merkte al na enkele weken dat mijn blik veranderde. Ik begon meer te focussen op positieve ervaringen, meer in het nu te leven en dat bracht rust. Het maakte me nieuwsgierig: met welke andere gewoontes kon ik mijn leven nog verbeteren? De voorbije jaren begon ik verschillende methodes toe te passen die ik in al die zelfhulpboeken vond.’
Zo kreeg je het idee om een boek te maken met zeven gewoontes om je aandacht te verleggen van snelle gelukskrakers naar duurzame geluksmakers. Je noemt het geen tips maar ‘vliegwielen’. Dat doet gelukkig zijn nogal mechanisch klinken?
‘Ik wilde een boek maken dat wetenschappelijke inzichten koppelt aan praktische manieren om je gedrag te veranderen. Maar ik wilde geen zelfhulpboek waarvan je denkt “oké, dit ga ik flink doen”, en het volgende week alweer vergeten bent. Ik breng geen tips die je in één keer kunt toepassen. Het is meer zoals je huis poetsen: je moet het onderhouden. Omdat je elke dag tientallen keren moet vechten tegen afleiding, bedacht ik per geluksmaker een methode die ervoor zorgt dat je met één beslissing in één klap duizenden beslissingen neemt. Die methodes noem ik vliegwielen. Die term komt uit een zakelijk boek, Good to Great, over hoe bedrijven gezond kunnen groeien, maar je kunt het ook toepassen op je persoonlijke leven. Stel je zo’n vliegwiel voor als een windmolen. In het begin kost het veel energie om hem in beweging te krijgen. Maar bij elk duwtje gaat het rad steeds makkelijker draaien, tot het zichzelf gaande houdt. Zo werkt het bij de vliegwielen voor een intentioneel leven ook. Na een moeilijk begin – je moet je gedrag veranderen – ervaar je door de acties uit het vliegwiel steeds meer geluk. Die positieve ervaring zorgt ervoor dat het steeds makkelijker wordt om je de nieuwe gewoontes eigen te maken en zo blijf je gaan.’
Een van je vliegwielen gaat over uitstelgedrag aanpakken en met zoveel aandacht iets doen dat je de tijd vergeet. Naast wetenschappelijke inzichten beschrijf je anekdotes over kunstenaars en ondernemers die hun uitstelgedrag overwonnen. Is het fijn om zeventig zelfhulpboeken later al die kennis te hebben over hoe ons denken en doen te beïnvloeden is?
‘Inzichten uit sociale psychologie en gedragswetenschappen helpen mij alleszins om te begrijpen hoe we als mens ineenzitten. Neem nu uitstelgedag. We kennen het allemaal en steken veel tijd in oppervlakkig werk, terwijl net diep werk voor de flow zorgt die ons gelukkig maakt. Maar sinds ik weet hoe uitstelgedrag werkt, heb ik er veel minder last van. Ik leerde bijvoorbeeld dat er een biologische verklaring voor is. Evolutionair gezien zijn we zo geprogrammeerd dat we zoveel mogelijk inspanning uit de weg gaan om onze energie te sparen voor de jacht. Maar jagen moeten we vandaag niet meer doen. Dus die weerstand die we voelen, is niet meer relevant. Door te beseffen dat bepaalde software in ons lichaam gedateerd is, kan ik mij er makkelijker over zetten. Daarnaast helpt het mij om te weten dat ook grote namen, zoals schrijver Ernest Hemingway, last hadden van uitstelgedrag. “The first draft of anything is shit”, zei hij. Maar dat lelijke begin heb je nodig om in gang te raken. Uitstelgedrag kan heel intimiderend zijn als je je er niet in verdiept. Je denkt dat er een reden is waarom je niet in actie schiet: omdat je niet goed genoeg bent, niemand zit te wachten op je werk. Terwijl je gewoon moet beginnen. Het hobbeltje nemen, zoals ik het noem. Want daarna voel je de voldoening van gewerkt te hebben, ga je makkelijker het volgende hobbeltje nemen en zo schiet het vliegwieleffect in gang.’
Ik haal veel steun uit medemenselijkheid. De Ernst-Jan van tien jaar geleden zou dit wollig vinden, maar mijn buurt was dit jaar voor mij een grote bron van geluk.
Hoe heb jij 2024 ervaren en op welke manier heeft intentioneel leven je geholpen om in alle miserie en onzekerheid te focussen op geluk?
‘Ik ben dit jaar best angstig geweest. Heel veel mensen ervaren veel leed door oplaaiende conflicten en de klimaatcrisis. Ik kan daar moedeloos van worden, toch probeer ik optimistisch te blijven. Dat lukt me door wetenschappers te interviewen die de grote uitdagingen van vandaag proberen te tackelen. Zoals Marjan Minnesma van de Urgenda Foundation, die in Nederland een heel belangrijke klimaatzaak won waardoor landen die te weinig doen voor het halen van de klimaatdoelstellingen nu sneller aansprakelijk gesteld kunnen worden. Maar in het dagelijks leven haal ik ook veel steun uit medemenselijkheid. De Ernst-Jan van tien jaar geleden zou dit heel wollig vinden, maar mijn buurt was dit jaar een van mijn grootste bronnen van geluk. Het is mooi om te zien wat mensen in mijn straat voor elkaar betekenen als het tegenzit. Dat besef komt zeker door intentioneler te leven. Vroeger zag ik mijn huis als mijn fort. Ik had enkel contact met de buurvrouw als haar tv te luid stond.
Geen tijd om het boek te lezen? Drie tips voor een bewuster leven.
