Wanneer een scheldwoord een ereteken wordt: 2016 was het jaar van de Nasty Women

De sneer van Donald Trump transformeerde van een belediging tot een badge of honor voor vrouwen die niet beschaamd zijn om te vechten voor datgene waarin ze geloven, om onverstoorbaar te eisen waar ze recht op hebben en niet bang zijn hun mening te geven. Because bitches get stuff done.

“Nasty woman”. Het is een haast kinderachtige beschimping, eentje die alleen maar over pruillippen kan komen- maar toch was hij daar, tijdens het laatste Amerikaanse presidentiële debat, luid en duidelijk door de microfoon. Democratisch kandidate Hillary Clinton was volop bezig met een uiteenzetting over hoe zij de gezondheidszorg zou hervormen toen Republikein Donald Trump het niet meer voor zichzelf kon houden. “Such a nasty woman.”

Wie dacht dat enkel belastinginspecteurs verwijten naar hun hoofd geslingerd krijgen wanneer ze hun job meer dan grondig willen uitvoeren is vast niet van het vrouwelijke geslacht. Eerder dit jaar noemde politicus Kenneth Clarke de Britse premier Theresa May voor de camera’s “a bloody difficult woman”. Hoge rechter Sonia Sotomayor zou ‘een pestkop’ zijn, die door verschillende collega’s als ‘difficult’ en ‘nasty’ bestempeld werd. ‘Bitch Better Have My Money’ van Rihanna gaat volgens ginnegappende Griekse journalisten over IMF-voorzitster Christine Lagarde en Madeleine Albright werd door haar jeugdvriendinnen omschreven als ‘very bright but very bossy’. Anna Wintour krijgt steevast het suffix ijskoningin, Indira Gandhi was een ‘old witch’, Sonja De Becker, voorzitter van de Boerenbond, werd door de kranten als ‘een harde tante’ omschreven (heeft u ooit al eens van een harde oom gehoord?) en als Liesbeth Homans geen ‘bitch’ naar het hoofd geslingerd krijgt wordt ze wel ‘de Thatcher van de Schelde’ genoemd. Margaret Thatcher zélf was dan weer de iron lady, een titel die Angela ‘iron frau’ Merkel geërfd heeft, als is die beter dan Silvio Berlusconi’s koosnaampje voor haar (‘unfuckable lardass’).

De Medusabehandeling

Het afschilderen van sterke vrouwen als Het Grote Kwaad kent een lange geschiedenis, argumenteert professor Engels Elizabeth Johnston in The Atlantic. Eén van de vroegste en meest prominente voorbeelden daarvan staat in de Ilias van Homer, waar Medusa symbool staat voor de bedreiging van de mannelijke heersingsdrang en controle.

Vergezocht denkt u? Medusa is nochtans meer dan eens aan bod gekomen tijdens de voorbije Amerikaanse verkiezingscampagne. Clinton werd onder meer door Breitbartjournalist Joel B. Pollak en de bloggers van Right Wing Humor met dit mythische wezen vergeleken. Op Zazzle kan je een T-shirt kopen met een tekening waarop Donald Trump triomfantelijk het afgehakte hoofd van Clinton bij de haren naar boven houdt. De tekening is niet lichtelijk geïnspireerd op het beeld van de Italiaanse Renaissancekunstenaar Benvenuto Cellini. Die bracht in massief marmer een ode aan halfgod Perseus, die volgens de legende uiteindelijk Medusa weet te temmen door -juist ja – haar te onthoofden. Niet enkel Clinton kreeg overigens een Medusa make-over: heel wat andere invloedrijke vrouwen werden al met het slangenkapsel afgebeeld, van Angela Merkel tot Oprah. Google Image als u ons niet gelooft.

Natuurlijk krijgen mensen die vaak belangrijke keuzes moeten maken, het hoge woord moeten voeren of een openbare functie uitoefenen sowieso vaker te maken met (persoonlijke) kritiek, maar bij kritiek op vrouwen komen steeds dezelfde woorden terug. Bitch. Bazig. Teef. Ook nasty is een typisch gegenderde belediging -een woord dat je ondanks het populaire Janet Jackson nummer niet vaak associeert met mannen, maar veeleer met strenge vrouwen, bevestigt taalkundige Deborah Tannen, auteur van het boek ‘The Argument Culture‘, aan New York Magazine.

Bazen versus bazig

Hoe komt het dat mannen bazen zijn, maar vrouwen bazig? Volgens research aan de Rutgers universiteit worden mensen ongemakkelijk wanneer vrouwen (én mannen) niet passen binnen het verwachte stereotype – mannen als sterke, zelfzekere leiders en vrouwen als bescheiden, ondersteunende leiders, al is dat volgens velen ontzettend achterhaald. Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten ontkrachte begin dit jaar nog het cliché dat vrouwen in een belangrijke positie halve mannen (moeten) zijn. “Ik vind niet dat de kwaliteiten om aan de top te staan -doorzettingsvermogen, goed kunnen luisteren, beslissingen kunnen nemen- exclusief mannelijk of vrouwelijk zijn.”

