Waarom we neerkijken op genderneutraal opvoeden: ‘We horen vaak dat we van onze zonen homo’s maken’

In tijden van #Metoo en #Timesup is genderneutraal opvoeden erg populair. Maar ouders die gendergelijkheid nastreven, krijgen regelmatig de wind van voren. ‘Als onze zonen geen homo’s worden, dan gaan ze zeker gepest worden op school.’

Loes* mag zich moeder noemen van de drie jongens die vrolijk rondlopen in haar huis. Terwijl de oudste van acht meteen naar LEGO in Star Wars-thema grijpt, stellen de jongsten van zes en drie zich tevreden met een in de kamer rondslingerende pop. Het is een samenstelling van twee speelgoedwerelden waar de 32-jarige Loes uit Gent bewust voor kiest, maar die heel wat kritiek oplevert. ‘Wij krijgen vaak te horen dat onze manier van opvoeden zeer negatieve gevolgen heeft voor onze zonen en dat we homo’s van hen zullen maken’, vertelt ze. ‘Een belachelijke opmerking, want homoseksualiteit heeft simpelweg met verliefdheid te maken.’

Zoals steeds meer moeders behoort Loes tot de groep van ouders die genderneutraal opvoeden. Zij proberen om de stereotiepe beelden van vrouwen en mannen in de samenleving uit de weg te gaan via een bewuste omgang met onder andere speelgoed, kamerdecoratie, kinderkleding, leesboeken en taalgebruik. Op die manier willen ze aan hun kinderen meegeven dat zij zich niet verplicht hoeven te voelen om genderconform door het leven te gaan. Zo mogen de drie zonen van Loes zich vermaken met wat we jongensspeelgoed noemen, maar zijn poppen en prinsessen ook welkom in huis.

Loes is één van de velen die gendergelijkheid na de #Metoo-problematiek op de agenda zet. Wat begon als een beweging tegen seksueel overschrijdend gedrag in het najaar van 2017, resulteerde op 1 januari 2018 in de oprichting van #Timesup. Het is een initiatief van verschillende Amerikaanse actrices, onder wie Reese Witherspoon en Natalie Portman. Zij bouwen nu verder op #Metoo en pleiten voor gendergelijkheid als oplossing. ‘Als we seksuele intimidatie willen bestrijden, dan moeten we eerst de ongelijke machtsverhoudingen tussen vrouwen en mannen oplossen’, zegt #Timesup-initiatiefnemer Christy Haubegger in het Amerikaanse magazine Time.

Ondanks de inspanningen voor gendergelijkheid die voor Loes al bij de opvoeding beginnen, incasseert ze nog vaak vervelende reacties. Die zijn te wijten aan het feit dat we genderneutraal regelmatig verwarren met geslachtsneutraal. Ook de Nederlandse televisiezender RTL haalde de twee termen door elkaar in de berichtgeving over de verkiezing rond het irritantste woord van het jaar in 2017. Nederland koos toen het woord genderneutraal. ‘Maar wij willen gewoon vermijden dat we onze zonen in cultureel bepaalde genderhokjes duwen’, legt Loes uit. ‘We erkennen dat ze jongens zijn, maar van ons hoeven ze niet die typisch stoere jongens te worden.’

Tegengewicht

Naast legoblokken en poppen laten de drie zonen van Loes hun fantasie graag de vrije loop in een rollenspel. ‘Vooral mijn zesjarige zoon geniet ervan om De Nachtwacht na te spelen, een televisieserie op Ketnet’, vertelt Loes. ‘Hij speelt niet de wolf of de vampier, maar neemt altijd de vrouwenrol van elf op zich. Dat hij dan een jongen is die in de huid kruipt van een meisje, maakt voor hem geen verschil. Lang heeft hij zich niet per se als jongen geïdentificeerd, maar gewoon als persoon. Dat is anders nu mijn zoon ouder is en over het thema leert op school, maar dat betekent niet dat hij nu niet meer geniet van make-up en nagellak. Hij blijft simpelweg doen waar hij zich goed bij voelt.’

Toch ontgaat het Loes niet dat haar oudste zoon een specifieke voorkeur heeft voor jongensachtig speelgoed. ‘Hij zal enkel omkijken naar de poppen die wij in huis hebben als hij hun haar kan afknippen’, lacht Loes. ‘In bouwconstructies en dinosaurussen van Playmobil kan hij wel helemaal opgaan.’

Ook Jolien sluit zich aan bij de groeiende groep ouders die genderneutraal opvoeden. Nog voor de geboorte van haar kinderen was de 32-jarige moeder uit Gent ervan overtuigd om haar dochter Hana (3) en zoontje Elí (6 maanden) genderneutraal groot te brengen. ‘Als ouders willen we tegengewicht bieden aan de genderstereotiepe elementen die de maatschappij hoe dan ook binnenbrengt in ons huis’, motiveert ze. Hoe Jolien de genderneutrale opvoeding voor haar kinderen inkleurt, kan je hier beluisteren.

