Waarom samen zingen gezond is: ‘Al zingend kunnen we dingen zeggen die we anders voor onszelf houden’

Er duiken steeds meer initiatieven op waar mensen samenkomen om te zingen. Is het koor zijn suffe imago kwijt? En voelen we ons écht beter na een zangstonde? Onze journalist schraapte haar keel en trok op onderzoek uit.

De instructies waren helder. Eet iets lichts, draag een loszittende joggingbroek en een lichtgekleurd T-shirt, zodat de zangleraar de beweging van het middenrif goed kan observeren. De laatste instructie was ook niet onbelangrijk: zorg dat je een goede nacht achter de rug hebt. Misschien waren het de zenuwen, maar dat laatste is me niet gelukt.
Het is dinsdagavond en ik heb me ingeschreven voor Corps Voix Chant, dit zal de eerste Brusselse sessie zijn in een reeks van tien. Tweeënhalf uur zal ik ondergedompeld worden in het plezier van samen zingen. We kennen elkaar niet, we zijn gewoon twaalf onbekenden in joggingbroek en zonder schoenen.

Ik ben niet de enige die nog een beetje gespannen is na een lange werkdag. Maar we zijn niet meer op het werk, zo vangt zangleraar Jérôme Porsperger aan. ‘We zijn niet bij onze familie, niet op de metro… Dit is nu onze kleine bubbel waarin we iets goeds gaan doen voor onszelf, zonder al te veel druk. Adem, ontspan je schouders, wees stil. Ready?’

Samen zingen is in trek. Naast de gigantische koren die artiesten als Bart Peeters wisten op te trommelen voor concertreeksen, lokken events als Vlaanderen Zingt jaarlijks duizenden enthousiastelingen. Daarnaast startte de organisatie Koor&Stem afgelopen september ook een opvallende campagne om mensen uit Vlaanderen en Brussel meer en samen aan het zingen te krijgen. Nog het hele jaar door zullen er onder de noemer ‘Start to Sing’ open repetities, workshops en tal van andere gratis activiteiten georganiseerd worden door zangverenigingen.

De keel smeren helpt vriendschapsbanden smeden

‘We merkten dat er de voorbije jaren veel vraag kwam naar manieren om samen te zingen zonder de verplichting van een wekelijkse koorrepetitie’, vertelt Jeroen Keymeulen, directeur van Koor&Stem. ‘Steeds meer initiatieven zijn zich gaan richten op dat sociale aspect van mensen met elkaar te verbinden. Het is een heel laagdrempelige manier om contact te maken met anderen.’

Niks voor jou, denk je? Een Brits onderzoek liet onbekenden een uur lang samen zingen. Wat bleek: ze kwamen uit de zangsessie met een opvallend hechte band, alsof ze elkaar al jaren kenden. ‘Dat gebeurt normaal gesproken niet als je een uur in het gezelschap van vreemden doorbrengt’, liet een van de onderzoekers optekenen in The Guardian. Hij noemde het de ultieme ijsbreker. Benieuwd of ook ik straks enkele vrienden rijker ben.

Met open mond

Jérôme spoort ons aan om in een kring te zitten. Op de muur zie ik een afbeelding van een man die zijn tong uitsteekt, zijn mond wijd open. Ernaast hangt een doorsnede van zijn mond- en keelholte. Om de beurt stellen we onszelf voor. Elke naam wordt in koor al zingend herhaald. Iedereen begint geleidelijk aan te ontdooien. En dan begint het echt. Zachtjes laten we onze stembanden trillen. Onze stemmen zijn nog onzeker, toch klinken de klanken samen al niet slecht. Bemoedigend vangt Jérôme het eerste lied van vanavond aan, een nummer van Windsong Martin. ‘Mother I feel you under my feet…’ De groep barst los.

