Waarom zorgboerderijen werken: ‘Alles groeit hier letterlijk, ook de mensen’

Zorg- en leefboerderijen bieden een sterk alternatief voor klassieke opvang voor mensen met een beperking of psychische problemen, maar hun aantal loopt terug. ‘De investering is groot, maar de levenskwaliteit die we aanbieden ook.’

Het aantal Vlaamse zorgboerderijen, waar zorgbehoevenden op bepaalde dagen kunnen meedraaien op het landbouwbedrijf, zat jarenlang in de lift. Niet gek, want ze vormen een plaats waar psychische patiënten, mensen met een mentale of fysieke handicap en probleemleerlingen begeleid kunnen werken in hun eigen tempo en volgens hun eigen mogelijkheden, wat geborgenheid en arbeidvreugde oplevert. Naast het verdelen van de taken is het zorgen voor een goede sfeer, voldoende structuur en ontspanning minstens even belangrijk.

Evi Van Camp en haar man Matthias Vercammen zijn landbouwers in hart en nieren. In 2011 voegden ze de bedrijven van hun grootouders samen en twee jaar later startten ze met zorgboerderij Tallaart in Lier.

‘Mijn grootmoeder had vroeger al inwonende gasten op de boerderij dus ik vond het heel normaal. Toen mijn beste vriendin, die begeleidster is bij mensen met een autismespectrumstoornis, vroeg of ze met een groep mocht langskomen, was de keuze snel gemaakt. We werkten samen een programma uit en het was meteen een succes. Het nieuws verspreidde zich razendsnel, we kregen heel veel aanvragen.’

Verschillende doelgroepen

Elke vrijdag komt er een groep van het psychiatrisch verzorgingstehuis Schorshagen op bezoek. Omdat de gasten veel psychische bagage hebben, vraagt Evi om een extra begeleider.

Afhankelijk van de seizoenen helpen ze met het sorteren, wassen en wegen van de groenten die verdeeld worden in de hoevewinkel en via markten. Volgens begeleidster Magda is de grootste troef het buitenkomen: ‘Omdat ze in een gesloten voorziening wonen, zitten ze meestal met dezelfde mensen tussen vier muren. Hun wereld wordt heel klein, maar hier is er ruimte en hebben ze contact met anderen. Ze merken ook dat ze echt zinvol werk doen en bijdragen.’

Los van de groepen komen er wekelijks een aantal mensen op individuele basis. Zo zijn er Mil die de bakken sorteert, en Greet die helpt met het klaarmaken van de pakketten voor Boeren&Buren. Jeroen draait drie dagen per week mee. Omdat hij graag buiten is, houdt hij zich vooral bezig met het verzorgen van de paardenstallen, de weiden en de grond voor groentekweek.

Naast het aanbod voor volwassenen, werkt zorgboerderij Tallaart ook met groepen via het CLB en jeugdzorg Ter Elst. Voor die laatsten is er zelfs een stukje grond afgestaan om er een moestuin op aan te leggen.

Volgens de begeleiding is het gedrag van de kinderen op de boerderij helemaal anders dan in de voorziening en vinden ze het heel leuk om buiten te werken.

Voor zij die meer connectie hebben met dieren zijn er op de boerderij ook kippen, konijnen en paarden: ‘Dieren zijn heel eerlijk en direct waardoor er een goede band kan ontstaan. Mensen zijn vaak bang om zich kwetsbaar op te stellen, maar dieren kunnen dat vertrouwen laten groeien. Vooral de paarden zijn een grote meerwaarde.’

Ruimte om te groeien

‘Er is altijd veel te doen, maar ons motto is dat er niets moet’, vertelt Evi. ‘Het is vooral de bedoeling dat de mensen hier op het einde van de dag blij en voldaan vertrekken. We zijn een klein familiebedrijf waar iedereen elkaar kent. De mensen voelen zich hier nuttig en op hun gemak.

In het begin is het veel investeren en verlopen de taken trager, maar ze gebeuren uiteindelijk wel. Vanuit positieve psychologie proberen we ieders talenten te vinden en te benutten. Zo is Jeroen goed in het grove werk, maar als je hem zou laten schoffelen tussen de venkel dan zou er niets van overblijven. Hij is hier ook gewoon graag. Zijn begeleiders zeggen dat hij de drie dagen bij ons echt nodig heeft om geprikkeld te worden.

‘Alles groeit hier letterlijk, ook de mensen. Door te zorgen voor planten en dieren zijn ze zelf eens niet de zorgvrager en dat vergroot hun eigenwaarde.’

Leven op de boerderij

Casa di Mauro (Kontich) ontstond vanuit een heel andere invalshoek dan Tallaart. Er is geen landbouwbedrijf aan gekoppeld en de focus ligt volledig op het leven van de negen twintigers die er wonen.

Toen voormalig leerkracht Lieve Debaillie een woonplek zocht voor haar dochter Mauro, merkte ze dat de bestaande voorzieningen helemaal niet in lijn lagen met wat ze in gedachten had: een kleinschalige boerderij met veel ruimte en persoonlijke zorg.

Ze besloot het heft in eigen handen te nemen en opende in 2014 samen met Petra Nonneman een ‘Leefboerderij voor buitengewone mensen’.