Zweeds walhalla

Ouders die genderneutraal opvoeden, halen hun inspiratie vaak uit Zweden. Het Scandinavisch land is volgens het Global Gender Gap Report 2018 voor maar liefst 82,2 procent gendergelijk in de sectoren gezondheid, onderwijs, economie en politiek. Lotta Rajalin draagt zeker haar steentje bij aan dat hoge percentage. Al negen jaar mag zij zichzelf de Zweedse stichter en directrice noemen van genderneutrale scholen als Egalia. Kinderen tot zes jaar krijgen daar de kans om op te groeien in een omgeving waar ze het geslacht erkennen, maar niet koppelen aan cultureel bepaalde verwachtingen of genderstereotypen.

Het vooruitstrevende Zweden is voor de 31-jarige Britt meer dan een inspiratiebron. Samen met haar gezin verhuisde ze drie jaar geleden uit België en vertrok ze naar het Scandinavisch land. ‘Dat was een bewuste keuze, omdat mijn man en ik geloven dat het Zweedse leven geschikter is voor jonge kinderen’, zegt Britt. ‘Niet dat Zweden het walhalla is dat België zich voorstelt, want ook hier is het niet gemakkelijk om speelgoed te vinden in andere kleuren dan blauw of roze. Maar kinderen gaan hier vaker naar buiten en leren om out of the box te denken.’

Ondertussen woont Britt samen met haar man en kinderen in Kinna, een dorpje dichtbij Gotenburg. Terwijl hun bijna tweejarige zoon graag rondloopt met kleurrijke speldjes in zijn haar, voelt vierjarige dochterlief zich het mooist in roze. ‘We merken dat onze dochter ondanks haar genderneutrale opvoeding bewust kiest om zeer stereotiep vrouwelijk te zijn’, zegt Britt. ‘Krijgt ze de keuze tussen een neutrale lapjespop en een typische meisjespop, dan zal ze altijd voor de meest vrouwelijke optie gaan. Niet dat dat voor ons een probleem is, want we willen gewoon dat onze kinderen keuzes kunnen maken waar ze zich goed bij voelen.’

Positieve impact

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat een genderneutrale opvoeding heel wat voordelen met zich meebrengt. Zo denken kinderen met een genderneutrale opvoeding minder stereotiep, hebben ze een mooier zelfbeeld, eerlijke carrièremogelijkheden en worden ze gezonder.

Hoewel meer onderzoek naar genderneutraal opvoeden nodig is, beamen experts van eigen bodem de huidige ondervindingen. ‘Door een genderbewuste of genderneutrale opvoeding leren kinderen dat ze zichzelf mogen zijn en niet hoeven voldoen aan verwachtingen van buitenaf’, zegt Kaat Martine Verhaeghe, docente pedagogie aan de Erasmushogeschool in Brussel. ‘Dat is belangrijk als we willen voorkomen dat kinderen het idee krijgen dat ze niet voldoen aan de norm en daarom niet normaal zijn.’

Dat gevoel om niet te kunnen voldoen aan de norm heeft negatieve gevolgen voor het kind. ‘Al van jongs af proberen kinderen elkaar in een bepaalde richting te duwen’, zegt Mieke Van Houtte, hoogleraar onderwijssociologie aan de UGent. ‘Wijken bepaalde kinderen af van die genderstereotiepe norm, dan zullen ze een bepaalde druk ervaren die een negatief effect kan hebben op hun welzijn. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat ze meer last kunnen krijgen van stress en zichzelf minder gaan waarderen. Een genderbewuste of genderneutrale opvoeding kan dan wel eens de oplossing zijn om die ongewenste gevolgen te mijden en zelfs teniet te doen.’

Ook Klaartje Van Kerckem van Merhaba, een organisatie voor holebi en transgender personen met migratieachtergrond, benadrukt het belang van bewust omgaan met gender. ‘Met een genderbewuste of genderneutrale opvoeding schep je de mogelijkheid voor kinderen om zichzelf te zijn’, zegt Van Kerckem. ‘Doordat je meisjes en jongens niet in een specifieke richting duwt, draag je ook bij aan gendergelijkheid op latere leeftijd. Ze zullen geloven dat ze dezelfde dingen kunnen bereiken en voelen zich niet bewust of onbewust gepusht in de richting van een bepaalde beroeps- of carrièrekeuze.’