Er zijn al duizenden studies gedaan naar de impact van samen zingen, weet Cassandre Balosso-Bardin, professor culturele musicologie aan de KU Leuven. ‘Als we teruggaan in de tijd, zien we dat de mensheid al zolang we weten zingt. Veel mensen voelen zich ook echt beter na het zingen.’ Geldt dat ook als je helemaal niet zo goed kunt zingen? ‘Die vraag heb ik nog niet zo vaak in onderzoeken aan bod zien komen’, lacht ze. ‘Ik denk het wel. Het is als een selffulfilling prophecy: zolang je je maar amuseert.’

Goed gevoel

De wetenschap is stellig: samen zingen geeft ons op meerdere niveaus een goed gevoel. Er is het fysieke luik, waarbij onderzoeken aantonen dat zingen onder meer de bloeddruk en de hartslag verlaagt. Er zijn ook veelbelovende studies over de gezondheid van onze longcapaciteit wanneer we vaak zingen, onder meer bij mensen die kampen met long covid. Daarnaast is er ook het sociale en psychologische aspect: door de vocale synchrone van stemmen komen er endorfines vrij die ons een gelukkig gevoel geven. Hoe groter de groep, hoe groter het effect.

‘We weten dat mensen die thuis problemen hebben, of bijvoorbeeld een depressieve partner, tijdens het zingen in een koor die verbinding even verbreken en hun zorgen vergeten. Hun stressniveau vermindert’, zegt Balosso-Bardin. ‘Een studie bij een koor van dakloze mannen bracht aan het licht dat ze op die momenten hun situatie even achter zich konden laten. Omdat ze deel uitmaakten van iets, voelden ze zich beter. Het versterkte hun gevoel van eigenwaarde en het vertrouwen in anderen. Je ervaart een zekere verantwoordelijkheid om iets samen tot een goed einde te brengen. Er zijn daarnaast verschillende onderzoeken die aantonen dat zingen met andere mensen op langere termijn eveneens voordelen heeft. Mensen met psychische problemen zouden minder medische ondersteuning nodig hebben. Zingen helpt bijvoorbeeld ook om je ademhaling beter onder controle te houden bij paniekaanvallen. Het vermindert angsten.’

Zingen tegen ziekte

‘Mother I hear your heaaaaart beeeeeat…’ Onbewust zijn we beginnen te bewegen. Allemaal voeren we een soort dans uit waarbij we met onze voeten de maat aangeven. Sommige koorleden zoeken oogcontact en glimlachen naar elkaar, anderen sluiten dan weer de ogen. Ieder ervaart dit moment op zijn eigen manier. Maar allemaal voelen we: dit nummer komt tot leven, dankzij ons, voor ons. Tussen het zingen door hoor ik het zachte advies van Jérôme: ‘Open je mond, ontspan je voorhoofd, trek je buik in, sta rechtop, zodat de inspiratie kan vloeien.’

De dopamine en oxytocine stuiteren door mijn brein. Ik voel het vertrouwen onderling groeien. ‘Dat is de kracht van het collectief’, glimlacht de leraar. ‘Je voelt je minder alleen en bent deel van iets groters dan jezelf.’

Dat koren helend werken, kun je in zekere zin zelfs letterlijk nemen. De levenskwaliteit van mensen met alzheimer en dementie verbetert zichtbaar wanneer ze in groep nummers zingen uit hun jeugd. Keymeulen ondervond het vanaf de eerste rij. ‘Zo’n tien jaar geleden startten we met Koor&Stem het project De Stem van ons Geheugen op in samenwerking met het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. Samen zijn we onderzoek gaan voeren naar de mate waarin samenzang kan bijdragen tot het welzijn van mensen met dementie, maar ook van hun mantelzorgers en omgeving. Zo hebben we een aantal erg mooie evoluties gezien van mensen die al voor een groot deel in zichzelf opgesloten zaten, maar door het zingen hun geheugen stimuleerden en konden teruggrijpen naar herinneringen. Zo maakten ze niet alleen weer contact met zichzelf, maar ook met anderen.’

Professor Balosso-Bardin vult aan: ‘Er zijn ook studies die lijken aan te tonen dat mensen met parkinson dankzij samenzang mogelijk langer hun spraak kunnen behouden.’