Ook Martine Tempels, senior VP van Telenet Business en voorzitter van CoderDojo Belgium, ziet het niet zo strikt. “Het zijn niet alleen vrouwen die zogezegd mannelijke eigenschappen moeten overnemen: ook mannen moeten zichzelf van hun vrouwelijke kant laten zien. Eigenschappen als nederigheid en engagement zijn voor moderne managers ook heel belangrijk, vaardigheden die doorgaans toch weer aan vrouwen worden verbonden.” Toch heeft de misogynie jegens ambitieuze vrouwen niet alleen te maken met onze gegenderde opvatting van bepaalde eigenschappen.

Een studie van Catalyst uit 2006 erkent het onderzoek van Rutgers, maar gaat nog verder. Voor de veelbesproken researchpaper Damned if you do, Doomed if you don’t werden 1231 senior executives van grote Amerikaanse en Europese bedrijven ondervraagd. De studie besloot dat wanneer vrouwen zich gedragen op manieren die corresponderen met het genderstereotype – zich focussen op goede relaties op de werkvloer en aandacht hebben voor het perspectief van anderen- als minder competent werden bekeken. Wanneer deze vrouwen zich echter gingen gedragen op een manier die als meer ‘mannelijk’ werd omschreven – zich assertief gedragen en ambitie tonen- werden ze gezien als “te hard” en onvrouwelijk. Vrouwen konden zich volgens de studie ofwel als sympathiek, ofwel als competent opstellen, maar zelden als beiden.

Aardig òf gerespecteerd

In 2015 concludeerde de ‘fact tank’ Pew Research Center na een grootschalig onderzoek eveneens dat vrouwen ‘likeable’ moeten zijn om als competent gezien te worden, en dat die twee onherroepelijk met elkaar gelinkt zijn. Als je niet als ‘likeable’ gepercipieerd wordt, dan wordt je niet als competent gezien en vice versa. Het is ergens logisch dat we een baas willen die aangenaam in de omgang is, maar voor mannen zijn die kwaliteiten bijvoorbeeld niet gelinkt. Joan Williams die het centrum voor Worklife Law in Amerika runt, schrijft hierover haar boek Unbending Gender dat vrouwen moeten kiezen tussen aardig gevonden worden en niet gerespecteerd worden, of gerespecteerd worden maar niet aardig gevonden worden.”

Het lijkt wel alsof je als vrouw gewoon niet kan winnen. Een recente studie die vorige maand gepubliceerd werd in The European Journal of Work and Organizational Psychology toonde aan dat hoe vriendelijker of meer meegaand een vrouw zich opstelt op haar werk, hoe lager haar salaris is. De wetenschappers namen statusverschillen en de loonkloof tussen mannen en vrouwen onder de loep. Daaruit bleek dat dominante, assertieve vrouwen die duidelijk zeggen waar het op staat en het been stijf houden een hoger loon weten bemachtigen dan hun meer timide of flexibele vrouwelijke collega. (Hetzelfde kon volgens de onderzoekers ook over mannen gezegd worden.) Nice girls don’t get the corner office, maar wie die corner office openlijk ambieert is een nasty woman.

“Ik denk wel dat zo’n atmosfeer veel vrouwen afschrikt.” Martine Tempels bevestigt dat vrouwen harder afgerekend worden op eigenschappen als agressiviteit en ambitie dan mannen, al zegt ze dat ze er zelf nog geen last van gehad heeft. “Maar je moet behoorlijk sterk in je schoenen staan om je niet te laten raken door al die kritiek.”

“Smile more”

Niet alleen moeten vrouwen anno 2016 ervoor zorgen dat hun bedrijven én hun huishouden vlotjes draaien en alle taken mooi verdeeld zijn. Naast omgaan met discriminatie, seksisme en proberen toch een sterretje in dat glazen plafond te krijgen, moeten ze er ook nog eens voor zorgen dat ze vriendelijk overkomen. Of, zoals Hillary Clinton ook vaak naar het hoofd geslingerd kreeg: “smile more.” Having it all gaat verder dan het mixen van een carrière met een gezinsleven. Het gaat over mooi zijn, slim zijn, aardig zijn én aardig gevonden worden – maar toch nog genoeg agressie aan de dag leggen om die loonkloof te kunnen overbruggen.

Die perceptie van karakter en voorkomen komt bij vrouwen altijd op de eerste plaats. Is het u niet opgevallen hoe we na de presidentiële debatten altijd wel wisten wat Trump had gezegd (“build a wall” “bad hombres” “put her in jail”) en dus wisten waar hij voor stond, terwijl we van Hillary veeleer wisten hoe ze het had gezegd.