Binaire weerstand

Pedagogische vooruitgang is wat ouders die genderneutraal opvoeden teweegbrengen, maar daar worden ze vaak niet voor beloond. ‘Toen mijn dochter nog maar pas geboren was, droeg ze neutraal gekleurde kleren’, vertelt Britt. ‘Meteen kregen we van de omgeving in België te horen dat dit niet hoorde voor een meisje. Als ouders vonden we het een domme opmerking en reageerden we daar heftig op. Het is toch niet omdat ze een meisje is dat ze geen beige of groen mag dragen.’

Ook Loes kreeg bakken kritiek nadat haar omgeving opmerkte dat haar zonen graag met poppen speelden. ‘Worden ze geen homo’s, dan gaan ze zeker gepest worden op school’, vertelt Loes. ‘Van deze vervelende reacties probeerden we ons enerzijds niet te veel aan te trekken, maar anderzijds wilden we iedereen ook kordaat de boodschap meegeven dat zulke reacties ons niet zullen demotiveren. We blijven onze zonen verschillende keuzes aanbieden en laten hen zijn wie ze willen zijn.’

Toch zijn er ouders die wel begrip tonen voor moeders en vaders die hun kinderen genderneutraal grootbrengen. Beluister hier een progressieve voxpop. Aan het woord zijn ouders op het jaarlijkse Gezinsfeest van Huis van het Kind in Leuven.

Dat de genderneutrale opvoedingsmethode voornamelijk weerstand opwekt in de samenleving, is volgens Verhaeghe niet abnormaal. ‘Mensen spreken vaak over gender als een binair gegeven. Dat betekent dat iemand die geboren wordt als man of vrouw ook meteen verondersteld wordt een jongen of meisje te zijn. In ons hoofd is er dus een sterke connectie tussen het gendergegeven en het geslacht.’

En die aanname klopt niet, volgens Verhaeghe. ‘Eigenlijk zouden we gender moeten beschouwen als een zeer breed spectrum aan mogelijke identiteiten. We moeten kunnen zeggen dat er evenveel genderidentiteiten als mensen op de wereld zijn. Dat is jammer genoeg niet het geval. De samenleving denkt nog steeds dat gender een binair gegeven is en alles wat die gedachte in het gedrang brengt, zoals genderneutraal opvoeden, kan discussie opwekken.’

Nobel streven

Velen stellen zich bovenop de verwarring tussen gender en geslacht ook de vraag of genderneutraal zijn wel mogelijk is. Volgens Els Consuegra, expert gender in het onderwijs aan de Vrije Universiteit Brussel, is het antwoord simpelweg neen.

‘Er zijn nu eenmaal vooroordelen in ons hoofd die wij nooit volledig kunnen uitschakelen’, zegt Consuegra. ‘Zo berispen we bijvoorbeeld eerder het gedrag van een jongen dan van een meisje, omdat ons brein stout gedrag sneller associeert met jongens. De opvoeder zou dat niet willen, maar dat is nu eenmaal het gevolg van jarenlange blootstelling aan genderstereotypen. Het is een nobel streven om genderneutraal te zijn, maar de realisatie ervan is ontzettend moeilijk.’

Het is door die onmogelijkheid dat verschillende experts en organisaties alternatieve termen als ‘genderbewust’ of ‘genderinclusief’ verkiezen. Ook Lotte Anciaux beseft hoe moeilijk het is om volledig genderneutraal te zijn. Als leerkracht aan de muzische leerschool De Wonderfluit in Gent neemt zij daarom het woord ‘gendervriendelijk’ in de mond. Kaj Poelman, beleidsmedewerker onderwijs voor de LGTBQI-organisatie Cavaria, belooft alvast positieve effecten. ‘Door genderinclusief lesgeven kunnen kinderen hun interesses zoveel mogelijk verbreden.’ Beluister hier hoe Lotte Anciaux een gendervriendelijke sfeer creëert in haar klas.

Respect als basis

Hoewel de genderneutrale opvoedingsmethode niet altijd even sterk gewaardeerd wordt, is Britt overtuigd van haar opvoedingsmethode. ‘Ik ging vroeger in discussie met mensen die het niet altijd makkelijk hadden om genderneutraal opvoeden te accepteren’, vertelt ze. ‘Maar ik ben van mening dat je moet kunnen omgaan met hoe anderen in jouw omgeving zijn. Het mag geen probleem zijn als wij ons goed in ons vel voelen en daar niemand mee lastigvallen.’

Ook moeder Loes zou haar drie zonen niet meer anders opvoeden. ‘Door de genderneutrale methode leren we als maatschappij te kijken naar de persoon die we voor ons hebben en om die persoon te behandelen zoals wijzelf behandeld willen worden. Voor mij doet het er niet toe of het over gender, religie of eender welk thema gaat. Respect voor elkaar moet de basis zijn van onze opvoeding en die manier van grootbrengen hoeft niet te veranderen omdat je toevallig een jongen of een meisje bent.’