Na de repetitie bedenk ik hoe we ook zingen onder de douche, tijdens het koken of in de karaokebar. Maar nu weet ik echter: er gaat niets boven het plezier dat wij de afgelopen uren als koor leken te beleven. De tijd vloog voorbij. ‘Het was harmonie’, vat de tenorstem Max samen.

Anne-Valérie, die al voor een tweede jaar terugkeert bij Corps Voix Chant, vertelt het iets minder beknopt: ‘Ik heb geen goede stem en een heel slecht gehoor. Ik heb al eerder in een koor gezongen en merkte hoeveel plezier het samen zingen me gaf. Het is een leerproces. Ik hou ook van de smeltkroes van de groep, met verschillende leeftijden, geslachten en nationaliteiten. Jérôme wist de druk er voor mij af te halen. Het enige wat ik vorig jaar niet kon, was solo zingen voor de groep. Misschien lukt het me deze keer wel. Ik wil mijn stem vinden.’

Vrouwen versus mannen

Als ik rondkijk in onze groep van deze avond, zie ik gezichten van alle leeftijden, van twintig tot zestig jaar. Wat wel opvalt, is dat op Max na enkel vrouwen kwamen meezingen. ‘Er zijn inderdaad meer vrouwen dan mannen in koren’, weet professor Balosso-Bardin. ‘De verdeling is, afhankelijk van de studie, zestig à zeventig procent vrouwen versus dertig à veertig procent mannen. Vrouwelijke deelname neemt bovendien toe met de leeftijd. Zingen kan een sociale uitlaatklep zijn voor een deel van de samenleving dat minder sociale contacten heeft, daar de openbare ruimte vaak gedomineerd wordt door mannen. Het is een manier om sociale integratie te bevorderen. We zien dat koren doorgaans een ouder publiek lokken. Een mogelijke verklaring is dat je sneller sociaal geïsoleerd kunt raken vanaf een bepaalde leeftijd. Onze maatschappij is meer op jonge mensen ingesteld. Koren zijn een erg fijne manier om nieuwe mensen te ontmoeten en actief deel uit te maken van een gemeenschap.’

Zou het beter zijn om meer diverse koren te hebben? ‘Het kan uiteraard nooit kwaad om een intergenerationele en interetnische dialoog te hebben. Ik ben zelf een muzikante en speel vaak met mensen met allerhande achtergronden. Het vergroot je kennis, omdat je mensen uit verschillende culturen leert kennen.’

‘Al zingend kunnen we dingen zeggen die we anders voor onszelf houden’, besluit de musicologe. ‘Het versterkt de sociale banden van gemeenschappen wereldwijd, als koor of via protestliederen en rap. Het is een medium dat ons helpt om onze gevoelens en gedachten onder woorden te brengen, of je nu goed kunt zingen of niet.’

En wat met de jeugd?

Kampen koren met een te suf of te klassiek imago om jonge mensen te bereiken? Keymeulen nuanceert: ‘Niet noodzakelijk. Onze organisatie liet in 2022 een grootschalig onafhankelijk imago-onderzoek doen. We vonden de resultaten zelf verbazend, omdat mensen die negatieve connotatie eigenlijk helemaal niet blijken te leggen. Die aanname is veel te zwart-wit. Als we kijken naar de honderden koren die bij ons zijn aangesloten, merken we dat ze toch ook meerdere jongeren en jongvolwassenen aantrekken. Afgelopen zomer was ik uitgenodigd om het zangfestival World Choir Games in Nieuw-Zeeland bij te wonen. Als ik het bereik daar zag, moet dat beeld echt worden bijgesteld, de gemiddelde deelnemer was er namelijk 28 à 29 jaar. We moeten af van die foute perceptie, het zorgt er immers voor dat sommige jongeren de stap niet willen zetten. En dat terwijl de bewijzen er zijn: er gaat niets boven samen zingen.’

Ook benieuwd naar samenzang? Ontdek alle activiteiten van Start to Sing via start-to-sing.be