Haar glimlach zou te geforceerd zijn, haar stem klinkt als nagels over een schoolbord, haar blik verraadde dat ze een beroerte zou gehad hebben op het podium… Zelden ging het over Hillary’s competenties of campagnepunten. Het feit dat u niet meer weet hoe Hillary Clinton die gezondheidszorg zou willen hervormen, maar u zich wel herinnert hoe Trump gereageerd heeft spreekt boekdelen.

Niet likeable, wel relatable

Toen Trump Clinton ‘a nasty woman’ noemde heeft hij echter gedaan wat ze volgens kwatongen zelf niet kon verwezenlijken. Nee, die opmerking heeft haar niet sympathiek gemaakt, maar ze heeft wel de sympathie voor haar opgewekt. Hillary was op dat moment nog steeds niet likeable, maar plots was ze relatable geworden. Haast elke vrouw die getuige was van het debat had al eens een ‘nasty woman’ moment meegemaakt -al werd dat allicht niet op (inter)nationale televisie uitgezonden.

Of u nu bitch, bazig of moeilijk genoemd werd door een misnoegde collega, een feeks door uw ex-partner of een kutwijf in een Facebookdiscussie waarin u toch nét iets te veel uw ideeën had doorgeduwd: we wisten op dat moment allemaal hoe het was om in Clintons schoenen te staan. De opmerking ontketende een stortvloed aan reacties op twitter en de hashtag #NastyWoman verspreidde zich razendsnel. Het werd een vurige conversatie over de manier waarop (ambitieuze)vrouwen anders behandeld worden dan hun mannelijke evenknieën.

T-shirts, pins en totebags vlogen uit de digitale winkelrekken van handelaars die net bij de pinken genoeg waren om dit moment om te zetten in taal die Trump écht begrijpt: geld. Zo steeg de omzet van de kleine webshop Swanky Press met 350% nadat ze ‘Nasty Woman’ merchandise naast hun reguliere aanbod van geboortekaartjes en gepersonaliseerde iPhonehoesjes begonnen verkopen. Op het moment van schrijven is er een koffiemok met het opschrift in een kartonnen doos onderweg naar België. De presidentsverkiezingen mogen dan wel beslist zijn, “Nasty Woman” resoneert nog steeds. De woorden gaan verder dan Hillary Clinton, wiens slogan Stronger Together plots heel toepasselijk leek, en verder dan een endorsement; ze zijn het symbool geworden van een fundamenteel probleem waar uitgesproken vrouwen bijna dagelijks mee te maken krijgen.

Stronger Together

De hashtag ontketende een gigantische golf van samenhorigheid, een paraplu tegen de shitstorm waaronder vrouwen eerst zichzelf, maar daarna ook anderen schouderklopjes begonnen geven. Deze massale reactie verbaasde Elke Jeurissen, oprichtster van Glassroots helemaal niets. Jeurissen ligt aan de basis van Straffe Madammen, een collectief dat een databank van vrouwelijke experts bijhoudt en die experts samenbrengt voor lezingen en netwerkactiviteiten.

“Het is wat ik nu al drieënhalf jaar zie op onze #straffem activiteiten. Hoe vrouwen sterker worden door samen te komen, door naar elkaar te luisteren en ervaringen te delen. Heel onze beweging is opgestart vanuit positiviteit en engagement”, aldus Jeurissen. Toen ze voor haar hoofdstuk in het boek #Seksisme van Catherine Ongenae bij topvrouwen uit allerlei sectoren op zoek ging naar een oplossing tegen discriminatie op de werkvloer was dat ook het antwoord dat uit de bus kwam: verenigen! “Mijn persoonlijk credo is ondertussen ook ‘not everybody has to like you’. Je moet je afvragen wat je wil bereiken – of dat nu persoonlijk of professioneel is- en wie in die strijd je belangrijkste bondgenoten zijn. Dat je van al die anderen weerstand en soms zelfs beledigingen te horen krijgt is te verwachten”, weet Jeurissen. “Ik durf zelfs zeggen dat het een teken is dat je goed bezig bent.”

Gwendolyn Rutten onderstreepte eveneens het belang van vrouwelijke rolmodellen tijdens het partijcongres van december 2015 waarin ze ‘een feministische revolutie’ wil ontketenen, en ook Martine Tempels benadrukt het nut van samenhorigheid. “Toen ik opklom in mijn carrière had ik weinig vrouwelijke rolmodellen. Ik dacht niet echt dat ik dat nodig had, maar ik merk wel dat ik toen angsten en vragen had waar startende jonge vrouwen vandaag ook mee te maken hebben. Ik neem mijn rol als mentor binnen het bedrijf dan ook heel serieus.”

StrongerTogether dus, of hoe de hashtag #NastyWoman tegelijk de kern én de oplossing van het probleem symboliseerde.