Via de sportclub waar hun kinderen actief in waren, kwam Lieve in contact met Petra. Zij werkte als opvoedster en was de regeltjes, het logge systeem en de hiërarchie binnen de zorgsector beu. Kon ze niet dichter bij de mensen staan?

Door een erfenis kregen de twee de kans om hun grote droom uit te voeren. Ze startten een vzw en kochten een oude boerderij met zestienduizend vierkante meter grond. Anderhalf jaar later trokken de eerste bewoners in het prachtig gerenoveerde pand.

Petra woont vast in Casa di Mauro en is als opvoedster dus bijna altijd aanwezig. ‘Die inwonende begeleiding is een van de grootste troeven en zorgt voor vertrouwen en zekerheid’, vertelt Lieve. ‘De mensen kunnen hier heel hun leven blijven, dus we willen dat ze zich thuis voelen.

‘We functioneren eigenlijk als een groot gezin. Daarom zijn gemeenschappelijke ruimtes heel huiselijk en kan iedereen zelf zijn of haar kamer inrichten. ‘Elke bewoner heeft een eigen douche, maar als ze echt tot rust willen komen hebben we een aparte ‘snoezelbadkamer’ met een groot bad met bubbels, lichtjes en hun favoriete muziek.’

Op het domein zijn ook paardenstallen en een volwaardige piste die gehuurd worden door Equisource. Elke maandag kunnen de jongeren er met de dieren werken.

Iedereen draagt een steentje bij in huis en helpt met opruimen, koken en afwassen. Ook de rest van de dagindeling is helemaal op maat. Sommige jongeren blijven op de boerderij en zorgen voor de moestuin of de bonte verzameling aan dieren. De rest werkt buitenshuis bij boeren in de buurt of bij andere ondernemingen die openstaan voor hun hulp.

‘Natuurlijk is er ook voldoende vrije tijd’, benadrukt Lieve. ‘De meesten vullen die het liefst in met hun smartphone of tablet. Daarin verschillen onze jongeren niet van anderen.’

Drie budgetten voor negen mensen

Er wonen negen mensen met een mentale beperking in Casa di Mauro, maar slechts drie daarvan hebben een Persoonsvolgend Budget (PVB) van de overheid. Met dat geld kunnen ze zelf bepalen welke zorg ze inkopen, in plaats van dat het integraal naar een voorziening gaat.

‘Eigenlijk hebben de bewoners allemaal recht op een PVB, maar er staan twintigduizend mensen op de wachtlijst’, verklaart Lieve. ‘Omdat onze middelen zo beperkt zijn, gaat iedereen voorlopig nog naar huis in het weekend en de vakanties, al hopen we daar in de toekomst verandering in te brengen.’

Om het financiële plaatje rond te krijgen worden de PVB’s samengevoegd met de veel lagere Basisondersteuningsbudgetten (BOB of zorgbudget: €300/maand) van de bewoners, maar er is ook sponsoring en vrijwilligerswerk nodig.

‘Toen we nog geen budgetten hadden om het personeel te betalen, konden we gelukkig al rekenen op de inkomsten van Cantina di Mauro: zeven wijnboeren hebben hiervoor een wijn opgedragen aan één van de bewoners. Die wijnen worden dan hier verkocht en de volledige opbrengst gaat naar het personeel. Verder krijgen we ook veel hulp van stagiairs en vrijwilligers.’

‘Ik hoop dat er steeds meer leef- en zorgboerderijen komen, al vrees ik dat het met de huidige financiële toestand erg moeilijk is’, gaat Lieve verder. ‘Zelf gaf ik mijn job op om jarenlang vrijwillig te werken in Casa di Mauro. Pas het laatste jaar is er voldoende budget om mij te betalen. Toch is het allemaal de moeite waard. Volgens de ouders zijn de jongeren helemaal opgebloeid en veel zelfstandiger geworden. Het maakt me heel gelukkig dat we deze plek voor Mauro en de anderen hebben kunnen creëren.’

‘Momenteel is het echt vanuit goodwill‘

De zorgboerderij vergt ook een grote investering bij Tallaart, maar zo lang het landbouwbedrijf er globaal niet onder lijdt willen Evi en Matthias toch die maatschappelijke meerwaarde blijven creëren. Ze zijn heel dankbaar voor de hulp van stagiairs en vrijwilligers, maar het liefst willen ze iemand in dienst nemen die professionele zorg kan bieden.

‘Voorlopig is er nog te weinig budget voor landbouwbedrijven die zorg voorzien. Ik begrijp dat de meeste boeren het extra werk niet zien zitten. Momenteel is het echt vanuit goodwill. Ik hoop dat de bevoegde departementen samen gaan zitten om ervoor te zorgen dat je in landbouwgebied ook volwaardige zorg kan aanbieden, zoals dat in Nederland perfect kan. Pas dan kunnen we een rendabel businessmodel aanbieden en kan het systeem uitgebreid worden.’

In het nieuwe regeerakkoord staat dat Vlaanderen wil inzetten op die omschakeling. In afwachting van nieuwe regelgeving wil Evi zorgboerderij Tallaart alvast laten erkennen door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH), zodat mensen met een budget toch al officieel zorg kunnen inkopen bij hen.