Meer focus: beperk het aantal notificaties in je leven. Open sociale media niet uit verveling, maar bedenk van tevoren wat je er hoopt te vinden. Apps als One Sec, die een korte blokkade opwerpen na tien seconden, kunnen hierbij helpen.
Meer geld: schrijf op welke tien dingen je het gelukkigst maken. Analyseer dan waar je geld heen gaat. Hoe kun je je uitgaven meer in lijn brengen met wat je gelukkig maakt?
Meer tijd: leer neen zeggen tegen verzoeken die je geen ‘hell yeah!’-gevoel geven. Onthoud dat een neen ook een ja is – een ja tegen jezelf.
Overleg met de buren
Een van je hoofdstukken gaat inderdaad over de voldoening van dingen doen voor een ander. Ben jij de man die zijn schouders zet onder het straatfeest?
‘Wat ik doe, is niet zo bijzonder. Ik maak tijd voor een praatje op straat, ik zit in een actiecomité op de school van mijn kinderen en als zij koekjes bakken, gaan we ook even langs bij de buren. Maar door het aanhalen van die sociale banden, merk je dat je elkaar ook sneller vindt als het niet goed gaat. Als je je isoleert, zit je niet in dat netwerk en dan weet niemand dat je ziek bent, bijvoorbeeld. Een vriend ging onlangs naar een cursus “hoe overleef je een klimaatramp”, georganiseerd door Special Forces-operatoren. Hun belangrijkste tip? Zorg dat je op voorhand al met je buren overlegt wat je voor elkaar kunt betekenen. De ene is misschien heel handig, een ander heeft medische kennis. Zorg dat je dat van elkaar weet. In die kleine medemenselijkheid zat dit jaar voor mij de sleutel tot hoop.’
Heeft iedereen het in zich om een intentioneel leven te leiden?
‘Als je intentioneel leeft, verleg je je aandacht van de gelukskrakers naar de geluksmakers. Je laat het succes in je leven niet meer bepalen door het type auto waarmee je rijdt, of door andermans oordeel, maar door te genieten van het nu en bijzondere ervaringen, want die geven ons volgens onderzoek een duurzaam gevoel van geluk. Natuurlijk zullen er mensen zijn die mijn boek lezen en zeggen: “Wat een geforceerd gedoe!” Ik was vroeger ook zo. Liefst laten we het leven zijn gangetje gaan en gaan we mee met de stroom. Maar in een samenleving die niet gericht is op geluk moet je de regie over je leven terugnemen als je niet wilt dat je tijd gaat naar streamingplatformen en sociale media. Intentioneel leven is een streven en het is nooit af. Uiteraard leef ik er ook niet altijd naar. Begin dit jaar brachten we als gezin veel tijd door in wachtkamers van ziekenhuizen. Dan was ik blij als ik ’s avonds kon netflixen om mijn zorgen even te vergeten. Dat is prima, zeker omdat ik intussen weet wat mij gelukkig maakt en hoe ik de draad later opnieuw kan oppikken.’
Laat dingen verslonzen
Je boek staat vol manieren om praktisch aan de slag te gaan. Als je maar één ritueel zou mogen uitlichten, welk dan?
‘Dan zou ik je vragen om een lijstje te maken, op papier, van tien dingen die je dit jaar voldoening gaven en die je in de toekomst wilt afschermen voor afleiding. Alleen al door na te denken over wat je belangrijk vindt, is dit waardevol. Doe je dit samen met je partner, dan kan het veel inzicht brengen in elkaars motivaties. Momenten van stilte en reflectie zijn bijna niet meer ingebouwd in onze samenleving. Een feest als Thanksgiving heeft een verwerpelijke ontstaansgeschiedenis, maar het idee dat je anderen vertelt waar je dankbaar voor bent, is wel heel mooi. Zestig procent van onze geluksbeleving wordt volgens onderzoekers bepaald door aanleg en externe omstandigheden. Maar veertig procent kun je beïnvloeden door bewuster te leven en meer zelfreflectie in te bouwen. Het proberen waard, toch?’
Wie all the way wil gaan met intentioneel leven maakt een jaarplan op en schrijft een persoonlijk manifest, zeg je. Hoe ziet dat plan van jou eruit?
‘Tussen kerst en Nieuwjaar trekken mijn vrouw en ik er een dag op uit om het afgelopen jaar te bespreken. Dan gaan we wandelen in het bos, op restaurant en bespreken we wat ons dit jaar gelukkig maakte, wat niet, wat we meer of minder willen beleven, waar we ons geld aan gaven, enzovoort. Op basis daarvan maken we een jaarplan voor het komende jaar. Zo’n dag haalt ideeën uit ons onderbewustzijn naar boven en zorgt voor mooie gesprekken, maar een eenvoudige versie kun je ook in een halfuur maken. Naast dat jaarplan heb ik in een persoonlijk manifest de rollen vastgelegd die ik belangrijk vind in mijn leven: ik ben een familieman, echtgenoot, vriend en ondernemer. Per rol noteerde ik wat mijn waarden zijn en welk gedrag daarbij hoort. Door dat op te schrijven, leer je ook wat je minder belangrijk vindt en dus mag laten verslonzen. Vandaar mijn vuile auto en modderige tuin. Mij helpt zo’n manifest om de koers uit te zetten van hoe ik concreet wil leven.’
Dan wens ik je een heel vieze tuin en veel geluk toe in 2025. Ik ben alvast dankbaar voor de inzichten uit je boek!
Intentioneel leven, 22,50 euro, Maven Publishing, intentioneelleven.nl
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
